ရာဂ

တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း ဖော်ပြချက်
ဗုဒ္ဓဘာသာ
သမိုင်း ဗုဒ္ဓဝင် ဂေါတမဗုဒ္ဓ သင်္ဂါယနာများ
ဓမ္မ\ ဝိနယ သစ္စာလေးပါး ခန္ဓာငါးပါး အနိစ္စ ဒုက္ခ အနတ္တ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ် မဇ္ဈိမပဋိပဒါ သုညတ ကံ သံသရာ ၃၁-ဘုံ
ဗုဒ္ဓဘာသာ ကျမ်းစာများ တိပိဋက ပိဋကတ် သုံးပုံ ဝိနည်းပိဋကတ် သုတ်ပိဋကတ် အဘိဓမ္မာပိဋကတ်
ကျင့်စဉ်များ ရတနာသုံးပါး ဗုဒ္ဓ ဓမ္မ သံဃာ သီတင်းသီလ ငါးပါးသီလ ရှစ်ပါးသီလ ကိုးပါးသီလ ပါရမီ သမထ ဝိပဿနာ သတိပဋ္ဌာန် ဓုတင် ကမ္မဋ္ဌာန်း ဒုက္ကရစရိယာ
နိဗ္ဗာန် ပုထုဇဉ် ကိုရင် ရဟန်း သောတာပန် သကဒါဂါမ် အနာဂါမ် ရဟန္တာ ဧတဒဂ် ဘုရား
Traditions ထေရဝါဒ မဟာယာန တန္တရ တိဘက်ဗုဒ္ဓဘာသာ
နိုင်ငံအလိုက် ဗုဒ္ဓဘာသာ ကမ္ဘောဒီးယား ကိုရီးယား ဂျပန် တရုတ် တိဗက် ထိုင်း ထိုင်ဝမ် ဗီယက်နမ် ဘူတန် မြန်မာ မွန်ဂိုးလီးယား ရုရှား လာအို သီရိလင်္ကာ အိန္ဒိယ

(၁) ရာဂရှိသော၊ သူ။

(၂) ဆိုးဆေး-ရေ-မှုန့်-နှင့်တူသော။

ရာဂ၏ အမည်အမျိုးမျိုး

• ထိုရာဂကို တို့၌ သတ္တဝါတို့သန္တာန်၌ စူးဝင်၍ ဆင်းရဲခြင်းကို ဖြစ်စေတတ်သည်၏ အဖြစ်ဖြင့် ဆူးနှင့်တူသောကြောင့် ကဏ္ဍက = ဆူး—
• တို့၌ များသော ချုံနွယ်ပိတ်ပေါင်း ရှိသည်၏ အဖြစ်, ကြီးစွာသော အကျိုးမဲ့ကို ပြုတတ်သည်၏အဖြစ် ကူးမြောက်ရန် ခက်ခဲသည်၏ အဖြစ်တို့ဖြင့် ခရီးခဲနှင့် တူသောကြောင့် ကန္တာရ = ခရီးခဲ—
• တို့၌ နောက်ကျုသည်၏အဖြစ် ကုသိုလ်စိတ် ဟူသော မိမိ၏အဖြစ်(—ဖြူစင်သောဂုဏ်)ကို စွန့်စေ၍ အကုသိုလ်စိတ်ဟူသော သူတစ်ပါး၏ အဖြစ်(= မည်းညစ်သောဂုဏ်)ကို ယူစေတတ် သည်၏အဖြစ်, ဖန်ခါးသော အရသာရှိသည်၏ အဖြစ်တို့ဖြင့် ဖန်ရည်နှင့် တူသောကြောင့် ကသာဝ = ဖန်ရည်—
• တို့၌ ကြောင့်ကြဗျာပါရကို ဖြစ်စေတတ်သည်၏အဖြစ်, နင်းနယ်တတ်သည်၏အဖြစ်, ယစ်မူးစေတတ်သည်၏အဖြစ်တို့ဖြင့် တုန်လှုပ်စေတတ်သောကြောင့် ကိဉ္စန = ကြောင့်ကြမှု နင်းနယ်တတ်သော တရား၊ ယစ်မူးစေတတ်သောတရား၊ တုန်လှုပ်စေတတ်သောတရား-
• တို့၌ ပူပန်စေတတ် နှိပ်စက် တတ်သောကြောင့် ကိလေသ = ပူပန်စေတတ် နှိပ်စက်တတ်သောတရား-
• တို့၌ သတ္တဝါတို့ သန္တာန်မှ ထုတ်ဆောင်ခြင်းငှါ ခဲယဉ်းသည်၏အဖြစ်ဖြင့် ငြောင့်, တံသင်း, တံကျင်, စို့နှင့်တူသောကြောင့် ခီလ = ငြောင့်, တံသင်း, တံကျင်, စို့-
• တို့၌ မစင်ကြယ်သော အကုသိုလ်တရားတို့ကို ယိုထွက်စေတတ် သည်၏အဖြစ်, ဥပါဒ်, ဌီ, ဘင်တို့ဖြင့် ဖူးဖူး ရောင်တတ်သည်၏အဖြစ်, ရင့်တတ်သည်၏ အဖြစ်, ပျက်တတ်သည်၏အဖြစ်တို့ဖြင့် အိုင်း အမာနှင့်တူသောကြောင့် ဂဏ္ဍ = အိုင်းအမာ—
• တို့၌ ရှုပ်ထွေး၍ သွားလာရန် ခက်ခဲသည်၏ အဖြစ်ဖြင့် တောအုပ်နှင့် တူသောကြောင့် ဂဟန = တောအုပ်-ဟူ၍ အမည်နာမ အမျိုးမျိုးတို့ဖြင့် ဟောကြား ဖွင့်ဆိုတော်မူပေသည်။

