ပဋိပတ်
| တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း ဖော်ပြချက် |
| ဗုဒ္ဓဘာသာ |
|---|
 |
[၁] (၁) (က) အကျင့်၊ ပဋိပတ်၊ ကျင့်ကြံ-အားထုတ်–မှု၊ ကျင့်ကြံ-အားထုတ်-အပ်သော အမှုအလုပ်, တရား၊ လိုအပ်သော အကျိုး-ကို-သို့-ရောက်ကြောင်း ရကြောင်း-ဖြစ်သော အမှုအလုပ်, တရား။ သီလ, သမာဓိ, ပညာ သိက္ခာသုံးရပ်ကို ကျင့်ကြံအားထုတ်မှုကို သို့မဟုတ် ကျင့်ကြံအားထုတ်အပ်သော သီလ, သမာဓိ, ပညာ သိက္ခာ သုံးရပ်ကို “အကျင့်ပဋိပတ်”ဟု ခေါ်၏ [၂]။ [၃]
၁၃-ပါးသော ဓုတင်အကျင့်များ၊ ဝတ္တက္ခန္ဓက, ကမ္မက္ခန္ဓက, ပါရိဝါသိကက္ခန္ဓက [၄]တို့၌ ဟောတော်မူအပ်သော ကျင့်ဝတ်များနှင့် သီလ သမာဓိ ဝိပဿနာပညာတို့ကို “အကျင့်ပဋိပတ်”ဟု ခေါ်၏ [၅]။
လောကုတ္တရာတရားကို ရစေနိုင်သည့် မှန်ကန်သော အကျင့်, လောကုတ္တရာတရားအား ထိုက်တန်လျော်ကန်သော အကျင့် စသည်နှင့် သတိပဋ္ဌာန်, သမ္မပ္ပဓာန်, ဣဒ္ဓိပါဒ်, ဣန္ဒြေ, ဗိုလ်, ဗောဇ္ဈင် လောကီအဋ္ဌင်္ဂိကမဂ် တရားတို့ကို “အကျင့်ပဋိပတ်”ဟု ခေါ်၏ [၆]။
အချုပ်အားဖြင့် လောကုတ္တရာတရားကိုရရန် ကျင့်ကြံအားထုတ် ပြုလုပ်အပ်သည့် အမှုအလုပ် တရားမှန်သမျှကို “အကျင့်ပဋိပတ်”ဟု ခေါ်ဆိုအပ်သည် [၇]။
လူလူ ရှင်ရှင် အစဉ်သဖြင့်အား ထားကိုးစားရမည့်အရာသည် မှန်ကန်သော အကျင့်ပဋိပတ်သာဖြစ်၏ [၈]။
အကျင့်ပဋိပတ်၏ အခြေခံ အကြောင်းရင်းသည် ပရိယတ်ဖြစ်၍ အကျိုးတရားကားမဂ်, ဖိုလ်, နိဗ္ဗာန်ဖြစ်၏၊ ထိုအကျိုးတရားကို အကျင့်ပဋိပတ်ဖြင့်သာ ရရှိနိုင်သည်[၉]။
ဤသာသနာတော်၌ ပဋိပတ်၏ အရသာကို သာယာခံစားလိုသူသည် ပဋိပတ်လုပ်ငန်းကို နောက်မဆုတ်တမ်း ကြိုးပမ်းအားထုတ် အပ်၏ [၁၀]။
ပဋိပတ်လုပ်ငန်းကို တကယ်တမ်း ကြိုးပမ်းအားထုတ် ပြုလုပ်၍ သောတာပန်အရိယာစသည့် အထက်တန်းစား ပုဂ္ဂိုလ်အဖြစ်သို့ ရောက်ပြီးသူတို့သည် ပြုလုပ်အားထုတ်ခဲ့သည့် ပဋိပတ်လမ်းစဉ်ကို အစဉ်အဆက်ဆက်လက်ဟောပြနေ သမျှ ကာလပတ်လုံး ပဋိပတ်မပျောက်ကွယ်ဘဲ ဤကမ္ဘာလောကကြီးသည် အရိယာသူတော်ကောင်းတို့ဖြင့် တင့်တယ်လှပနေမည်သာဖြစ်သည် [၁၁] [၁၂][၃]
(ခ) ကျင့်ဝတ်၊ ဝတ္တရား၊ ပြုကျင့်–လုပ် ဆောင်-ရသော ဝတ်ကြီး, ဝတ်ငယ်။ [၁၃] [၃]
(ဂ) ကျင့်ဝတ်၊ စည်းကမ်း၊ ပြုကျင့်-လိုက်နာ—ရသော-ကျင့်ဝတ်-စည်းကမ်း။ [၁၄] [၃]
(ဃ) ပြုကျင့်-ပြုလုပ်အားထုတ်-ခြင်း။ [၁၅] [၃]
(၂) ရခြင်း၊ ရောက်ခြင်း။ [၁၆]
(၃) သွားခြင်း။ [၁၇]
(၄) ဗိုလ်၊ ဗိုလ်တရား။ [၁၈] [၃]
အကျင့်-ပဋိပတ်၏ ကွယ်ပျောက်ခြင်း
[ပြင်ဆင်ရန်](အကျင့်ပဋိပတ်ကွယ်ပျောက်မှု “ပဋိပတ္တိအန္တရဓာန”သည် မဂ်ဖိုလ်ကွယ်ပျောက်မှု “ပဋိဝေဓအန္တရဓာန” ဖြစ်ပြီးနောက်မှ ဖြစ်သည်၊ မဂ်ဖိုလ်ကွယ်ပျောက်မှု “ပဋိဝေဓအန္တရဓာန” ဖြစ်ပြီးနောက် “တမဂ်တဖိုလ် ရရှိအောင် မကျင့်သုံး မစွမ်းဆောင်နိုင်ကြ၍ သီလ စင်ကြယ်မှုမျှလောက်ကိုသာ ကျင့်ဆောင် ကြကုန်၏၊ ကာလကြာညောင်း နောက်ပိုင်းခေတ်၌ သီလစင်ကြယ်မှုကိုပင် ပြည့်စုံအောင် မကျင့်သုံးမစောင့်ထိန်းနိုင် ကြတော့ဘဲ သေးငယ်သော သိက္ခာပုဒ်များကို လွန်ကျူးကျော်နင်းလာကြကုန်၏၊ တဖြည်း ဖြည်းနှင့် ပါစိတ်, ထုလ္လစည်း, သံဃာဒိသိသ် အပြစ်များသို့ တိုင် ရောက်ကြကုန်၏၊ ပါရာဇိက သိက္ခာပုဒ်မျှကိုသာ ကျင့်သုံး စောင့်ထိန်း ကြတော့၏၊ ပါရာဇိကသိက္ခာပုဒ်ကို ကျင့်သုံး စောင့်ထိန်းသူ ပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦးတစ်ယောက်မျှ ရှိနေသေးလျှင် “အကျင့်ပဋိပတ်ကွယ်ပျောက် ပြီ”ဟု မဆိုရသေး၊ ပါရာဇိကသိက္ခာပုဒ်ကို ကျင့်သုံးစောင့်ထိန်းသူ နောက်ဆုံးပုဂ္ဂိုလ်၏ သီလပျက်စီးခြင်း သို့မဟုတ် သေဆုံးကွယ်လွန် ခြင်းဖြစ်သောအခါမှသာလျှင် အကျင့်ပဋိပတ်ကွယ်ပျောက်ပြီဟု ဆိုရသည်။ [၂၀][၃]
ကိုးကား
[ပြင်ဆင်ရန်]- ↑ ပဋိပတ္တိ (ထီ) [ပတိ+ပဒ+တ္တိ(တိ)။ ပဇ္ဇတီတိ ပတ္တိ။ ရူ။ ၆၆၈။ (ပြတိပတ္တိ-သံ။ ပဋိပတ္တိ ပဋိဒ္ဒိ = ပဍိဝတ္တိ = ပဍိဒ္ဒိ-ပြာ)]
- ↑ (အံ၊ဋီ၊၁၊၁၁၀)
- ↑ ၃.၀ ၃.၁ ၃.၂ ၃.၃ ၃.၄ ၃.၅ ၃.၆ တိပိဋကအဘိဓာန် အတွဲ-၁၃
- ↑ (ဝိ၊၄၊၅၂၊ ၈၂-၆၊ ၃၇၃)
- ↑ (ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၀။ ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၄၄။ အံ၊ဋီ၊၂၊၆၈)
- ↑ (မဟာနိ၊၁၁၁)
- ↑ (မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၃၄)
- ↑ (သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၅)
- ↑ (သံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၇)
- ↑ (သင်္ဂဟ၊၇၅)
- ↑ (ဒီ၊၂၊၁၂၅။ မိလိန္ဒ၊၁၃၄-၅။ ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၁)။
- ↑ ပဋိပတ္တိတိ ပဋိပဒါ။ ဒီ၊ဋ္ဌ၊၃၊၈၂။ မ၊ဋ္ဌ၊၄၊၈၀။ အဘိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၁၂။ အထ ဝါ ဓုတာနိ စ တာနိ ပဋိပက္ခနိနနတော အင်္ဂါနိ စ ပဋိပတ္တိယာတိပိ ဓုတင်္ဂါနိ။ ဝိသုဒ္ဓိ၊၁၊၅၉။ ဣမံ ပန ပဋိပတ္တိံ နိဿာယ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အမတပရိယောသာနတံ အနဘိသမ္ဘူဏန္တော သုဂတိပရာယနော ဟောတိ။ ဝိသုဒ္ဓိ၊၁၊၃၄၂။ ပဋိပဇ္ဇတိ ဧတာယာတိ ပဋိပတ္တိ။ မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၃၃။ လောကုတ္တရဓမ္မတော ပုဗ္ဗဘာဂေါ တဒတ္တံ ပဋိပဇ္ဇီယတီတိ ပဋိပတ္တိ။ မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၃၄။ ပဋိပဇ္ဇနံ ပဋိပတ္တိ၊ သိက္ခတ္တယသမာယောဂေါ။ ပဋိပတ္တိတဗ္ဗတော ဝါ ပဋိပတ္တိ။ အံ၊ဋီ၊၁၊၁၁၈။ ပဋိပတ္တိယာတိ သီလာဒိသမ္မာပဋိပတ္တိယာ။ ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁၊၉၀။ ဣမံ ပန ပဋိပတ္တိန္တိ ဣမံ အာဟာရေ ပဋိက္ကူလသညာ ဘာဝနံ။ ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁၊၄၂၄။ (အပ၊၂၊၈၀၊ ၂၈၆။ မိလိန္ဒ၊၃၃၃။ ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၀။ ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၄၄။ ဝိ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၇၇။ ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၄၊ ၃၄၆။ ဒီ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉။ မ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၊ ၁၈၄။ မ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၀၈၊ ၂၂၃၊ ၂၃၆။ မ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၀၊ ၁၉၉။ သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၂။ သံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၃၊ ၁၈၄-၇။ သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၄၊ ၆၅၊ ၇၅။ အံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၆၊ ၅၂၊ ၇၁-၂။ အံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၈၊ ၁၀၂၊ ၁၄၁။ အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၊ ၂၂၊ ၃၀၉။ အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၂။ အဘိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၆။ ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉။ ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၀။ ဝိသုဒ္ဓိ၊၁၊၂၀၊ ၃၁၊ ၂၀၈။ ဝိသုဒ္ဓိ၊၂၊၁၂၃။ ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၉။ ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၉၊ ၃၂၇။ ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၉၄၊ ၃၂၅။ ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၁၇၊ ၁၆၃-၇။ သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၃။ သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၉။ ပေတ၊ဋ္ဌ၊၅၀၊ ၁၁၈၊ ၁၅၄။ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀။ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၊ ၁၉၂။ ထေရီ၊ဋ္ဌ၊၃၅၊ ၂၂၃-၆။ အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၊ ၁၈။ စရိယာ၊ဋ္ဌ၊၁၃၃၊ ၁၉၃၊ ၂၁၈၊ ၂၆၃။ မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၅၁၊ ၁၇၀–၄၊ ၂၀၂၊ ၂၆၅–၆၊ ၃၂၂၊ ၄၀၃။ စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၇။ ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၈၇။ ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၂၂။ သာရတ္ထ၊၁၊၃၅။ သာရတ္ထ၊၂၊၁၀၃၊ ၂၂၈။ သာရတ္ထ၊၃၊၁၂၊ ၉၂။ ဒီ၊ဋီ၊၁၊၇၊ ၈။ သီ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၅၊ ၄၅၆။ သီ၊ဋီ၊သစ်၊၂၊၄။ ဒီ၊ဋီ၊၂၊၂၉၁။ ဒီ၊ဋီ၊၃၊၁၀၈၊ ၂၃၀။ မ၊ဋီ၊၁၊၈၂။ မ၊ဋီ၊၂၊၁၂။ မ၊ဋီ၊၃၊၁၁၀၊ ၃၈၇။ သံ၊ဋီ၊၂၊၄၊ ၅၄–၈၊ ၁၆၉၊ ၁၇၁၊ ၂၇၀၊ ၃၈၄။ အံ၊ဋီ၊၁၊၄၃၊ ၈၀၊ ၁၀၃။ အံ၊ဋီ၊၂၊၂၅၊ ၁၂၈။ အံ၊ဋီ၊၃၊၁၉၊ ၄၈၊ ၉၃။ မူလဋီ၊၁၊၁၀၈ ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁၊၁၆၊ ၂၀၊ ၃၅–၉၊ ၅၈၊ ၉၂၊ ၁၀၅၊ ၁၃၆၊ ၂၀၆။ ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၂၊၂၁၊ ၄၅၊ ၇၃။ ၂၃၅။)
