ကျည်စိုး

ကျည်စိုး
ကျည်စိုး
	ပရိမ္မရှင်မင်းခေါင်နတ်အဖြစ် ဖော်ပြကြသည်
ပုဂံပြည့်ရှင်မင်း
နန်းသက်	၁၀၂၁–၁၀၃၈
ရှေ့မင်းဆက်	ကွမ်းဆော်ကြောင်းဖြူ
ဆက်ခံသူ	စုက္ကတေး
မွေးဖွား	c. ဒီဇင်ဘာ ၁၀၀၀; c. မြန်မာသက္ကရာဇ် ၃၆၂၊ ပြာသိုလ (အင်္ဂါနေ့ဖွား); ပုဂံ
ကွယ်လွန်	c. ဧပြီ ၁၀၃၈ (အသက် ၃၇); မုံရွာ
စံအိမ်	ပုဂံ
ခမည်းတော်	ညောင်ဦးစောရဟန်း
မယ်တော်	တောင်ပြင်သည်
ကိုးကွယ်မှု	ဗုဒ္ဓဘာသာ

ကျည်စိုးမင်း (ခန့်မှန်း ၁၀၀၀–၁၀၃၈) သည် ပုဂံခေတ်တွင် ၁၀၂၁ ခုနှစ်မှ ၁၀၃၈ ခုနှစ်အထိ နန်းတက်ခဲ့သူ ဖြစ်သည်။ မြန်မာရာဇဝင်ကျမ်းများအဆိုအရ ကျည်စိုးမင်းသည် ညောင်ဦး စောရဟန်း၏ သားတော် ဖြစ်သော်လည်း ကွမ်းဆော်ကြောင်းဖြူမင်းက ကျွေးမွေးပြုစုခဲ့သည်။ ကွမ်းဆော်ကြောင်းဖြူမင်းသည် ညောင်ဦးစောရဟန်း၏ မိဖုရားခေါင်သုံးပါးကို လက်ထပ်ခဲ့ရာ မိဖုရားနှစ်ပါးမှာ ကိုယ်ဝန်ရှိနေဆဲဖြစ်ပြီး ကျည်စိုးနှင့် စုက္ကတေးတို့ကို မွေးဖွားခဲ့သည်။ စုက္ကတေးနှင့် ကျည်စိုးတို့ကို ကွမ်းဆော်ကြောင်းဖြူမင်းက သားအရင်းကဲ့သို့ ကျွေးမွေးပြုစုခဲ့သည်။ သားတော်နှစ်ပါး အရွယ်ရောက်သောအခါ စုက္ကတေးမင်းသား၏ အကြံနှင့် ကျည်စိုးမင်းသားတို့ ပူးပေါင်းကာ ကျောင်းဆောင်တစ်ဆောင် ဆောက်လုပ်လှူဒါန်းပြီး ကျောင်းတော် ရေစက်ချအလှူ၌ သာဓုခေါ်ပေးရန် မင်းကြီးကို ဖိတ်ကြားရာ ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်းလည်း ကြွရောက်လေသည်။ ကျောင်းရောက်လျှင် သီတင်းသုံးမည့် ပုဂ္ဂိုလ်မတွေ့သဖြင့်မေးရာ မင်းကြီးပင်ဖြစ်သည်ဟုဆိုကာ နန်းချလိုက်လေသည်။ ထို့နောက် ကျည်စိုးမင်းသား နန်းတက်ခဲ့သည်။

