အလူမီနီယမ်

အလူမီနီယမ်  ₁₃Al

Spectral lines of aluminium
ယေဘုယျ ဂုဏ်သတ္တိများ
အမည်၊ သင်္ကေတ	အလူမီနီယမ်, Al
အသံထွက်	UK: /ˌæljʊˈmɪniəm/ ( ) AL-ew-MIN-ee-əm US: /əˈljuːmɪnəm/ ( ) ə-LEW-mi-nəm
အခြားအမည်	aluminum (US, informal)
အဆင်း	silvery gray metallic
ဒြပ်စင်အလှည့်ကျဇယားရှိ အလူမီနီယမ်
B ↑ Al ↓ Ga မဂ္ဂနီဆီယမ် ← အလူမီနီယမ် → ဆီလီကွန်
အက်တမ် အမှတ်စဉ် (Z)	13
အုပ်စု၊ ဘလော့	group 13 (boron group)
ဒြပ်စင်အလှည့်ကျဇယား	period 3
ဒြပ်စင် ကဏ္ဍ	post-transition metal, sometimes considered a metalloid
စံ အက်တောမစ် အလေးချိန် (±) (Ar)	26.9815385(7)
အီလက်ထရွန် ပြုပြင်မှု	[Ne] 3s2 3p1
အခွံတစ်ခုလျင် အီလက်ထရွန်ပါဝင်မှု	2, 8, 3
ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ဂုဏ်သတ္တိများ
ဖေ့စ်	အစိုင်အခဲ
အရည်ပျော်မှတ်	933.47 K ​(660.32 °C, ​1220.58 °F)
အရည်ဆူမှတ်	2743 K ​(2470 °C, ​4478 °F)
သိပ်သည်းမှု (အခန်းအပူချိန်)	2.70 g/cm3
2.375 g/cm3
ဖျူးရှင်းအပူ	10.71 kJ/mol
အငွေ့ပျံခြင်း အပူ	284 kJ/mol
မိုလာ အပူအင်အား	24.20 J/(mol·K)
ငွေ့ရည်ဖိအား P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T (K) 1482 1632 1817 2054 2364 2790
အက်တောမစ် ဂုဏ်အင်များ
အောက်ဆိုဒ်ဒေးရှင်း အခြေနေ	+3, +2, +1, −1, −2 ​(an amphoteric oxide)
အီလက်ထရွန် ဆန့်ကျင်ဘက်ဓာတ်	Pauling scale: 1.61
အိုင်ယွန်းပြုခြင်းစွမ်းအင်	1st: 577.5 kJ/mol 2nd: 1816.7 kJ/mol 3rd: 2744.8 kJ/mol (more)
အက်တောမစ် အချင်းဝက်	empirical: 143 pm
ကိုဗေးလန့်အချင်းဝက်	121±4 pm
ဗန်ဒါဝေါ့စ် အချင်းဝက်	184 pm
Miscellanea
ပုံဆောင်ခဲ ဖွဲ့စည်းပုံ	​face-centered cubic (fcc)
အသံ၏အမြန်နှုန်း ပါးလွှာသော သံချောင်း	(rolled) 5000 m/s (at r.t.)
အပူ ပြန့်ကားမှု	23.1 µm/(m·K) (at 25 °C)
အပူစီးကူးမှု	237 W/(m·K)
လျှပ်စစ် ခုခံမှု	28.2 nΩ·m (at 20 °C)
သံလိုက်ဓာတ်	paramagnetic
သံလိုက် ထိတွေ့နိုင်မှု (χmol)	+16.5·10−6 cm3/mol
Young's modulus	70 GPa
Shear modulus	26 GPa
Bulk modulus	76 GPa
ပိုင်ဆွန် အချိုး	0.35
Mohs hardness	2.75
Vickers hardness	160–350 MPa
Brinell hardness	160–550 MPa
CAS Number	7429-90-5
သမိုင်းကြောင်း
ကြိုတင်ဟောခြင်း	အန်တိုနီ လဗွိုင်ဆေယာ (၁၇၈၇)
ပထမဆုံး ခွဲထုတ်မှု	Hans Christian Ørsted (၁၈၂၇)
အမည်တပ် ခဲ့	Humphry Davy (၁၈၀၇)
အတည်ငြိမ်ဆုံး အလူမီနီယမ်၏ အိုင်ဆိုတုပ်များ
iso NA သက်တမ်းဝက် DM DE (MeV) DP 26Al trace 7.17×105 y β+ 1.17 26Mg ε – 26Mg γ 1.8086 – 27Al 100% is stable with 14 neutrons

