သစ်တောဝန်

သစ်တောဝန်

သစ်ေတာဝန်သည် ြမန်မာဘုရင်ပိုင် ကျွန်းသစ်ေတာများကို ြကီးြကပ်ကွပ်ကဲရသူ ြဖစ်ပါသည် ။ ြမန်မာမင်းများလက်ထက်က သစ်ေတာေလးရပ်ဟူ၍ရှိခဲ့ရာ မိုးေကာင်းသစ်ေတာ၊ ဗန်းေမာ်သစ်ေတာ၊ ေရွှလီသစ်ေတာနှင့် မဲဇာသစ်ေတာများြဖစ်ြကသည် ။ မိုးေကာင်းသစ်ေတာမှာ ယခုြမစ်ြကီးနားခရိုင်အတွင်း၊ ဗန်းေမာ်သစ်ေတာမှာ ဗန်းေမာ်စီရင်စု၊ ေရွှလီသစ်ေတာမှာ ေရွှလီြမစ်ဝှမ်းတစ်ေလျှာက်နှင့် မဲဇာသစ်ေတာမှာ မဲဇာြမစ်စီးဆင်းရာ နယ်ေြမတစ်ဖက်တစ်ချက်ေဒသများ ြဖစ်ြကသည် ။

ကုန်းဘောင်ခေတ်ဦးကာလ

သစ်ေတာဝန်ရာထူးကို ကုန်းေဘာင်ေခတ်ဦးကာလကပင် စတင်ေတွ့ရှိရသည်။ ေြမဒူးမင်း( ဆင်ြဖူရှင် )လက်ထက်တွင် သစ်ေတာဝန်အြဖစ် ဥတ္တမေကျာ်စွာအား ခန့်အပ်ခဲ့သည် ။ သူသည် ေနမျိုးသင်္ခယာဦးစီးေသာ ၄၀ ေတာ်ေသွးေသာက်အဖွဲ့၌ ပါဝင်သည် ။

ဗဒုံမင်းလက်ထက်

စဉ့်ကူးမင်း ( ၁၇၆၆ - ၁၇၈၂ ) လက်ထက် သစ်ေတာဝန်အမည်ကို မသိရေပ ။ ဗဒုံမင်း ( ဘိုးေတာ်ဘုရား ) ( ၁၇၈၂ - ၁၈၃၇ ) ေနမျိုးသီရိလွှမ်းေကျာ်ဘွဲ့ခံ ဦးြမတ်ရာအား သစ်ေတာဝန်အရာခန့်အပ်ခဲ့သည် ။ သစ်ေတာဝန်သီရိေဒဝေကျာ်သူသည် ၁၇၈၄ ခုနှစ်တွင် မဟာမုနိဗုဒ္ဓရုပ်ပွားေတာ်ြမတ်အား ရခိုင်ေဒသမှ ပင့်ေဆာင်လာစဉ် လိုက်ပါခဲ့ရသူြဖစ်သည် ။ ဗဒုံမင်းလက်ထက်ေနှာင်းပိုင်းကာလက ဦးဖိုးဆိုသူ သစ်ေတာဝန်အြဖစ် အမှုထမ်းခဲ့ေြကာင်း သိရှိရ၏ ။ အသုံစာေရးဘဝမှ သစ်ေတာဝန်အထိ ရာထူးအဆင့်ဆင့်တက်ခဲ့သူ ဦးဖိုးသည် ြမင်းေရး ၃၇ ချင်းကို ကျွမ်းကျင်သူလည်းြဖစ်ပါသည် ။ စစ်ကိုင်းမင်းလက်ထက် ၁၈၂၀ ြပည့်နှစ် ဒီဇင်ဘာလတွင် ကျင်းပေသာ ြမင်းခင်းသဘင်ပွဲ၌ အသက် ၈၀ ေကျာ်ြပီြဖစ်ေသာ သစ်တာဝန်ေဟာင်း ဦးဖိုးပါဝင်ဆင်နွှဲခဲ့ပါေသးသည် ။

သစ်တောဝန် ဦးြမတ်ရာ

စစ်ကိုင်းမင်း ( ဘကြီးေတာ် ) ( ၁၈၁၉ - ၁၈၃၇ ) လက်ထက်တွင် ေနမျိုးသီရိလွှမ်းေကျာ်ဘွဲ့ခံ ဦးြမတ်ရာအား သစ်ေတာဝန်အရာခန့်အပ်ခဲ့သည် ။ ၁၈၂၁ ခုနှစ်တွင် ၄၀ ေတာ် မှူးမတ်သမီး စာရင်းေကာက်ယူစဉ် သစ်ေတာဝန်ဦးြမတ်ရာ၏ သမီး မိဆန်ကာလည်း ပါဝင်ခဲ့၏ ။ ဦးြမတ်ရာသည်ြမို့ဝန် အြဖစ်ပါ တာဝန်ထမ်းရွက်ရြပီး မင်းေကျာ်ေနမျိုးဘွဲ့ကိုလည်း ရရှိခဲ့သည် ဆို၏ ။