- ↑ ယထာ မာတု ပဋိပတ္တိ၊ ဧဝံ တေ ဟောတု သဿုယာ။ ဇာ၊၂၊ ၂၁၃။ ယထာ မာတူတိ ယထာ မာတု ပုတ္တာ ဝတ္တပ္ပဋိဝတ္တံ ကရောန္တိ၊ ဧဝံ တေ ဧတိဿာ ဟောတု။ ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၉၄။
- ↑ စောဒကဿ ပဋိပတ္တိ၊ သမ္ဗုဒ္ဓေန ပကာသိတာ။ ဝိ၊၄၊၄၄၈။ (–အံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၅။)
- ↑ ဧတ္တကမေဝ ဟိ အနုကမ္ပကဿ သတ္ထု ကိစ္စံ၊ ယဒိဒံ အဝိပရီတဓမ္မဒေသနာ။ ဣတော ပရံ ပန ပဋိပတ္တိ နာမ သာဝကာနံ ကိစ္စ။ မ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၉။ အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃။ (ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၉။ ဝိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃။ ဒီ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၇။ ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၀။ ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၂၆။ ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၂၆။ ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၁။ စရိယာ၊ဋ္ဌ၊၅၈၊ ၂၃၂၊ ၂၆၉၊ ၂၉၅။ စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၂၁-၂။ ဝဇိရ၊၄၄။ သာရတ္ထ၊၁၊၃၃၄။ သာရတ္ထ၊၃၊၁၇၈။ ဒီ၊ဋီ၊၁၊၆၇၊ ၈၅။ ဒီ၊ဋီ၊၃၊၃၀၊ ၂၂၅။ မ၊ဋီ၊၁၊၂၇၀။ သံ၊ဋီ၊၂၊၂၂၆။ အံ၊ဋီ၊၁၊၄၇၊ ၁၁၆။ အံ၊ဋီ၊၂၊၂၆၈။ ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁၊၉၈။ ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၂၊၂၀၄၊ ၃၅၈၊ ၅၁၇။)
- ↑ သောတဿ အရိယမဂ္ဂဿ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ပဋိပတ္တိ အဓိဂမော သောတာပတ္တိ။ သံ၊ဋီ၊၂၊၄။
- ↑ တထာပဝတ္တိယာတိ မဇ္ဈိမသမထ-နိမိတ္တံ ပဋိပတ္တိယာ, တတ္ထ စ ပက္ခန္ဒနေန သိဒ္ဓါယ ယထာဝုတ္တသမပ္ပဝတ္တိယာ။ အနုဋီ၊၂၊၁၅၅။
- ↑ ပဋိပတ္တိစရိယ (၂) ကြည့်။
- ↑ ပဋိပတ္တိအန္တရဓာန (န) [ပဋိပတ္တိ+အန္တရဓာန]
- ↑ အံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၇-၈ (အံ၊ဋီ၊၁၊၁၁၉)။ ပဋိပတ္တိအန္တရဓာနံ နာမ ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂဖလာနိ နိဗ္ဗတ္တေတုံ အသက္ကောန္တော စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလမတ္တံ ရက္ခန္တိ ။ ...ပစ္ဆိမက ပန ဘိက္ခုနော သီလဘေဒေန ဝါ ဇီဝိတက္ခယေန ဝါ အန္တရဟိတာ ဟောတီ တိ ဣဒံ ပဋိပတ္တိအန္တရဓာနံ နာမ၊ အံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၇-၈။ (ဒီ၊ဋ္ဌ၊၃၊၈၂။ မ၊ဋ္ဌ၊၄၊၈၀။ အဘိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၁၂။ ဒီ၊ဋီ၊၃၊၈၃။ မ၊ဋီ၊၃၊၂၉၈-၉။)