အလူမီနီယမ် (Aluminium)ဆိုသည်မှာ ဒန်သတ္တုကို ခေါ်ဆိုသည်။ ယခုခေတ် မီးဖိုဆောင်တိုင်း၌ ဒန်သတ္တုဖြင့် ပြုလုပ်သော ပန်းကန်ပြားများ၊ ရေနွေးကရားများ အိုးခွက်များကို အများအပြား သုံးစွဲလေ့ ရှိကြသည်။ ဤသို့ ဒန်သတ္တုကို များစွာ သုံးစွဲကြ ခြင်းမှာ ဤသတ္တုသည် ငွေ ြဖူရောင်ကဲ့သို့ ပြောင်လက်လျက်ရှိခြင်း၊ အလွန်ပေါ့ပါး၍ ခိုင်မာခြင်း၊ အပူလိုက် လွယ်ခြင်း၊ ကြေးညှော် ကင်းစင်ခြင်းနှင့် အလွယ်တကူ တိုက်ချွတ်ဆေးကြောပစ်နိုင်ခြင်း တို့ကြောင့် ဖြစ်သည်။

ပေါ့ပေါ့ပါးပါး ခိုင်မာ၍ ကြေးညှော်ကင်းစင်ခြင်းကြောင့်လည်း မော်တော်ကားစက်ကိရိယာများ၊ အလှပြ ငွေထည်များ၊ အဝေး ကြည့်မှန်ပြောင်း၏ ပြွန်ချောင်းများ၊ အလင်းပြန်ခွက်များ ပြုလုပ်ရာတွင် အသုံးပြုသည်။ ထို့ပြင် ဒန်သတ္တုတွင် လျှပ်စစ်ဓာတ်လိုက်နိုင်သော သတ္တိရှိသည့်ပြင် ကြေးနီကဲ့သို့ နန်းဆွဲယူနိုင်သောကြောင့် ရေအောက်နန်းကြိုးများနှင့် လျှပ်စစ် ကိရိယာများ ပြုလုပ်ရာ၌လည်း အသုံးပြုသည်။ ဤသတ္တုအမှုန့် ကို ဆီဖြင့်ရောပေးသောအခါ ငွေရောင်ကဲ့သို့ တောက်ပသော ဒန်သတ္တုသုတ်ဆေးကိုရသည်။ အရည်ပျော်နေသော သံမဏိ တွင် ဒန်သတ္တု အနည်းငယ်ကို ထည့်ပေးသောအခါ လေခို ပေါက်များ ကင်းစင်သည့် သတ္တုတုံးများကို ရရှိလေသည်။

ဒန်သတ္တုသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် အတွေ့အကြုံရ အများဆုံး သတ္တုများတွင် အပါအဝင်ဖြစ်သော်လည်း ထိုသတ္တု သန့်သန့်ကို သယံဇာတအဖြစ်ဖြင့် မတွေ့ရချေ။ ရွှံ့သည် အလူ မီနီယမ်ဒြဗ်ပေါင်းဖြစ်၍ မြေ တစ်ဧကတွင်ရှိသော ရွှံ့မြေသည် ဒန်သတ္တုတန်နှင့်ချီ၍ ပါသည်။ များသောအားဖြင့် ဤသတ္တုကို အောက်ဆီဂျင်၊ ဟိုက်ဒြိုဂျင်၊ ဆိုဒီယမ်၊ ကလိုရင်း၊ ဆီလီကွန်တို့ဖြင့် ပေါင်းစပ်၍ တွေ့ရှိရ၏။ ရှေးအခါက ဒန်သတ္တုကို ထုတ်ယူရန် စရိတ်မှာ အလွန်ကြီးသောကြောင့် ငွေ ထက်ပင် အဖိုးတန်ခဲ့လေသည်။ ၁၈၈၆ ခုနှစ်တွင် အမေရိကန် နိုင်ငံသား ချားမာတင်ဟောဆိုသူ၏ ကြိုးပန်းချက်ကြောင့် ဒန်သတ္တုကို လျှပ်စစ်ဓာတ်ဖြင့် ထုတ်ယူနိုင်ခဲ့သည်။ ၁၉ရာစုအချိန်မှစ၍ ဒန်သတ္တု၏ တန်ဖိုးမှာ လူတိုင်းသုံးစွဲနိုင် လောက်အောင် ကျဆင်းလာခဲ့လေသည်။