သစ်တောဝန်မဟာ မင်းထင်ရာဇာ

ပုဂံမင်း ( ၁၈၄၆ - ၁၈၅၂ ) လက်ထက်တွင် မဟာမင်းထင်ရာဇာအား သစ်ေတာဝန်အရာ ခန့်အပ်ခဲ့သည် ။ သစ်ေတာဝန် မဟာမင်းထင်ရာဇာသည် အလယ်နန်းမိဖုရားအား အာေသာကရာမတိုက်အတွင်း ေကျာင်းေဆာက်လုပ်လှူဒါန်းနိုင်ေရးအတွက် သစ်ပျဉ်များကို သစ်ေတာစာေရးေနမျိုးသီဟရန်ေအာင်နှင့်အတူ စီစဉ်ေပးရသူြဖစ်ပါသည် ။

မင်းတုန်းမင်းနန်းတက်စ

မင်းတုန်းမင်း ( ၁၈၅၃ - ၁၈၇၈ ) နန်းတက်စတွင် သစ်ေတာဝန်အြဖစ် မင်းလှမင်းထင်စည်သူအား ခန့်အပ်ခဲ့သည် ။ သစ်ေတာဝန် မင်းလှမင်းထင်စည်သူသည် ၃၀ ေအာက်တိုဘာ ၁၈၅၆ ခုနှစ်တွင် ရတနာပုံြမို့သစ်တည်မည့်ေနရာကို သွားေရာက်ြကည့်ရှုြကသူများထဲ၌ တစ်ဦးအပါအဝင်ြဖစ်၏ ။ ၂⁠၂ ေမ ၁၈၅၉ ခုနှစ်တွင် ြမို့ေတာ်တံခါးများ တာဝန်ယူ လုပ်ေဆာင်ြကရာ၌ မူသစ်ေတာဝန်က အေနာက်မျက်နှာ ေတာင်ဘက်အစွန်း ေြကးမုံတံခါးကိုြကီးြကပ်လုပ်ေဆာင်ခဲ့ရသည် ။ ထိုစဉ်က သစ်ေတာဝန်အား မင်းေကျာ်မင်းလှစည်သူဘွဲ့မည်ြဖင့် ေတွ့ရှိရသည် ။ အမည်ရင်းမှာ ဦးေရွှတုတ် ြဖစ်ပါသည် ။

သစ်တောြမို့ဝန်

ဦးေရွှတုတ်သည် ေြကးမုံတံခါးကို ြကီးြကပ်တည်ေဆာက်စဉ်က မင်းေကျာ်မင်းလှစည်သူဘွဲ့ခံ သစ်ေတာဝန်ရာထူးြဖင့် အမှုထမ်းေနချိန်ြဖစ်ပါသည် ။ သို့ေသာ် မြကာမီ ၂၃ နိုဝင်ဘာ ၁၈၆၃-ခုနှစ်တွင် သူ့အား ြမို့ဝန်ရာထူးခန့်အပ်ခဲ့ြပန်ကာ သစ်ေတာြမို့ဝန်ဟု အမည်တွင်ခံ၏ ။ မင်းတုန်းမင်း မင်းသားဘဝကပင် မင်္ဂလာအိမ်ေတာ်၌ အမှုထမ်းခဲ့သူြဖစ်ပါသည် ။

ရာထူးအေြပာင်းအလဲ

သစ်ေတာဝန် ဦးေရွှတုတ်အား ြမို့ဝန်ရာထူးခန့်အပ်လိုက်ချိန်တွင် လစ်လပ်သွားေသာ သစ်ေတာဝန်ရာထူးကို မင်းေကျာ်သီဟရာဇာအား ခန့်အပ်ခဲ့၏ ။ ၁ စက်တင်ဘာ ၁၈၆၇ ခုနှစ် ရက်စွဲပါဆင့်စာတွင် သစ်ေတာဝန် မင်းေကျာ်သီဟရာဇာက ရမည်းသင်းပွဲအုပ် ေရွှဇင်ေယာ်ပဲ့နင်းထံသို့ အခွန်ေတာ်ကိစ္စဆင့်ဆိုခဲ့ေြကာင်း တွေ့ရှိရ၏ ။ ထိုအတောအတွင်း သစ်တောဝန်ရာထူးအေြပာင်းအလဲ ရှိခဲ့ြပန်ပါသည် ။ ရတနာပုံနေပြည်တော်၌ လာရောက်အမှုထမ်းနေသော ဂျာမနီနိုင်ငံသား ဒေါက်တာမာဖီးလ် ( Dr. Marfels) အား သစ်တောဝန် အဖြစ် ခန့်အပ်ခဲ့ြခင်း ြဖစ်ပါသည်။ သစ်တောအလုပ်သည် ဆေးပညာရပ်နှင့်နှီးနှယ်နေသည်ဟု ထိုခေတ်အခါက အယူအဆစွဲ ရှိြက၏ ။ ြဗိတိသျှတို့သိမ်းပိုက်ထားသည့် ြမန်မာနိုင်ငံေအာက်ပိုင်းေဒသတွင်လည်း ယင်းသို့ေဆးဘက်ဆိုင်ရာ ဆရာဝန်များအား သစ်ေတာဝန်အြဖစ် ခန့်အပ်ေသာစကားရှိခဲ့သည်ဆိုသည် ။