ကျည်စိုးမင်းသား ၆-နှစ်မျှ ထီးနန်းစိုးစံပြီးနောက် တစ်နေ့ မုံရွာအနီး တောကစားထွက်ရင်း သမင်တစ်ကောင် ရေသောက်နေသည်ကို တွေ့သဖြင့် အသာချောင်းမြောင်း နေလေသည်။ ထိုစဉ်အတွင်း တောလိုက်မုဆိုးတစ်ဦးကလည်း ယင်းသမင်ကို တောစပ်ချုံပုတ် တစ်နေရာမှ ချောင်းမြောင်းနေလေသည်။ သမင်သည် ကျည်စိုးမင်းသားအား တွေ့သည်နှင့် ရုတ်တရက်လန့်၍ ပြေးရာ မုဆိုးပစ်လိုက်သည့်မြားက ကျည်စိုးမင်းကို ထိမှန်လျှက် နတ်ရွာစံရလေသည်။ နတ်ရွာစံပြီးနောက် ရိုးမရှင်မင်းခေါင် နတ် အဖြစ် ယုံကြည်ကိုးကွယ်ကြသည်။^[၁]

ပုဂံနေပြည်တော်တွင် ကျည်စိုးမင်း၏ သတင်းကို ညီတော် စုက္ကတေးမင်းသားက ဖုံးဖုံးဖိဖိပြုကာ ထီးနန်းကို ဆက်ခံလေသည်။^[၂]

ရက်စွဲများ

ကျည်စိုးမင်း၏ ဘဝသက်တမ်းနှင့် နန်းတက်ချိန်များကို ရာဇဝင်ကျမ်းများက အမျိုးမျိုး မှတ်တမ်းတင်ထားသည်ကို တွေ့ရှိရသည်။^[၃] သက်တမ်းအရင့်ဆုံး ဇာတာတော်ပုံ ရာဇဝင်ကို ပုဂံခေတ်ကာလအတွက် အတိကျဆုံးဖြစ်သည်ဟု ယူဆကြသည်။^{[note ၂]} အောက်ဖော်ပြပါ ဇယားသည် ထင်ရှားသော ရာဇဝင်ကျမ်းလေးစောင်တွင် ဖော်ပြထားသော ရက်စွဲများ ဖြစ်သည်။ ကျည်စိုးမင်း စိုးစံချိန်ကို ဇာတာတော်ပုံရာဇဝင်ကျမ်းက ၁၇ နှစ်ဟု ဖော်ပြထားပြီး ကျန်ကျမ်းများက ၆ နှစ်ဟု ဖော်ပြသည်။ ဇာတာတော်ပုံတွင် ကျည်စိုးမင်းလွန်ပြီးနောက် နန်းတက်သော စုက္ကတေးမင်း၏ နန်းသက်ကို ၆ နှစ်ဟု ဖော်ပြသည်။^[၃]

ရာဇဝင်ကျမ်း	မွေးဖွား–ကွယ်လွန်	အသက်	အုပ်စိုးကာလ	ထီးနန်းသက်
ဇာတာတော်ပုံ ရာဇဝင်	၁၀၀၀–၁၀၃၈	၃၈	၁၀၂၁–၁၀၃၈	၁၇
မဟာရာဇဝင်ကြီး	၉၅၀–၉၇၇	၂၆	၉၇၁–၉၇၇	၆
ရာဇဝင်သစ်ကျမ်း နှင့် မှန်နန်း ရာဇဝင်	၉၆၄–၉၉၂	၂၇	၉၈၆–၉၉၂	၆
မှန်နန်း (ပြန်လည်ညှိ)	၉၉၂–၁၀၂၀	၂၇	၁၀၁၄–၁၀၂၀	၆

မှတ်စု

↑ (Hmannan Vol. 1 2003: 227): Kyiso was born 3 months earlier than his half-brother Sokkate. (Zata 1960: 63): Sokkate was born in Kason 363 ME. It means Kyiso was born c. Pyatho/Tabodwe of 362 ME (29 November 1000 to 26 January 1001). Since he was born on a Tuesday, he was born between 3 Dec 1000 to 21 January 1001.
↑ (Maha Yazawin 2006: 346–349): Among the four major chronicles, only Zatadawbon Yazawin's dates line up with Anawrahta's inscriptionally verified accession date of 1044 CE. (Aung-Thwin 2005: 121–123): In general, Zata is considered "the most accurate of all Burmese chronicles, particularly with regard to the best-known Pagan and Ava kings, many of whose dates have been corroborated by epigraphy."

