မိုလိပ်ဒီနမ်

မိုလိပ်ဒီနမ်  ₄₂Mo

ယေဘုယျ ဂုဏ်သတ္တိများ
အမည်၊ သင်္ကေတ	မိုလိပ်ဒီနမ်, Mo
အဆင်း	gray metallic
ဒြပ်စင်အလှည့်ကျဇယားရှိ မိုလိပ်ဒီနမ်
Cr ↑ Mo ↓ W နိုင်အိုဘီယမ် ← မိုလိပ်ဒီနမ် → တက္ကနက်တီယမ်
အက်တမ် အမှတ်စဉ် (Z)	42
အုပ်စု၊ ဘလော့	group 6
ဒြပ်စင်အလှည့်ကျဇယား	period 5
စံ အက်တောမစ် အလေးချိန် (Ar)
အီလက်ထရွန် ပြုပြင်မှု	[Kr] 4d5 5s1
အခွံတစ်ခုလျင် အီလက်ထရွန်ပါဝင်မှု	2, 8, 18, 13, 1
ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ဂုဏ်သတ္တိများ
ဖေ့စ်	အစိုင်အခဲ
အရည်ပျော်မှတ်	2896 K ​(2623 °C, ​4753 °F)
အရည်ဆူမှတ်	4912 K ​(4639 °C, ​8382 °F)
သိပ်သည်းမှု (အခန်းအပူချိန်)	10.28 g/cm3
9.33 g/cm3
ဖျူးရှင်းအပူ	37.48 kJ/mol
အငွေ့ပျံခြင်း အပူ	598 kJ/mol
မိုလာ အပူအင်အား	24.06 J/(mol·K)
ငွေ့ရည်ဖိအား P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T (K) 2742 2994 3312 3707 4212 4879
အက်တောမစ် ဂုဏ်အင်များ
အီလက်ထရွန် ဆန့်ကျင်ဘက်ဓာတ်	Pauling scale: 2.16
အိုင်ယွန်းပြုခြင်းစွမ်းအင်	1st: 684.3 kJ/mol 2nd: 1560 kJ/mol 3rd: 2618 kJ/mol
အက်တောမစ် အချင်းဝက်	empirical: 139 pm
ကိုဗေးလန့်အချင်းဝက်	154±5 pm
Miscellanea
ပုံဆောင်ခဲ ဖွဲ့စည်းပုံ	​body-centered cubic (bcc)
အသံ၏အမြန်နှုန်း ပါးလွှာသော သံချောင်း	5400 m/s (at r.t.)
အပူ ပြန့်ကားမှု	4.8 µm/(m·K) (at 25 °C)
အပူစီးကူးမှု	138 W/(m·K)
အပူပြန့်ကျဲမှု	54.3 mm2/s (at 300 K)
လျှပ်စစ် ခုခံမှု	53.4 nΩ·m (at 20 °C)
သံလိုက်ဓာတ်	paramagnetic
သံလိုက် ထိတွေ့နိုင်မှု (χmol)	6995890000000000000♠+89.0×10−6 cm3/mol (298 K)
Young's modulus	329 GPa
Shear modulus	126 GPa
Bulk modulus	230 GPa
ပိုင်ဆွန် အချိုး	0.31
Mohs hardness	5.5
Vickers hardness	1400–2740 MPa
Brinell hardness	1370–2500 MPa
CAS Number	7439-98-7
သမိုင်းကြောင်း
ရှာဖွေတွေ့ရှိမှု	ကားလ် ဗီဟိမ်း ရှေးလာ (၁၇၇၈)
ပထမဆုံး ခွဲထုတ်မှု	Peter Jacob Hjelm (၁၇၈၁)
အတည်ငြိမ်ဆုံး မိုလိပ်ဒီနမ်၏ အိုင်ဆိုတုပ်များ
iso NA သက်တမ်းဝက် DM DE (MeV) DP 92Mo 14.65% is stable with 50 neutrons 93Mo syn 4×103 y ε – 93Nb 94Mo 9.19% is stable with 52 neutrons 95Mo 15.87% is stable with 53 neutrons 96Mo 16.67% is stable with 54 neutrons 97Mo 9.58% is stable with 55 neutrons 98Mo 24.29% is stable with 56 neutrons 99Mo syn 65.94 h β− 0.436, 1.214 99mTc γ 0.74, 0.36, 0.14 – 100Mo 9.74% 7.8×1018 y β−β− 3.04 100Ru