• ထို့ပြင်-တို့၌ ပူလောင်စေတတ်သည်၏ အဖြစ်ဖြင့် မီးနှင့်တူသောကြောင့် အဂ္ဂိ = မီး—
• တို့၌ ရောယှက် ရှုပ်ထွေးသည်၏ အဖြစ်ဖြင့် ဆံကျစ်နှင့်တူသောကြောင့် ဇဋာ = ဆံကျစ်—
• ၌ ပူပန်စေတတ်သောကြောင့် ဒရထ = ပူပန်ခြင်း—
• တို့၌ သတ္တဝါတို့၏ သန္တာန်မှ ထုတ်ဆောင်ခြင်းငှါ ခဲယဉ်းသည်၏ အဖြစ်ဖြင့် တံခါးခုံနှင့် တူသောကြောင့် ဣန္ဒခီလ = တံခါးခုံ—
• တို့၌ နိဗ္ဗာန်တည်းဟူသော မြို့သို့ဝင်ခြင်းကို တားမြစ်တတ်သည်၏အဖြစ်ဖြင့် တံခါးကျည်နှင့် တူသောကြောင့် ပလိဃ = တံခါးကျည်—
• တို့၌ အထက်အထက်၌ ဖြစ်လတ္တံ့ကုန်သော ရာဂတို့၏ အကြောင်းဖြစ်သောကြောင့် နိမိတ္တ =အကြောင်းတရား—
• တို့၌ တောင့်တတတ်သောကြောင့် ပဏိဓိ = တောင့်တတတ်သောတရား—
• ၌ သတ္တဝါတို့ကို ကိလေသာတို့ဖြင့် မှောင်မိုက်အောင် ဖုံးလွှမ်းတတ်သောကြောင့် ဆဒန = အမိုး—
• ၌ သတ္တဝါတို့ကို ပေကျံစေတတ်, နစ်မြုပ်စေတတ်သောကြောင့် ကဒ္ဒမ = ညွှန်-
• ၌ သတ္တဝါတို့၏ ကြောက်ရာ ထိတ်လန့်ရာ ဖြစ်သောကြောင့် ဘယ=ဘေး—
• တို့၌ သတ္တဝါတို့ကို ဗြိတွယ်တတ်သောကြောင့် သင်္ဂ = ငြိတွယ်တတ်သောတရား—
• ၌ သတ္တဝါတို့၏ စိတ်အစဉ်သို့ ဝင်တတ်သည်၏အဖြစ်ဖြင့် အဆိပ်နှင့်တူသောကြောင့် ဝိသ = အဆိပ်—
• ၌ သတ္တဝါတို့ကို ပူလောင်စေတတ်သောကြောင့် ပရိဠာဟ = ပူလောင်စေတတ်သော တရား—
• ၌ ဇာတိအစရှိသော ဘေးကို ဖြစ်စေတတ်သည်၏အဖြစ်ဖြင့် တောအုပ် နှင့်တူသောကြောင့် ဝန = တောအုပ်—
• ၌ သတ္တဝါတို့ကို မငြိမ်မသက် မအေးငြိမ်းစေတတ်သောကြောင့် ဝိသမ = မငြိမ်သက် မအေးငြိမ်းစေတတ်သောတရား—
• ၌ သတ္တဝါတို့၏ ပညာ မျက်စိကန်းခြင်းကို ပြုတတ်သောကြောင့် အန္ဓကာရ = အမိုက်မှောင်-ဟူ၍ အမည်နာမ အမျိုးမျိုးတို့ဖြင့် ဟောကြား ဖွင့်ဆိုတော်မူပေသည်။