ဂျာမန်လူမျိုးသစ်ေတာဝန်

သစ်ေတာဝန်အြဖစ် ခန့်အပ်ခံရသူမှာ ဂျာမန်လူမျိုး ေဒါက်တာ မာဖီးလ်ြဖစ်ြပီး သူ့အား ဦးမာဘီဟု ြမန်မာတို့ကသိရှိြက၏ ။ ေဒါက်တာ မာဖီးလ်၏ ဘွဲ့အမည်မှာ မင်းေကျာ်သိဒ္ဓိဘိသက္ကပညာြဖစ်ပါသည် ။ ၁၈၇၂ ခုနှစ်တွင် သရက်အေရးပိုင်ဘေရာင်း နေပြည်ေတာ်သို့လာေရာက်စဉ်က သစ်ေတာဝန် ေဒါက်တာမာဖီးလ်ကပင် ြကိုဆိုခဲ့ရ၏ ။ ၆ ေမ ၁၇၈၄ ခုနှစ်ရက်စွဲပါ ေပးစာမှတ်တမ်းတစ်ေစာင်တွင် “ တရားလို အင်္ဂလိပ်ကျွန်ေတာ်မျိုး ြမီဇာ ဟာမတ်နှင့် တရားခံ ပင်သာြမို့သူြကီး ငပြားတို့ သစ်မှုကိစ္စတွင် တရားလိုြပသက်ေသ သစ်ေတာဝန်ဆရာဝန်မာဘီကို ယခုပို့လိုက်သည့် ေမးခွန်းအတိုင်း ေမးြမန်၍ ထွက်ချက်များကို ပို့ပါမည့်အေြကာင်း ”ဟူ၍ သစ်တောဝန်ဆရာဝန်အဖြစ် ဖော်ြပထားသည် ။ သစ်ေတာဝန်ဦးမာဘီသည် ၁၈၇၆ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ ေနှာင်းပိုင်းကာလတွင် ကွယ်လွန်သွားရာ ၁ ဇန်နဝါရိ ၁၈၇၇ ခုနှစ်၌ သင်္ဂြိုဟ်ခဲ့ေြကာင်း သိရှိရ၏ ။

သီပေါမင်းလက်ထက်

၁၈၇၈ ခုနှစ် ေအာက်တိုဘာလတွင် သီေပါမင်း နန်းတက်လာြပီးေနာက် မင်းထင်မင်းလှရာဇာအား သစ်ေတာဝန်ရာထူးခန့်အပ်လိုက်ပါသည် ။ သူသည် စာေရးြကီးတစ်ဦးလည်းြဖစ်ြပီး အလုပ်လုပ်ကိုင်ရာ၌ တိကျေသချာသူြဖစ်၏ ။ ၁၅ မတ် ၁၈၇၉-ခုနှစ် ရက်စွဲပါ ညွှန့်ြကားလွှာတွင် စာေရးြကီးမင်းထင်းမင်းလှရာဇာက “ ဥပေဒထက် ပိုမို ယုတ်ေလျာ့မရှိ ေကာက်ခံရ အခွန်ေတာ်ေငွများကို ဆက်သွင်းေစရမည် ” ဟူ၍ ေဖာ်ြပပါရှိသည် ။

သစ်တောဝန်ဦးနေထွန်း

သီေပါမင်းလက်ထက်ေနှာသင်းပိုင်းကာလတွင် မင်းေကျာ်မင်းထင်သခင်္ယာဘွဲ့ခံ ဦးေနထွန်းအား သစ်ေတာဝန်အြဖစ် ခန့်အပ်ခဲ့ရာ ြမန်မာမင်းများလက်ထက် ေနာက်ဆုံးခန့်အပ်ခံရသူ သစ်ေတာဝန်ဟု မှတ်ယူရသည် ။