သတိပဋ္ဌာန်
| တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း ဖော်ပြချက် |
| ဗုဒ္ဓဘာသာ |
|---|
 |
"သတိပဋ္ဌာန်" ဟူသော ဝေါဟာရ၏ အဓိပ္ပာယ်ကို နည်းသုံးမျိုးဖြင့် ဖွင့်ဆိုနိုင်ပါသည်-
၁။ သတိ၏ ကျက်စားရာ အာရုံသည် သတိပဋ္ဌာန် မည်၏။
- အကြောင်းပြချက်: မဟာဝဂ္ဂသံယုတ်နှင့် ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ် ပါဠိတော်တို့၌ မြတ်စွာဘုရားသည် သတိတရား ကပ်၍ တည်ရာ၊ ကျက်စားရာ အာရုံဖြစ်သော ကာယ (ကိုယ်)၊ ဝေဒနာ (ခံစားမှု)၊ စိတ္တ (စိတ်)၊ ဓမ္မ (တရားသဘောများ) တို့ကို "သတိပဋ္ဌာန်" ဟု ဟောကြားတော်မူပါသည်။
- ဝေါဟာရ ဖွင့်ဆိုချက်:
- "ပတိဋ္ဌာတိ အသ္မိန္တိ ပဋ္ဌာနံ၊ သတိယာ ပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနံ" = သတိတရားသည် ဤအာရုံ၌ တည်သောကြောင့် ထိုအာရုံသည် 'ပဋ္ဌာန်' မည်၏။ သတိ၏ တည်ရာ (အာရုံ) သည် 'သတိပဋ္ဌာန်' မည်၏။
- "ပဓာနံ ဌာနန္တိ ဝါ ပဋ္ဌာနံ၊ သတိယာ ပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနံ" = အမြတ်ဆုံး၊ အဓိကဖြစ်သော တည်ရာသည် 'ပဋ္ဌာန်' မည်၏။ သတိ၏ အဓိက တည်ရာ (အာရုံ) သည် 'သတိပဋ္ဌာန်' မည်၏။
၂။ သုံးမျိုးသော သာဝကတို့အပေါ်၌ ဘုရားရှင်၏ ချစ်ခြင်း၊ မုန်းခြင်းကို ကျော်လွန်သော အဖြစ်သည် သတိပဋ္ဌာန် မည်၏။
- အကြောင်းပြချက်: ဥပရိပဏ္ဏာသပါဠိတော်၊ သဠာယတနဝိဘင်္ဂသုတ်၌ မြတ်စွာဘုရားသည် (၁) ဆိုဆုံးမတိုင်း မကျင့်သော သာဝက၊ (၂) ရောနှောနေသော သာဝက၊ (၃) ဆိုဆုံးမတိုင်း ကျင့်သော သာဝက ဟူသည့် သာဝက သုံးမျိုးအပေါ်၌ ချစ်ခြင်း၊ မုန်းခြင်း မရှိဘဲ ဥပေက္ခာတရားဖြင့် တည်တော်မူနိုင်ခြင်းကို "သတိပဋ္ဌာန်" ဟု ဟောကြားတော်မူပါသည်။
- ဝေါဟာရ ဖွင့်ဆိုချက်: "ပဋ္ဌပီယတေတိ ပဋ္ဌာနံ၊ သတိယာ ပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနံ" = ဖြစ်စေအပ်သော တရားသည် 'ပဋ္ဌာန်' မည်၏။ သတိဖြင့် ဖြစ်စေအပ်သော တရား (ဤနေရာ၌ သာဝကသုံးမျိုးအပေါ် ထားရှိသော ဥပေက္ခာတရား) သည် 'သတိပဋ္ဌာန်' မည်၏။