• ထိုမှတစ်ပါးလည်း–၌ သတ္တဝါတို့ကို သံသရာ၌ ပုတ်ချတတ်သည်၏ အဖြစ်ဖြင့် လှိုင်းလုံးကွန်ယက်နှင့် တူသောကြောင့် ဦမိဇာလ = လှိုင်းလုံးကွန်ရက်—
• တို့၌ သတ္တဝါတို့၏ သန္တာန်၌ မထင်မရှား ပုန်းကွယ်နေသော ဘေးရန်ဖြစ်သောကြောင့် ပဋိစ္ဆန္နပရိဿယ = မထင်မရှားသောဘေးရန်—
• ၌ သတ္တဝါတို့၏ ဈာန်မဂ်ဖိုလ်ဖြစ်ခြင်းကို တားမြစ်ပိတ်ပင်တတ်သောကြောင့် နီဝရဏ = တားမြစ်ပိတ်ပင်တတ်သောတရား—
• ၌ ကုသိုလ်တရား၏ ဆန့် ကျင်ဘက် ရန်သူ ဖြစ်သောကြောင့် ပစ္စတ္ထိက = ရန်သူ—
• ဒုဂ္ဂတိဘဝ၏ လမ်းခရီး ဖြစ်သောကြောင့် ပထ=လမ်းခရီး—
• တဏှာ၏အလို(နိုင်ငံ)သို့ ဆောင်နိုင်ခြင်း၏ အကြောင်း ဖြစ်သောကြောင့် ပဒ= အကြောင်း—
• ၌ မိမိ၏ ဖြစ်ရာသန္တာန်ကို ချဲ့တတ်, ကြာမြင့်စွာ ထားတတ်သောကြောင့် ပပဉ္စ = ချဲ့တတ်သော တရား—
• ၌ သတ္တဝါတို့၏ အကျိုးမဲ့ကို ပြုတတ်သည်၏အဖြစ်ဖြင့် ဘေးရန်နှင့်တူသောကြောင့် ပလိပထ = ဘေးရန်—
• တို့၌ သတ္တဝါတို့ကို နှောင်ဖွဲ့ကြောင်း၏ အဖြစ်ဖြင့် ကျော့ကွင်းနှင့်တူသောကြောင့် ပါသ=ကျော့ကွင်း-
• ၌ တုန်လှုပ်စေတတ်သောကြောင့် ဖန္ဒန = တုန်လှုပ်စေတတ်သောတရား—
• တို့၌ သတ္တဝါတို့ကို နှောင်ဖွဲ့ ကြောင်းဖြစ်သောကြောင့် ဗန္ဓန = အနှောင်အဖွဲ့—
• ၌ သတ္တဝါတို့၏ ယစ်မူးကြောင်း ဖြစ်သောကြောင့် မဒ= ယစ်မူးကြောင်းတရား —
• သတ္တဝါတို့၏ စိတ်အစဉ်ကို ညစ်ပေစေတတ်သောကြောင့် မလ=အညစ်အကြေး—
• ဘုံ၌ သတ္တဝါတို့၏ ပညာမျက်စိအမြင်ကို ပိတ်ဆီးကွယ်ကာ တတ်သည်ဖြစ်၍ မြူနှင့်တူသောကြောင့် ရဇ= မြူ—
• တို့၌ သတ္တဝါတို့၏ သန္တာန်၌ စူးဝင်တတ်သည်ဖြစ်၍ မြား နှင့်တူသောကြောင့် သလ္လ = မြား—
• ၌ မှည့်မည်း ဝက် ခြံ အစရှိသောကိုယ် အညစ်အကြေးနှင့်တူသောကြောင့် အင်္ဂဏ = အညစ်အကြေး—
• ၌ သတ္တဝါတို့ကို စွတ်စိုစေတတ်သည်၏အဖြစ်ဖြင့် မိုးရေနှင့်တူသောကြောင့် ဝဿ=မိုးရေ—
• ၌ ကုသိုလ် တရားတို့ကို တိုက်ဖျက်တတ်သည့်ဖြစ် စစ်တပ်နှင့် တူသောကြောင့် သေနာ = စစ်တပ်—
• ၌ သတ္တဝါတို့၏သန္တာန်၌ အဖန်တလဲလဲ ကိန်းတတ်, ဖြစ်သောကြောင့် အနုသယ =အဖန်တလဲလဲ ကိန်းတတ်သော တရားဟူ၍ အမည်နာမအမျိုးမျိုးတို့ဖြင့် ဟောပြားတော်မူသည်။

