သမ္မာဒိဋ္ဌိ
| တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း ဖော်ပြချက် |
| ဗုဒ္ဓဘာသာ |
|---|
 |
သမ္မာဒိဋ္ဌိဟူသည် သစ္စာလေးပါးတရားတော်မြတ်ကို ဟုတ်တိုင်းမှန်စွာ သိသောဉာဏ် ဖြစ်ပါသည်။ ဘုရားရှင် ဟောကြားတော်မူသော အဓိပ္ပါယ်ဖွင့်ဆိုချက်မှာ-
- ဒုက္ခသစ္စာ၌ သိသော ဉာဏ်။
- သမုဒယသစ္စာ၌ သိသော ဉာဏ်။
- နိရောဓသစ္စာ၌ သိသော ဉာဏ်။
- ဒုက္ခချုပ်ရာ နိဗ္ဗာန်သို့ ရောက်ကြောင်းကျင့်စဉ် (မဂ္ဂသစ္စာ)၌ သိသော ဉာဏ်။
ဤသစ္စာလေးပါးကို သိသော ဉာဏ်ကို သမ္မာဒိဋ္ဌိဟု ခေါ်ဆိုပါသည်။[၁]
သစ္စာလေးပါး၏ သိမြင်နိုင်ခဲမှု
[ပြင်ဆင်ရန်]သစ္စာလေးပါးတို့သည် အလွန်သိမ်မွေ့ နက်နဲသဖြင့် သိမြင်ရန် ခဲယဉ်းပါသည်-
- ဒုက္ခသစ္စာ၊ သမုဒယသစ္စာ: ဤသစ္စာနှစ်ပါးသည် သာမန်အားဖြင့် ထင်ရှားသယောင် ရှိသော်လည်း (ဥပမာ- ဆူးစူးလျှင် ဒုက္ခဟု သိခြင်း၊ စားလိုသောက်လိုစိတ် ဖြစ်ခြင်း)၊ ၎င်းတို့၏ ပရမတ်သဘော (ဥပါဒါနက္ခန္ဓာငါးပါးနှင့် တဏှာ၏ သဘာဝလက္ခဏာ) ကို ထိုးထွင်းသိမြင်ရန် အလွန်ခက်ခဲ နက်နဲပါသည်။ (ဥပမာ- အလွန်လျင်မြန်စွာ ဖြစ်ပျက်နေသော ရုပ်ကလာပ်များ၊ စိတ်စေတသိက်များ၏ တစ်ခုချင်းစီသော သဘာဝလက္ခဏာကို သိရန် ခက်ခဲခြင်း၊ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ်ကို သိရန် ခက်ခဲခြင်း။) ထို့ကြောင့် ၎င်းတို့သည် မြင်နိုင်ခဲ၍ နက်နဲသည် (`ဒုဒ္ဒသတ္တာ ဂမ္ဘီရာ`) ဟု ဆိုပါသည်။
- နိရောဓသစ္စာ၊ မဂ္ဂသစ္စာ: ဤသစ္စာနှစ်ပါး (နိဗ္ဗာန်နှင့် မဂ္ဂင်) တို့သည် အလွန်နက်နဲသောကြောင့် သာမန်ဉာဏ်ဖြင့် မမြင်နိုင်၊ ထိုးထွင်းသိရန် အလွန်ခက်ခဲပါသည်။ ၎င်းတို့သည် ကိလေသာကင်းစင်ပြီး၊ ဘဝသစ်ကို မဖြစ်စေတော့ဘဲ၊ ဖြစ်ခြင်းသဘောမရှိသဖြင့် အလွန်နက်နဲပြီး၊ ထူးခြားသော ဉာဏ်ဖြင့်သာ သိမြင်နိုင်သောကြောင့် နက်နဲ၍ မြင်နိုင်ခဲသည် (`ဂမ္ဘီရတ္တာ စ ဒုဒ္ဒသေ`) ဟု ဆိုပါသည်။
လောကီ နှင့် လောကုတ္တရာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ
[ပြင်ဆင်ရန်]ဤသို့ သစ္စာလေးပါးကို သိနိုင်ခဲသောကြောင့် ဘုရားရှင်သည် သမ္မာဒိဋ္ဌိကို မဂ်မရမီ ရှေ့ပိုင်းအဆင့်နှင့် မဂ်ရသည့် အခိုက်အတန့်ဟူ၍ ခွဲခြား ဟောကြားသည်-
လောကီ (ပုဗ္ဗဘာဂ): အရိယမဂ်မရမီ ရှေ့ပိုင်း ကျင့်စဉ်ကာလ၌ သမ္မာဒိဋ္ဌိသည် လေးမျိုး ကွဲပြားပါသည်။
- ဒုက္ခသစ္စာ၊ သမုဒယသစ္စာတို့ကို ဆရာထံ၌ သင်ယူခြင်း၊ မေးမြန်းခြင်း၊ နာယူခြင်း၊ ဆောင်ထားခြင်း၊ အားထုတ်ခြင်း။ (ဝိပဿနာအတွက် စာသင်ရန်မလိုဟု ယူဆသူများ သတိပြုရန် အဋ္ဌကထာက ဆိုသည်)။
- နိရောဓသစ္စာ၊ မဂ္ဂသစ္စာတို့ကိုမူ သူတော်ကောင်းတို့ထံမှ ကြားနာရခြင်းဖြင့် အနုမာန (မှန်းဆ) ဉာဏ်ဖြင့် ဘာဝနာပွားများခြင်း။