၃။ သတိတရား ကိုယ်တိုင်သည်လည်း သတိပဋ္ဌာန် မည်၏။
- အကြောင်းပြချက်: "သတိပဋ္ဌာန်လေးပါးတို့ကို ပွားများအပ်၊ ကြိမ်ဖန်များစွာ အလေ့အလာပြုအပ်ကုန်သည်ရှိသော် ဗောဇ္ဈင်ခုနစ်ပါးတို့ကို ပြည့်စေကုန်၏" ဟူသော သုတ္တန် (မ၊၃၊၁၂၄) ၌ သတိတရားကိုပင် သတိပဋ္ဌာန်ဟု ရည်ညွှန်း ဟောကြားတော်မူပါသည်။
- ဝေါဟာရ ဖွင့်ဆိုချက်:
- "ပဋ္ဌာတီတိ ပဋ္ဌာနံ၊ သတိယေဝ ပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနံ" = (အာရုံ၌) ကပ်၍ တည်တတ်သောကြောင့် 'ပဋ္ဌာန်' မည်၏။ သတိသည်ပင်လျှင် (အာရုံ၌ ကပ်၍ တည်တတ်သော) 'ပဋ္ဌာန်' ဖြစ်သောကြောင့် 'သတိပဋ္ဌာန်' မည်၏။
- "သရဏဋ္ဌေန သတိ၊ ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌေန ပဋ္ဌာနံ၊ သတိ စ သာ ပဋ္ဌာနဉ္စာတိ သတိပဋ္ဌာနံ" = (ကာယ၊ ဝေဒနာ၊ စိတ္တ၊ ဓမ္မ ဟူသော အာရုံကို) အမှတ်ရခြင်း သဘောကြောင့် 'သတိ' မည်၏။ (ယင်းအာရုံ၌) ကပ်၍ တည်ခြင်း သဘောကြောင့် 'ပဋ္ဌာန' မည်၏။ ထို့ကြောင့် (အာရုံကို) အမှတ်ရခြင်း သဘောလည်း ဟုတ်၊ (အာရုံ၌) ကပ်၍ တည်ခြင်း သဘောလည်း ဟုတ်သောကြောင့် 'သတိပဋ္ဌာန်' မည်၏။
- အလေးပေးချက်: ဤ တတိယအနက် ဖြစ်သော "သတိတရားကိုယ်တိုင်သည် သတိပဋ္ဌာန်မည်သည်" ဟူသော အဓိပ္ပာယ်သည် မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တန်၌ အဓိက ရည်ညွှန်းလိုသော အဓိပ္ပာယ် ဖြစ်သည်ဟု အဋ္ဌကထာ (ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၄၄) က ဖွင့်ဆိုပါသည်။
တတိယ အဓိပ္ပာယ်၏ အကျယ်ရှင်းလင်းချက်
[ပြင်ဆင်ရန်]သတိပဋ္ဌာန်မည်သော သတိသည် အဆင့်နှစ်မျိုး ရှိနိုင်ပါသည်-
လောကီ သတိပဋ္ဌာန် (ပုဗ္ဗဘာဂမဂ်)
- ကာယ၊ ဝေဒနာ၊ စိတ္တ၊ ဓမ္မ တည်းဟူသော အာရုံတို့ကို အမှတ်ရ၍ ထိုအာရုံ၌ ကပ်၍ တည်သော သတိ။
- ယင်း ကာယ၊ ဝေဒနာ၊ စိတ္တ၊ ဓမ္မ တို့၏ ဖြစ်ကြောင်းတရားများကို အမှတ်ရ၍ ထိုအကြောင်းတရား၌ ကပ်၍ တည်သော သတိ။