ရာဂ သုံးမျိုး

ထိုရာဂသည်-တို့၌

• (၁) ကာမဘုံ၌ တပ်နှစ်သက်တတ်သော ကာမရာဂ။
• (၂) ရူပဘုံ၌ တပ်နှစ်သက်တတ်သာ ရူပရာဂ၊
• (၃) အရူပဘုံ၌ တနှစ်သက်တတ်သော အရူပရာဂ-ဟူ၍ သုံးမျိုးရှိလေသည်။

မဂ်ဖြင့် ရာဂကို ပယ်ပုံ

ထိုသုံးမျိုးတို့တွင်တို့၌ အပါယ်သို့ လားစေတတ်သော ကာမရာဂကို သောတာပတ္တိမဂ်ဖြင့် ပယ်သတ်၍ အပါယ်ဘုံသို့ မလား စေတတ်သော ရုန့်ရင်းသော ကာမရာဂကို သကဒါဂါမိမဂ်ဖြင့် အပါယ်သို့ မလားစေတတ်သော သိမ်မွေ့သော ကာမရာဂကို အနာဂါမိမဂ်ဖြင့် ပယ်တတ်လေသည်။ ရူပရာဂ, အရူပရာဂတို့ကိုမူကား အရဟတ္တမဂ် ဖြင့်သာ ပယ်သတ်နိုင်လေသည်။

ရာဂ ၅-မျိုး

တစ်နည်းအားဖြင့် တို့၌

• (၁) စက္ခုဒွါရ၌ဖြစ်သော ရူပရာဂ။
• (၂) သောတဒွါရ၌ဖြစ်သော သဒ္ဒရာဂ။
• (၃) ဃာနဒွါရ၌ ဖြစ်သော ဂန္ဓရာဂ။
• (၄) ဇိဝှါဒွါရ၌ဖြစ်သော ရသရာဂ။
• (၅) ကာယဒွါရ၌ဖြစ်သော ဖောဋ္ဌဗ္ဗရာဂဟူ၍ ငါးမျိုး ရှိလေသည်။