လောကုတ္တရာ (ပဋိဝေဓ): အရိယမဂ်စိတ် ဖြစ်ပေါ်သည့် အခိုက်အတန့်၌ သမ္မာဒိဋ္ဌိသည် ဉာဏ်တစ်ခုတည်း အဖြစ်သာ ဖြစ်ပေါ်ပါသည်။ ထိုတစ်ခုတည်းသော မဂ်ဉာဏ်သည်-
- နိရောဓသစ္စာ (နိဗ္ဗာန်) ကို တိုက်ရိုက်အာရုံပြု၍ ထိုးထွင်းသိ၏။
- ကျန်သစ္စာသုံးပါးနှင့် သက်ဆိုင်သော ကိစ္စများကို တစ်ပြိုင်နက်တည်း ပြီးစေ၏ (ဒုက္ခကို ပိုင်းခြားသိ၊ သမုဒယကို ပယ်၊ မဂ္ဂကို ပွား)။
- သစ္စာလေးပါးကို ဖုံးလွှမ်းသော မောဟ (အဝိဇ္ဇာ) ကို အကြွင်းမဲ့ ပယ်သတ်၏။
သမ္မာဒိဋ္ဌိနှင့် အခြားအမည်များ
[ပြင်ဆင်ရန်]သမ္မာဒိဋ္ဌိကို ပညိန္ဒြေ (ပညာဣန္ဒြေ)၊ အမောဟ (မတွေဝေမှု)၊ ဓမ္မဝိစယ (တရားသဘောကို စူးစမ်းဆင်ခြင်မှု) ဟူ၍လည်း ခေါ်ဝေါ်သုံးစွဲသည်။ အားလုံးသည် ပညာစေတသိက်ကို ရည်ညွှန်းပါသည်။
သမ္မာဒိဋ္ဌိ (၅) မျိုး (အခြားခွဲခြားနည်း)
[ပြင်ဆင်ရန်]သမ္မာဒိဋ္ဌိကို အကြမ်းအားဖြင့် အောက်ပါအတိုင်း (၅) မျိုး ခွဲခြားနိုင်သေးသည် (အားလုံးသည် စတုသစ္စ၌ အကျုံးဝင်သည်)-
- ကမ္မဿကတာသမ္မာဒိဋ္ဌိ: ကံသာ ကိုယ်ပိုင်ဥစ္စာဖြစ်ကြောင်း သိသောဉာဏ် (အနုမာန သို့မဟုတ် ပစ္စက္ခ)။
- ဈာနသမ္မာဒိဋ္ဌိ: ဈာန်နှင့်ယှဉ်သော ဉာဏ်။
- ဝိပဿနာသမ္မာဒိဋ္ဌိ: ရုပ်နာမ်တို့၏ အနိစ္စ၊ ဒုက္ခ၊ အနတ္တကို သိသောဉာဏ်။
- မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိ: အရိယမဂ်နှင့်ယှဉ်သော ဉာဏ်။
- ဖလသမ္မာဒိဋ္ဌိ: အရိယဖိုလ်နှင့်ယှဉ်သော ဉာဏ်။
ဤဉာဏ်အားလုံးသည် အမောဟ (ပညာ) ပင် ဖြစ်ကြပါသည်။[၂]
စတုသစ္စသမ္မာဒိဋ္ဌိ၌ အကျုံးဝင်မှု
[ပြင်ဆင်ရန်]သမ္မာဒိဋ္ဌိ မှန်သမျှသည် ဤသစ္စာလေးပါးကို သိသော ဉာဏ်၌ အကျုံးဝင်သည်-
- ဒုက္ခသစ္စာကို သိသောဉာဏ်: ဥပါဒါနက္ခန္ဓာငါးပါးကို (၁၁)မျိုးသော အခြင်းအရာတို့ဖြင့် သိခြင်း (ဈာန်တရားများပါဝင်)။
- သမုဒယသစ္စာကို သိသောဉာဏ်: ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ် အကြောင်းအကျိုးဆက်နွယ်မှုကို သိခြင်း (ကံနှင့် ကံ၏အကျိုးကို ထိုးထွင်းသိသော အဆင့်မြင့်ဆုံး ကမ္မဿကတာသမ္မာဒိဋ္ဌိ ပါဝင်သည်)။
- နိရောဓသစ္စာကို သိသောဉာဏ်: သင်္ခါရတို့၏ ချုပ်ငြိမ်းရာ နိဗ္ဗာန်ကို သိသောဉာဏ် (ဝိပဿနာဉာဏ်၊ မဂ်ဉာဏ်)။
- မဂ္ဂသစ္စာကို သိသောဉာဏ်: ဒုက္ခချုပ်ရာသို့ ရောက်ကြောင်း လောကီ၊ လောကုတ္တရာ မဂ္ဂင်ရှစ်ပါး ကျင့်စဉ်ကို သိသောဉာဏ်။
တိပိဋကအဘိဓာန်မှ သမ္မာဒိဋ္ဌိအဓိပ္ပါယ်
[ပြင်ဆင်ရန်]- ဒိဋ္ဌိ၌ သမ္မာဒိဋ္ဌိအကြောင်း ဆက်လက်ဖတ်ရှုနိုင်သည်။
ကောင်းစွာ-သိ-မြင်-တတ်-သိမြင်-ကြောင်း-ဖြစ်သော၊ ချီးမွမ်းအပ်-ကောင်းမြတ်-တင့်တယ်-သော-အမြင်-အသိဉာဏ် (သမ္မာဒိဋ္ဌိ[၃])။
- (က) သစ္စာနုလောမိကဉာဏ်။ [၄]
