စိတ်

အခြားကြည့်ရန်။ သိတွေးအုံ

ဤဆောင်းပါးသည် သိတွေးမှုသဘော အလုံးစုံ အကြောင်း ဖြစ်သည်။ ဗုဒ္ဓဝါဒနှင့်တကွ ရှေးအိန္ဒိယကျမ်းဂန်လာ "စိတ္တ" သဘောတရား အတွက် စိတ္တ ကို ကြည့်ပါ။

ခံစားသိရှိမိမှု၊ စဉ်းစားတွေးတောမှု၊ ခံစားချက်အမျိုးမျိုး ခံစားမှု၊ ကြံစည်အားထုတ်မှု စသည်တို့ကို ပြုလုပ်သည်နေသည်မှာ စိတ်အစဉ်စု (mind) ဖြစ်၏။

စိတ်သဘော (သို့) စိတ်အစဉ်စု (သို့) သိတွေးမှု (အင်္ဂလိပ်: mind) (ပါဠိ: နာမ) ဆိုသည်မှာ - ပတ်ဝန်းကျင်မှ ဖြစ်စေ မိမိကိုယ်တွင်း စဉ်းစားခြင်းမှ ဖြစ်စေ လာရောက်သက်ရောက်သော လှုံ့ဆော်ချက်များကို ခံစားသိရှိခြင်း၊ ခံစားချက်များ ခံစားရခြင်း၊ အခြင်းအရာတို့ကို မှတ်မိခြင်း၊ စဉ်းစားခြင်း၊ စိတ်ကူးပုံဖော်ခြင်း၊ အကျိုးဆက် တခုခုကို ရည်သန်ခြင်း စသည့် သိရှိခံစားတွေးကြံမှု လုပ်ငန်းအားလုပ်ကို ပြုလုပ်နိုင်သည့် အရာကို ညွှန်းဆိုကြခြင်းမျိုး ဖြစ်၏။ သက်ရှိက သူ၏ ကိုယ်တွင်းနှင့် ပတ်ဝန်းကျင် အခြေအနေများကို သိရှိစွာဖြင့် သတိကပ်လျက် အားထုတ် သတိကပ်စိတ်သိတွေးမှုများလည်း ပါဝင်သကဲ့သို့၊ သတိပါပါ မဟုတ်ဘဲ ကြံစည်အားထုတ်မိသွားသော သတိလွတ်စိတ် (မသိစိတ်)သိတွေးမှုများလည်း ပါဝင်တတ်ပေ၏။

စိုင်းယန့်စ်အရ စိတ်ကို အကြမ်းဖျင်း အဆင့်ခွဲကြည့်ပုံ

လက်ရှိ နျူရိုစိုင်းယန့်စ် (Nueroscience) နှင့် သိတွေးအုံ သိပ္ပံ (Cognitive Science) တို့မှ သိရှိထားသမျှအရ စိတ်ကို အောက်ပါ အဆင့်များအဖြစ်သို့ ယေဘုယျ အကြမ်းဖျင်း ခွဲခြားနိုင်၏။

• ပြင်ပမှ လာသော လှုံ့ဆော်ချက်များအလိုက် အာရုံခံအင်္ဂါများက တုံ့ပြန်ထုတ်လွှတ်သော ကိုယ်တွင်းလျှပ်လှိုင်း အချက်ပြမှုများက ဗဟို ကိုယ်တွင်းလျှပ်လှိုင်းစနစ်၏ ဦးနှောက်သို့ ရောက်ရှိသွားပြီးနောက် လျှပ်လှိုင်းဂယက်များ ဦးနှောက်အတွင်း ဆက်လက်ဖြစ်ပျက်နေချိန်တွင် သက်ရှိက ခံစားသိရှိမှု (Preception) ဖြစ်ပေါ်နေသည်ကို တွေ့ထားရ၏။

• ၎င်း (မြင်ကွင်းဖြစ်စေ၊ အသံစဉ်များဖြစ်စေ) ခံစားသိရှိမိချက်များကို သာယာနှစ်သက်မှု-ဆင်းရဲမနှစ်မြို့မှုဖြင့် ဆက်လက်ခံစားမိခိုက်ကို ထိကြုံခံစားမှု ဖြစ်ပေါ်နေစဉ်တွင်လည်း ဆိုင်ရာ ကိုယ်တွင်းလျှပ်လှိုင်းများ ဦးနှောက် နျူရွန်ကွန်ရက်တို့အတွင်း ဆက်လက် ဖြစ်ပျက်စီးကူးနေ၏။
• ၎င်း (မြင်ကွင်းဖြစ်စေ၊ အသံစဉ်များဖြစ်စေ) ခံစားသိရှိမိချက်များကို မှတ်ဉာဏ်များအဖြစ် ပြောင်းလဲမှတ်သားခြင်းကို ဦးနှောက်အတွင်း၌ နျူရွန်ချိတ်ဆက်ပုံတို့ ကိုယ်စားပြုပုံဖော် ချိတ်ထားလိုက်ခြင်းသဖွယ် စမ်းသပ်တွေ့ရှိထားရ၏။

• ၎င်း (မြင်ကွင်းဖြစ်စေ၊ အသံစဉ်များဖြစ်စေ) ခံစားသိရှိမိချက်များကို အခြေခံ၍ သိတွေးအုံအတွင်းသို့ အခြင်းအရာများ အဖြစ် ပုံဖော်ဖမ်းယူခြင်းမျိုးကို သိယူမှု (Conception) ဟု ခေါ်နိုင်၏။ ဤအဆင့်အဖြစ်လည်း း ဦးနှောက်၏ နျူရွန်တို့အကြား ဆိုင်ရာ ကိုယ်တွင်းလျှပ်လှိုင်းများ ဆက်လက်စီးကူးနေသည်ကိုမူ တွေ့ထားရ၏။
• ၎င်း သိယူထားသော (conceived) အခြင်းအရာများကို ဆက်လက်ကိုင်တွယ်စဉ်းစားခြင်း ပြုလျှင်လည်း ဆိုင်ရာ ကိုယ်တွင်းလျှပ်လှိုင်းများ ဆက်လက်စီးကူးနေသည်ကိုမူ တွေ့ထားရ၏။