ကိုးကား

↑ Harvey 1925: 19
↑ တင်နိုင်တိုး ၏ ပုဂံရွှေပြည်မှ သူရဲကောင်းများ ၂၀၀၆-ခု၊ ဧပြီလ
↑ ^၃.၀ ^၃.၁ Maha Yazawin Vol. 1 2006: 347

ကျမ်းပြုစာရင်း

Aung-Thwin၊ Michael A. (2005)။ The Mists of Rāmañña: The Legend that was Lower Burma (illustrated ed.)။ Honolulu: University of Hawai'i Press။ ISBN 9780824828868။
Harvey၊ G. E. (1925)။ History of Burma: From the Earliest Times to 10 March 1824။ London: Frank Cass & Co. Ltd။
ကုလား၊ ဦး (၁၇၂၄)။ မဟာရာဇဝင်ကြီး။ ၁–၃ (၂၀၀၆၊ စတုတ္ထအကြိမ် ed.)။ ရန်ကုန်: ရာပြည့်စာအုပ်တိုက်။
တော်ဝင်မြန်မာနိုင်ငံသမိုင်းကော်မရှင် (c. ၁၆၈၀)။ ဦးလှတင် (လှသမိန်) (ed.)။ ဇာတာတော်ပုံ ရာဇဝင် (၁၉၆၀ ed.)။ Historical Research Directorate of the Union of Burma။
တော်ဝင်မြန်မာနိုင်ငံသမိုင်းကော်မရှင် (၁၈၃၂)။ မှန်နန်း ရာဇဝင်။ ၁–၃ (၂၀၀၃ ed.)။ ရန်ကုန်: ပြန်ကြားရေးဝန်ကြီးဌာန။

Regnal titles
ကျည်စိုး ပုဂံခေတ် မွေးဖွား c. ဒီဇင်ဘာ ၁၀၀၀ ကွယ်လွန် c. ဧပြီ ၁၀၃၈
ယခင်က ကွမ်းဆော်ကြောင်းဖြူ	ပုဂံပြည့်ရှင် ၁၀၂၁–၁၀၃၈	ဆက်ခံသူ စုက္ကတေး

[1] (Hmannan Vol. 1 2003: 227): Kyiso was born 3 months earlier than his half-brother Sokkate. (Zata 1960: 63): Sokkate was born in Kason 363 ME. It means Kyiso was born c. Pyatho/Tabodwe of 362 ME (29 November 1000 to 26 January 1001). Since he was born on a Tuesday, he was born between 3 Dec 1000 to 21 January 1001.

[5] (Maha Yazawin 2006: 346–349): Among the four major chronicles, only Zatadawbon Yazawin's dates line up with Anawrahta's inscriptionally verified accession date of 1044 CE. (Aung-Thwin 2005: 121–123): In general, Zata is considered "the most accurate of all Burmese chronicles, particularly with regard to the best-known Pagan and Ava kings, many of whose dates have been corroborated by epigraphy."

[geh-19-2] Harvey 1925: 19

[3] တင်နိုင်တိုး ၏ ပုဂံရွှေပြည်မှ သူရဲကောင်းများ ၂၀၀၆-ခု၊ ဧပြီလ

[my-1-347-4] ၃.၀ ^၃.၁ Maha Yazawin Vol. 1 2006: 347

[note ၁]

[၁]

[၂]

[၃]

[note ၂]