မိုလစ်ဘ်ဒီနမ် (Molybdenum) သည် ငွေဖြူရောင်ရှိပြီး အလွန်မာကျောသော သတ္တုဖြစ်သော်လည်း တန်စတင် (Tungsten) ထက် ပို၍ နှုးညံ့ပျော့ပြောင်းပြီး ပုံသွင်းရပိုမိုလွယ်ကူသည်။၎င်းကို ကားလ် ဗီဟိမ်း ရှေးလာ က ၁၇၇၈ ခုနှစ်တွင် ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့သည်။ ဂရပ်ဖိုက်နှင့် ခဲသတ္တုရိုင်းတို့ဖြင့် ပေါင်းစပ်၍ တွေ့ရှိရတတ်သည်။ ၎င်းသတ္တုသည် Tungsten (W) နှင့် Tantalum (Ta) သတ္တုများ ကဲ့သို့ ကွေးဆန့်ရ အလွန်လွယ်ကူသော သတ္တုများထဲမှ တစ်ခုဖြစ်ပြီး အရည်ပျော်မှတ် မြင့်မားသည်။ မိုလစ်ဘ်ဒီနမ်သည် အားလုံးသော သန့်စင်သော ဒြပ်စင်များထဲမှ အရည်ပျော်အမှတ် အမြင့်ဆုံး ရှိသော ဒြပ်စင် တစ်ခုဖြစ်သည်။ မိုလစ်ဘ်ဒီနမ်ကို အက်ဆစ်ဖြင့် ဖြည်းညှင်းစွာ တိုက်စားသည်။