- (ခ) ကမ္မဿကတာဉာဏ်။
- (ဂ) ဝိပဿနာ။ [၅]
- (ဃ) မဂ်၊
- (င) အရဟတ္တမဂ်။ [၆]
- (စ) ကမ္မဿကတာဉာဏ်၊ ဈာန်, ဝိပဿနာ, မဂ်, ဖိုလ်, ပစ္စဝေက္ခန ၅-မျိုး။ [၇]
- (ဆ) ဝိပဿနာ, ကမ္မဿကတဉာဏ်, မဂ်, ဖိုလ်, ပစ္စဝေက္ခန ၅-မျိုး။ [၈][၉]
ဆက်စပ်ဖတ်ရှုရန်
ကိုးကား
- ↑ ကတမာ စ ဘိက္ခဝေ သမ္မာဒိဋ္ဌိ? ယံ ခေါ ဘိက္ခဝေ ဒုက္ခေ ဉာဏံ၊ ဒုက္ခသမုဒယေ ဉာဏံ၊ ဒုက္ခနိရောဓေ ဉာဏံ၊ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဉာဏံ။ အယံ ဝုစ္စတိ ဘိက္ခဝေ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ (မ၊၁၊၈၈။)
- ↑ နိဗ္ဗာနဂါမိနိပဋိပဒါ - ဒုတိယတွဲ - ဖားအောက်တောရဆရာတော်
- ↑ သမ္မာဒိဋ္ဌိ (ထီ) [သမ္မာ+ဒိဋ္ဌိ-ဒိသ+တိ။ ရူ၊၆၂၅။ နိရုတ္တိ၊၇၄၁။ သမျက်သၑို-သံ။ သမ္မဒိဋ္ဌိ-ပြာ။]
- ↑ (က) (ခ) ဝစနတ္ထတော ပန သမ္မာ ပဿတိ, သမ္မာ ဝါ ပဿန္တီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၁၆၇။ သမ္မာ ပဿတိ, သောဘဏာ ဝါ ဒီဋ္ဌီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၃။ သမ္မာ ပဿတိ သမ္မာ ဝါ တာယ ပဿန္တိ, ပသတ္ထာ သုန္ဒရာ ဒိဋ္ဌီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၀၊ --- သမ္မာ ပဿတိ၊ သမ္မာ ဝါ တာယ ပဿန္တိ၊ ပသဋ္ဌာ သုန္ဒရာ ဝါ ဒိဋ္ဌီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ တဿာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ နိဗ္ဗာနပစ္စက္ခကရဏေန ဒဿနစရိယာ။ စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၉၂။
- ↑ (ဂ) (ဃ) သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဥပ္ပါဒါယာ (မ၊၁၊၃၆၈) တိ ဝိပဿနာသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ စ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ စ။ မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၆။
- ↑ (င) သမ္မာဒိဋ္ဌိ (မ၊၁၊၃၆၈) တိ ၃၆၈)တိ အရဟတ္တမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိ။ မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၆။
- ↑ (စ) သမ္မာဒိဋ္ဌိကာ (အံ၊၂၊၂၂) တိ ကမ္မဿကတဇ္ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂဖလဝသေန ပဉ္စဝိဓာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတာ။ အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၅။
- ↑ (ဆ) ဣမသ္မိံဥ္စ ပန သုတ္တေ ပဉ္စ သမ္မာဒိဋ္ဌိယော ကထိတာ ဝိပဿနာသမ္မာဒိဋ္ဌိ ကမ္မဿကတသမ္မာဒိဋ္ဌိ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိ ဖလသမ္မာဒိဋ္ဌိ ပစ္စဝေက္ခနာသမ္မာဒိဋ္ဌီတိ။ မ၊ဋ္ဌ၊၄၊၉၅။
- ↑ တိပိဋကအဘိဓာန် အတွဲ-၂၃