ရှု ပြော ပြင် ပုဂံခေတ် (အေဒီ ၁၆၇-၁၂၈၇)
ပထမပုဂံ မင်းဆက်များ	သမုဒ္ဒရာဇ် ရသေ့ကြောင် ပျူမင်းထီး ထီးမင်းယဉ် ယဉ်မင်းပိုက် ပိုက်သေဉ်လည်
ဒုတိယပုဂံ မင်းဆက်များ	သေဉ်လည်ကြောင် ကြောင်တူရစ် သည်းထန်မင်း အမတ် မုက္ခမန် သူရဲ သာရမွန်ဖျား
တတိယပုဂံ မင်းဆက်များ	သိုက်တိုင် သေဉ်လည်ကြောင်ငယ် သေဉ်လည်ပိုက် ခန်းလောင်း ခန်းတက် ထွန်တိုက် ထွန်ပစ် ထွန်ချစ် ပုပ္ပါး စောရဟန်း ရွှေအုန်းသီး ပိတ်သုံ ပိတ်တောင်း စောခွေး မြင်းကျွေး သိန်းခဲ သိန်းခွန် ရွှေလောင်း ထွန်တွင်း ရွှေမှောက် ထွန်လတ် စောခင်နှစ် ခဲလူး
စတုတ္ထပုဂံ မင်းဆက်များ	ပျဉ်ပြား တန်နက် စလေငခွေး သိန်းခို ညောင်ဦး စောရဟန်း ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူ ကျဉ်စိုး စုက္ကတေး အနော်ရထာ စောလူး ကျန်စစ်သား အလောင်းစည်သူ နရသူ (ပုဂံ) နရသိင်္ခ နရပတိစည်သူ ဇေယျသိင်္ခ ကျစွာ ဥဇနာ (ပုဂံ) နရသီဟပတေ့ ပြည်စားသီဟသူ ကျော်စွာ စောနစ် စောမွန်နစ်
အခြားထင်ရှားသောသူများ	မနုဟာမင်း ငထွေရူး ငလုံးလက်ဖယ် ညောင်ဦးဖီး ဗျတ်ဝိ၊ ဗျတ္တ မနူဟာ ရှင်အရဟံ ငရမန်ကန်း ရာဇကုမာရ် ရမန်ငထွေး ရာဇသင်္ကြန် သီဟသူ အနန္တသူရိယ ရွှေဖျင်းညီနောင် ရှမ်းညီနောင်သုံးဦး ရှင်ဒိသာပါမောက် ရွှေအိမ်စည် မိဖုရားဖွားစော ဝေဠုဝတီမိဖုရား အရည်းကြီး မင်းရှင်စော
အကြောင်းအရာများ	တျံတြစ်အယူဝါဒ ဗုဒ္ဓသာသနာ မြစေတီကျောက်စာ စောလူးမင်းကျောက်စာ ဗုဒ္ဓ၏ ဗျာဒိတ်တော်လာ ပုဂံမင်းသုံးဆက် သက္ကရာဇ် မြင်းကပါ သရပါတံခါး ဥပါလိသိမ် လွှတ်တော် ပုဂံခေတ် ပျက်သုဉ်းပြီးနောက် မြန်မာနိုင်ငံ ရတု အမေရိကန်ရောက် မင်းသားသီဟသူ
ဒေသ	ယုန်လွှတ်ကျွန်း သီရိပစ္စယာ တမ္ပဝတီ ပုဂံ
ပုဂံခေတ် ပင်းယခေတ် အင်းဝခေတ် တောင်ငူခေတ် ညောင်ရမ်းခေတ် ကုန်းဘောင်ခေတ် ရတနာပုံခေတ် ကိုလိုနီခေတ် ဂျပန်ခေတ် ပါလီမန်ဒီမိုကရေစီခေတ် မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ်လမ်းစဉ်ပါတီခေတ် နိုင်ငံတော်ငြိမ်ဝပ်ပိပြားမှုတည်ဆောက်ရေးအဖွဲ့ခေတ် နိုင်ငံတော်အေးချမ်းသာယာရေးနှင့်ဖွံ့ဖြိုးရေးကောင်စီခေတ် မျက်မှောက်ခေတ်