- အကြောင်းနှင့်တကွသော ကာယ၊ ဝေဒနာ၊ စိတ္တ၊ ဓမ္မ တို့၏ အနိစ္စ၊ ဒုက္ခ၊ အနတ္တ၊ အသုဘ အခြင်းအရာများကို အမှတ်ရ၍ ထိုအခြင်းအရာ၌ ကပ်၍ တည်သော သတိ။
ဤသည်မှာ အရိယမဂ်၏ ရှေ့အဖို့၌ ပွားများရသော လောကီ သတိပဋ္ဌာန် ဖြစ်သည်။ မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တန်သည် အဓိကအားဖြင့် ဤ လောကီသတိပဋ္ဌာန် (ပုဗ္ဗဘာဂ သတိပဋ္ဌာနမဂ်) ကို ရည်ညွှန်း ဟောကြားခြင်း ဖြစ်ပါသည်။
လောကုတ္တရာ သတိပဋ္ဌာန် (သမ္မာသတိ)
- အရိယမဂ်နှင့် ယှဉ်သော သတိသည် နိဗ္ဗာန် (နိရောဓသစ္စာ၊ အသင်္ခတဓာတ်) ကို အာရုံပြု၍ ကပ်၍ တည်သောကြောင့် လောကုတ္တရာ သတိပဋ္ဌာန် (မဂ္ဂင်ရှစ်ပါးတွင် ပါဝင်သော သမ္မာသတိ) မည်၏။
- ဤသတိနှင့် ယှဉ်သော အရိယမဂ်သည် ကာယ၊ ဝေဒနာ၊ စိတ္တ၊ ဓမ္မ၊ ယင်းတို့၏ အကြောင်းတရားများ၊ ယင်းတို့၏ လက္ခဏာများ ကို မသိအောင် ဖုံးလွှမ်းထားသော မောဟ (အဝိဇ္ဇာ) ကို အကြွင်းမဲ့ ပယ်သတ်ပါသည်။
သို့ဖြစ်၍ "သတိပဋ္ဌာန်" ဆိုသည်မှာ အဓိကအားဖြင့် ကာယ၊ ဝေဒနာ၊ စိတ္တ၊ ဓမ္မ ဟူသော အာရုံများ၌ စွဲမြဲစွာ ကပ်၍ ရှုမှတ်နေသော "သတိတရား" ကိုယ်တိုင်ပင် ဖြစ်ပြီး၊ ထိုသတိ ကျက်စားရာ အာရုံများကိုလည်း သတိပဋ္ဌာန်ဟု ခေါ်ဆိုနိုင်ကြောင်း ခြုံငုံနားလည်နိုင်ပါသည်။
သတိပဋ္ဌာန်လေးပါး အကျဉ်းချုပ်
[ပြင်ဆင်ရန်]သတိပဋ္ဌာန်လေးပါးဆိုသည်မှာ ဝိပဿနာဘာဝနာပွားများရာ၌ အဓိကအာရုံပြု ရှုမှတ်ရသော အခြေခံတရား လေးမျိုး ဖြစ်ပါသည်။ ၎င်းတို့မှာ-
၁။ ကာယာနုပဿနာ သတိပဋ္ဌာန်:
- အာရုံ: (ရုပ်တရား) ကို အာရုံပြု ရှုမှတ်ခြင်း။
- လုပ်ငန်း: ရုပ်ခန္ဓာကို ဉာဏ်ဖြင့် ပိုင်းခြားသိမြင်အောင် အဖန်ဖန် ရှုမှတ်ပွားများသော ယောဂီ၏ ဝိပဿနာဉာဏ်နှင့် ယှဉ်သော သတိ ဖြစ်သည်။
- အကျိုး: ရုပ်တရား၌ "တင့်တယ်၏ (သုဘ)" ဟူသော အမြင်မှား၊ အမှတ်မှား (သုဘဝိပလ္လာသ) ကို ပယ်ရှားသည်။
၂။ ဝေဒနာနုပဿနာ သတိပဋ္ဌာန်:
- အာရုံ: ခံစားမှု ဝေဒနာ (သုခ၊ ဒုက္ခ၊ ဥပေက္ခာ) တို့ကို အာရုံပြု ရှုမှတ်ခြင်း။