လျှပ်စစ်ဓာတ်ဖြင့် ထုတ်ယူနည်းတွင် ပြင်သစ်နိုင်ငံ လေဗော့ အရပ်မှ ရရှိသော ဗောက်ဆိုက်နှင့် ဂရင်းလန် နိုင်ငံမှ ရရှိသော ကရိုင်အိုလိုက်ကို သုံးသည်။ ဗောက်ဆိုက်ခေါ် သတ္တုရိုင်းမှာ ဒန်သတ္တုအောက်ဆိုက်ဖြစ်၍ ယင်းကို အိုင်ယာလန်ပြည်နှင့် အမေရိကန်နိုင်ငံတို့မှလည်း အမြောက်အမြား ရရှိသည်။ ကရိုင် အိုလိုက် သတ္တုရိုင်းသည် ဆိုဒီယမ်၊ ဒန်သတ္တုဖလိုရိုက် ဖြစ်၍ ယင်းကို ထည့်သွင်း အသုံးပြုရခြင်းမှာ ဗောက်ဆိုက်ကို အရည်ပျော်လွယ်စေရန် ဖြစ်သည်။ ဤသတ္တုရိုင်းနှစ်မျိုးကို အတွင်းပိုင်း အောက်ဘက်၌ သံပြားများခံထားသော ကာဗွန် လုံများတွင်ထည့်၍ လုံပေါ်တွင် ကာဗွန်ချောင်းများကို စုစည်း ပြီးလျှင် ဆွဲထားသည်။ လုံထဲ၌ ရှိသည့် သံပြားကို လျှပ်စစ် ဂျင်နရေတာမှ ကတ်သုတ်ခေါ် ဓာတ်မတိုင်နှင့် ဆက်ပေး၍ ကာဗွန်ကို အနုတ်ခေါ် ဓာတ်ဖိုတိုင်နှင့် ဆက်ပေးပြီးလျှင် လျှပ်စစ်ဓာတ် လွှတ်ပေးသောအခါ သတ္တုရိုင်းသည် အရည် ပျော်သွား၍ ဒန်သတ္တုနှင့် အောက်ဆီဂျင်အဖြစ်သို့ ပြောင်း သွားသည်။ ဒန်သတ္တု အရည်သည် လုံအောက်ပိုင်းသို့ ထိုင်သွား၍ အောက်ဆီဂျင်မှာ ကာဗွန်နှင့် ပေါင်းစပ်ပြီးလျှင် ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်(CO²)အဖြစ်ဖြင့် လေထဲသို့ ထွက်သွား လေသည်။

ဒန်သတ္တု(အလူမီနီယမ်)ကို မက်ဂနီဇီယမ်နှင့် ရောပေးသောအခါ စက်မှုလုပ်ငန်းများတွင် အလွန်အသုံးဝင်သည့် မက်ဂနေလီယမ် သတ္တုရောကို ရသည်။ ကြေးနီ၊ မန်းဂနိ၊ မက်ဂနီဇီယမ်တို့နှင့် ပေါင်းစပ်ယူသောအခါ ဒျူရေလူမင် သတ္တုရောကို ရသည်။ ဒျူရေလူမင်သည် သံမဏိကဲ့သို့ ခိုင်မာပြီးလျှင် သံမဏိ ထက်ဝက်မျှသာ လေးသဖြင့် လေသင်္ဘောများတွင် ယက်မများ ပြုလုပ်ရန် အသုံးပြုကြသညင်။ ဒျူရေလူမင်ဖြင့် ပြုလုပ်ထား သော ယက်မ တချောင်းသည် ပေ ၃ဝ ပင်ရှည်သော်လည်း လက်ချောင်းငယ် တစ်ချောင်းတည်းဖြင့် ဆောင်ထားနိုင်လောက် အောင် ပေါ့သည်။ ထိုယက်မ၏ အစွန်းတစ်ဖက်တစ်ချက်ကို ထောက်များဖြင့် ထောက်ထားသောအခါ အလယ်၌ လူသုံး ယောက်တက်ထိုင်သော်လည်း ခံနိုင်ရည်ရှိကြောင်းကို တွေ့ ရသည်။ ဒန်သတ္တု၏ ထူးခြားသော ဂုဏ်တစ်ရပ်မှာ အောက်ဆီဂျင်နှင့် ပေါင်းစပ်ရာ၌ အပူမြောက်မြားစွာကို ဖြစ်စေ နိုင်သည့်အချက်ပင် ဖြစ်သည်။ ဤသို့ ပေါင်းစပ်ရာ၌ ပေါင်းစပ် မှုသည် အလွန်လျင်မြန်ရကား စွန့်ထုတ်သော အပူချိန်မှာ