ရာဂ ၂-မျိုး

(၁) တစ်နည်းအားဖြင့် ၌

• (၁) ကာမဘုံ၌ တပ်နှစ်သက်တပ်သော ကာမဂဝေသနရာဂ။
• (၂) ရူပဘုံ, အရူပဘုံတို့၌ တပ်နှစ်သက်တယ်သော ဘဝဂဝေသနရာဂဟူ၌ နှစ်မျိုးရှိလေသည်။

တစ်နည်းအားဖြင့် တို့၌

• (၁) ကာမဘုံ၌ တပ်နှစ်သက်တတ်သော ကာမရာဂ။
• (၂) ရူပ, အရူပဘုံတို့၌ နှစ်သက်တတ်သော ဘဝရာဂ-ဟူ၍ နှစ်မျိုးရှိလေသည်။

ဖြစ်ပုံအခြင်းအရာအားဖြင့် ရာဂအမည်များ

ထိုမှတစ်ပါး တို့၌ ဖြစ်ပုံအခြင်းအရာကို အစွဲပြု၍လည်း အားနည်းသော တပ်နှစ်သက်မှုကို ရာဂ, အားကြီးသော တပ်နှစ်သက်မှုကို သာရာဂ၊

တစ်ခုတည်းသော အာရုံ၌ တစ်ကြိမ်သာဖြစ်သော တပ်နှစ်သက်မှုကို နန္နီ, တစ်ခုတည်းသော အာရုံ၌ အကြိမ်များစွာ တပ်နှစ်သက်မှုကို နန္ဒီရာဂ၊

အားနည်းသော တပ်နှစ်သက်မှုကို ဆန္ဒ, ထို့ထက်အားကြီးသော တပ်နှစ်သက်မှုကို ရာဂ, ထိုထက်အားကြီးသော တပ်နှစ်သက်မှုကို ဆန္ဒရာဂ, ထိုထက်အားကြီးသော တပ်နှစ်သက်မှုကို သင်္ကပ္ပ, ထိုထက်အားကြီးသော တပ်နှစ်သက်မှုကို သင်္ကပ္ပရာဂ-ဟူ၍လည်း အမည်နာမ အမျိုးမျိုးဖြင့် မှည့်ခေါ် ကြသေးသည်။

တပ်နှစ်သက်ရာ ဌာနကိုအစွဲပြု၍ ရာဂအမည်များ

ထို့နောက် တို့၌ တပ်နှစ်သက်ရာ ဌာနကိုအစွဲပြု၍ မေထုန်၌ တပ်နှစ်သက်တတ်သော ရာဂကို မေထုနရာဂ,

ကိုယ်လက်ခြင်း နှီးနှောမိ, ထိမိသည်၌ တက်နှစ်သက်တတ်သော ရာဂကို ကာယသံသဂ္ဂရာဂ,

မေထုန်နှင့်စပ်သောစကားကို ပြောဆိုခြင်း၌ တပ်နှစ်သက်တတ်သော ရာဂကို ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒရာဂ,

မိမိအကျိုးငှါ မေထုန်အကျင့်ဖြင့် လုပ်ကျွေးခြင်း၌တပ်နှစ်သက်တတ်သော ရာဂကို အတ္တကာမပါရိစရိယရာဂ,

သုက်လွှတ်ခြင်း၌ တပ်နှစ်သက်တတ်သော ရာဂကို မမောစနရာဂ-ဟူ၍လည်း အမည်နာမအမျိုးမျိုးဖြင့် ခေါ်ဆိုရလေသည်။

ရာဂ၏ သဘောနှင့် စွန့်ပုံ

၌ ရာဂသည် တီမင်စွန်းသကဲ့သို့ လွတ်စေနိုင်ခဲသော သဘောရှိ၏။

၌ ရာဂကိုပယ်ဖို့ ရန် အသုဘကမ္မဋ္ဌာန်းကို ပွားများရမည်။

တစ်နည်း-၌ မဂ္ဂင်, သတိပဋ္ဌာန်, သမ္မပ္ပဓာန်, ဣဒ္ဓိပါဒ်, ဗိုလ်, ဗောဇ္ဈင် တရားများကို ပွားများရမည်။