အသုံးပြုခြင်းများ

မိုလစ်ဘ်ဒီနမ်သည် သံမဏိ သတ္တုစပ်များကို ပိုမို ခိုင်မာစေရန် ပြုလုပ်ရာတွင် အလွန်အသုံးဝင်သော သတ္တုဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် သံမဏိကို မြင့်မားသော အပူချိန်တွင် ပိုမိုခံနိုင်ရည် ရှိစေသည်။ မိုလစ်ဘ်ဒီနမ်ကို သတ္တုစပ်များ၊ လျှပ်ခေါင်းများနှင့် ဓာတ်ကူပစ္စည်းများတွင် အသုံးပြုသည်။ ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ်အတွင်းက ဂျာမန်တပ်များတွင် “Big Bertha” ဟုခေါ်သော အမြောက် အစိတ်အပိုင်း များပြုထုတ်လုပ်ရန်အတွက် သံမဏိ နှင့် ပေါင်းစပ် အသုံးပြုခဲ့ကြသည်။ အပူဒဏ်နှင့် ဓာတုပျော်ရည်များ၏ တိုက်စား ဓာတ်ပြုမှုကို ခံနိုင်ရည်ရှိသော “Hastelloys (R)” ကဲ့သို့သော နီကယ်ကို အခြေခံထားသည့် သတ္တုစပ်များတွင်လည်း မိုလစ်ဘ်ဒီနမ်ကို ပေါင်းစပ် အသုံးပြုသည်။ မြင့်မားသော အပူချိန်တွင် မိုလစ်ဘ်ဒီနမ်သည် အောက်ဆီဂျင်နှင့် ဓာတ်ပြုသည်။ မိုလစ်ဘ်ဒီနမ်ကို ဖန်မီးဖိုများ အပူပေးရန်အတွက် လျှပ်ခေါင်းအဖြစ် မကြားသေးမှီကမှ စတင် အသုံးပြုခဲ့ကြသည်။ ၎င်းသတ္တုကို နျူကလီးယား စွမ်းအင် အသုံးချမှုတွင် လည်းကောင်း၊ ဒုံးကျည် (missiles) များတွင် လည်းကောင်း၊ လေယာဉ် အစိတ်အပိုင်းများတွင် လည်းကောင်း အသုံးပြုသည်။ မိုလစ်ဘ်ဒီနမ်ကို ရေနံ သန့်စင်ရာတွင် ဓာတ်ကူပစ္စည်းအဖြစ် အသုံးပြုပါသေးသည်။ ၎င်း သတ္တုကို လျှပ်စစ်ပိုင်းဆိုင်ရာ အသုံးပြုမှုများတွင် ဝိုင်ယာကြိုးအဖြစ် အသုံးပြုခြင်းကို တွေ့ရှိရသည်။ အပင်းများ၏ အဟာရ အတွက် လိုအပ်သော ဒြပ်စင်တစ်ခုလည်း ဖြစ်သည်။ တချို့သောကုန်မြေများတွင် မိုလစ်ဘ်ဒီနမ် မရှိခြင်းကြောင့် စိုက်ပျိုးမှု မဖြစ်ထွန်းနိုင်ပါ။ မိုလစ်ဘ်ဒီနမ် ဆာလဖိုက်(MoS2) ကို အဆီများကို ပြိုကွဲသွားလောက်အောင် မြင့်မားသောအပူချိန်တွင် ချောဆီအဖြစ် အသုံးပြုသည်။ Yield Points ပမာဏ အနည်းဆုံး 300,000 psi (lb/in2)(Pound per square inches) ထိရှိသည့် ခိုင်ခံ့မှုအလွန်မြင့်မားသော သံမဏိ အားလုံးနီးပါးတွင် မိုလစ်ဘ်ဒီနမ် သည် 0.25 မှ 8 ရာခိုင်နှုန်းထိ ပါဝင်သည်။ မိုလစ်ဘ်ဒီနမ် အမှုန့်များကို လျှပ်စစ် ဆာ့ကစ်ဘုတ်(Circuit Board) များတွင် ဆားကစ်မှင် (Circuit Inks) အဖြစ် သော်လည်းကောင်း၊ မိုက်ခရိုဝေ့ဖ် ကိရိယာများ နှင့် အပူစုပ်ယူသော ကိရိယာများတွင် အဆိုင်အခဲ အခြေအနေဖြင့် သော်လည်းကောင်း အသုံးပြုသည်။

မိုလစ်ဘ်ဒီနမ် ကော့ပါအလွိုင်း ချပ်ပြား

သဘာဝတွင် တွေ့ရှိရမှုအခြေအနေ

မိုလစ်ဘ်ဒီနမ်သည် အက်ဆစ်မြေဆီလွှာထဲတွင် ပျော်ဝင်မှု နည်းပါးပြီး အယ်ကာလိုင်း မြေဆီလွှာထဲတွင်မူ ပျော်ဝင်နိုင်မှု ပိုမိုများပြားသည်။ ၎င်းအချက်သည် မြေဆီလွှာအတွင်းရှိ မိုလစ်ဘ်ဒီနမ်၏ အခြားသော မြေဩဇာဓာတ်များ နှင့် ကွဲပြားချက်ပင်ဖြစ်သည်။ ထိုသို့ဖြစ်ခြင်းအားဖြင့် အပင်များကို pH အခြေအနေနှင့် ရေစုပ်ယူမှု အခြေအနေကို ဖြစ်ပေါ်စေသော စွမ်းဆောင်မှုပင်ဖြစ်သည်။ အယ်ကာလိုင်း မြေဆီလွှာများ၌ ကြီးပြင်းသော အပင်များတွင် မိုလစ်ဘ်ဒီနမ်ပါဝင်မှု 500 ppm (Parts per million) ရှိနိုင်သည်။ အနည်းငယ်သာ အရေးပါသော ဝါလ်ဖီနိုက် (lead molybdate mineral, PbMoO4) နှင့် ယှဉ်တွဲ တည်ရှိနေသည့် မိုလစ်ဘ်ဒီနိုက် (molybdenum disulfide, MoS2) သည် အဓိက သတ္တုရိုင်း အရင်အမြစ် ဖြစ်သည်။ မိုလစ်ဘ်ဒီနိုက်ကို တန်စတင် (Tungsten) နှင့် ကြေးနီ (Copper) ထုတ်လုပ်ခြင်းတွင် ဘေးထွက် ပစ္စည်း အဖြစ် ရရှိသည်။ အဓိက သတ္တုထွက်ရှိရာ နေရာများမှာ အမေရိကန်၊ ချီလီ၊ ကနေဒါ နှင့် ရုရှား နိုင်ငံတို့ ဖြစ်ကြသည်။ ကမ္ဘာ့ မိုလစ်ဘ်ဒီနမ် ထုတ်လုပ်မှုပမာဏမှာ တစ်နှစ်လျှင် တန် 90 ရှိပြီး၊ ထုတ်လုပ်ပြီး ပမာဏမှာ တန်ပေါင်း 12 သန်း ရှိသည်။ ၎င်းပမာဏထဲမှ တန်ပေါင်း 5 သန်းမှာ အမေရိကန်မှ တူဖော်ရရှိမှု ပမာဏဖြစ်သည်။

ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာသက်ရောက်မှုများ

တိရစ္ဆာန်များ၏ လက်တွေ့သဘာဝတွင် မိုလစ်ဘ်ဒီနမ် နှင့် ၎င်း ဓာတ်ပေါင်းများသည် အဆိပ်အတောက်ဖြစ်မှု မြင့်မားသည်။ ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စု Mo-Cu အသုံးပြု စက်ရုံတွင် ကြာရှည်စွာ လုပ်ကိုင်သော အလုပ်သမားများတွင် အသည်းရောင် အသားဝါရောဂါကို တွေ့ရှိရကြောင်း မှတ်တမ်းများ ရှိခဲ့သည်။ အာမေးနီးယား (Armenia) နိုင်ငံရှိ မိုလစ်ဘ်ဒီနမ် စက်ရုံရှိ အလုပ်သမားများနှင့် ၎င်းသတ္တု များစွာတွေ့ရှိရသော နယ်ပယ်များတွင် နေထိုင်သူများတွင် အဆစ်အမြစ် ရောင်ရမ်းသော ဒူလာရောဂါ (Gout) လက္ခဏာများကို စမ်းသပ် တွေ့ရှိရသည်။ အဓိက တွေ့ရှိရသော ရောဂါလက္ခဏာများမှာ ဒူးနာခြင်း၊ လက်နာခြင်း၊ ခြေဖဝါးနာခြင်း၊ အဆစ်များနာခြင်း၊ အသားအရေများ ရောင်ရမ်းခြင်း၊ အဆစ် အမြစ်များတွင် အရည်ကြည်ဖုများ ဖြစ်ခြင်းတို့ ဖြစ်သည်။

ပတ်ဝန်းကျင်သို့သက်ရောက်မှုများ

သေးငယ်သော မိုလစ်လ်ဒီနမ်ပမာဏသည် အဆိပ်အတောက်ဖြစ်မှု မြင့်မားသော်လည်း အခြားသော သတ္တုများနှင့်အတူ အားလုံးသော သက်ရှိ မျိုးစိတ်များအတွက် မရှိမဖြစ်လိုအပ်သည်။ တိရိစ္ဆာများ၏ လက်တွေ့သဘာဝတွင် မိုလစ်ဘ်ဒီနမ် ပမာဏများခြင်းသည် သန္ဓေသား၏ ကိုယ်လက်အင်္ဂါ အစိတ်အပိုင်းများ ချွတ်ယွင်းမှုကို ဖြစ်စေသည်။ တိရစ္ဆာန်များအတွက် အစာများတွင် မိုလစ်ဘ်ဒီနမ် 10ppm ထက်ပိုသော ပါဝင်မှု ပမာဏသည် ၎င်းတိရစ္ဆာန်တို့ကို ဆိုးရွားစွာ အန္တရာယ် ဖြစ်စေသည်။