- လုပ်ငန်း: ဝေဒနာကို ဉာဏ်ဖြင့် ပိုင်းခြားသိမြင်အောင် အဖန်ဖန် ရှုမှတ်ပွားများသော ယောဂီ၏ ဝိပဿနာဉာဏ်နှင့် ယှဉ်သော သတိ ဖြစ်သည်။
- အကျိုး: ဝေဒနာ၌ "ချမ်းသာ၏ (သုခ)" ဟူသော အမြင်မှား၊ အမှတ်မှား (သုခဝိပလ္လာသ) ကို ပယ်ရှားသည်။
၃။ စိတ္တာနုပဿနာ သတိပဋ္ဌာန်:
- အာရုံ: ဖြစ်ပေါ်နေသော စိတ် (လောဘစိတ်၊ ဒေါသစိတ် စသည်) ၏ အခြေအနေကို အာရုံပြု ရှုမှတ်ခြင်း။
- လုပ်ငန်း: စိတ်ကို ဉာဏ်ဖြင့် ပိုင်းခြားသိမြင်အောင် အဖန်ဖန် ရှုမှတ်ပွားများသော ယောဂီ၏ ဝိပဿနာဉာဏ်နှင့် ယှဉ်သော သတိ ဖြစ်သည်။
- အကျိုး: စိတ်၌ "မြဲ၏ (နိစ္စ)" ဟူသော အမြင်မှား၊ အမှတ်မှား (နိစ္စဝိပလ္လာသ) ကို ပယ်ရှားသည်။
၄။ ဓမ္မာနုပဿနာ သတိပဋ္ဌာန်:
- အာရုံ: နီဝရဏ၊ ခန္ဓာငါးပါး၊ အာယတန၊ ဗောဇ္ဈင်၊ သစ္စာလေးပါး စသော တရားသဘောများကို အာရုံပြု ရှုမှတ်ခြင်း။
- လုပ်ငန်း: ဓမ္မသဘောတရားများကို ဉာဏ်ဖြင့် ပိုင်းခြားသိမြင်အောင် အဖန်ဖန် ရှုမှတ်ပွားများသော ယောဂီ၏ ဝိပဿနာဉာဏ်နှင့် ယှဉ်သော သတိ ဖြစ်သည်။
- အကျိုး: တရားသဘောတို့၌ "အတ္တ (ကိုယ်ပိုင်)" ဟူသော အမြင်မှား၊ အမှတ်မှား (အတ္တဝိပလ္လာသ) ကို ပယ်ရှားသည်။
အရေးကြီးသောအချက်:
[ပြင်ဆင်ရန်]- ယောဂီပုဂ္ဂိုလ်သည် ဤလေးမျိုးထဲမှ မိမိအားထုတ်ရာ အာရုံကို အခြေခံ၍ ဝိပဿနာဉာဏ် အဆင့်ဆင့် တက်ကာ အရိယမဂ်ဉာဏ် သို့ ဆိုက်ရောက်သောအခါ၊ ထိုမဂ်ဉာဏ်ဖြစ်ဆဲခဏ၌ ယှဉ်သော သတိသည် တစ်ခုတည်း ဖြစ်သည်။
- သို့သော် ထို တစ်ခုတည်းသော မဂ်သတိ သည် အထက်ပါ ဝိပလ္လာသတရား လေးမျိုးလုံးကို တစ်ပြိုင်နက် ပယ်ရှားခြင်း ဟူသော ကိစ္စလေးမျိုးကို ပြီးစေသောကြောင့် ကာယာနုပဿနာ၊ ဝေဒနာနုပဿနာ၊ စိတ္တာနုပဿနာ၊ ဓမ္မာနုပဿနာ ဟူသော အမည်လေးမျိုးလုံးကို ရရှိသည် ဟု အဋ္ဌကထာများက ဖွင့်ဆိုပါသည်။ ၎င်းသည် သတိလေးခု တစ်ပြိုင်နက် ဖြစ်ခြင်းကို ဆိုလိုသည်မဟုတ်ဘဲ၊ တစ်ခုတည်းသော သတိ၏ လုပ်ငန်းကိစ္စ လေးမျိုး ပြီးမြောက်ခြင်းကို ဆိုလိုပါသည်။[၁]
ဆက်စပ်ဖတ်ရှုရန်
ကိုးကား
- ↑ နိဗ္ဗာနဂါမိနိပဋိပဒါ - ဒုတိယတွဲ - ဖားအောက်တောရဆရာတော်