အားနပ်စ် ရူသာဖို့ဒ်: တည်းဖြတ်မှု မူကွဲများ

လင့်ခ်များကို တည်းဖြတ်ရန်
ဝီကီပီးဒီးယား မှ
ရာဇဝင်ကို အပြန်အလှန်အားဖြင့် ဝင်ကြည့်ရန်
← တည်းဖြတ်မူ အဟောင်းပိုသစ်သော တည်းဖြတ်မှု
Content deleted Content added
မြင်ကွင်းဝီကီစာသား
အရေးမကြီးNo edit summary
infobox updated
စာကြောင်း ၁ - စာကြောင်း ၁ -
{{Infobox officeholder
|honorific-prefix = The Right Honourable
|name = The Lord Rutherford of Nelson
|honorific-suffix = {{postnominals|country=NZL|size=100%|OM|FRS}}
|image = Ernest Rutherford LOC.jpg
|image_size =
|caption =
|office = President of the Royal Society
|term_start = ၁၉၂၅
|term_end = ၁၉၃၀
|predecessor = Sir Charles Scott Sherrington
|successor = Sir Frederick Gowland Hopkins
|birth_date = {{birth date|df=yes|1871|8|30}}
|birth_place = ဘရိုဒ်ဝါးတား၊ တပ်စ်မန်တိုင်းဒေသ၊ နယူးဇီလန်နိုင်ငံ။
|death_date = {{death date and age|df=yes|1937|10|19|1871|8|30}}
|death_place = ကိန်းဘရိုတ်၊ အင်္ဂလန်၊ ယူကေ။
|residence = နယူးဇီလန်၊ ယူကေ
|citizenship = ဗြိတိသျှ
|nationality = နယူးဇီလန်သား
|module = {{Infobox scientist | embed = yes
|fields = [[ရူပဗေဒ]] နှင့် [[ဓာတုဗေဒ]]
|workplaces = မတ်ဂဲလ် တက္ကသိုလ်<br>မန်ချက်စတာ တက္ကသိုလ်<br>ကိန်းဘရိတ်တက္ကသိုလ်။
|alma_mater = ကန်တာဘူရီ တက္ကသိုလ်<br>ကိန်းဘရိတ်တက္ကသိုလ်
|doctoral_advisor = <!--There was no PhD at Cambridge until 1919-->
|academic_advisors = အလက်စန္ဒား ဘစ်ကာတွန်<br>ဂျေဂျေ သော်ပဆွန်
|doctoral_students = {{plainlist}}
*Nazir Ahmed
*Norman Alexander
*Edward Victor Appleton
*Robert William Boyle
*James Chadwick
*Rafi Muhammad Chaudhry
*Norman Feather<br>Alexander MacAulay
*Cecil Powell
*Henry DeWolf Smyth
*Ernest Walton
*Evan James Williams
*C. E. Wynn-Williams
*Yulii Borisovich Khariton
{{endplainlist}}
|notable_students = {{plainlist}}
*Edward Andrade
*Edward Victor Appleton
*Patrick Blackett
*Niels Bohr
*Bertram Boltwood
*Harriet Brooks]]
*Teddy Bullard
*John Cockcroft
*Charles Galton Darwin
*Charles Drummond Ellis
*Kazimierz Fajans
*Hans Geiger
*Otto Hahn
*Douglas Hartree
*Pyotr Kapitsa]]
*Daulat Singh Kothari
*George Laurence
*Iven Mackay
*Ernest Marsden
*Mark Oliphant
*Thomas Royds
*Frederick Soddy
{{endplainlist}}
|known_for = {{plainlist}}
*အယ်လ်ဖာအမှုန်နှင့် ဘီတာအမှုန်အား ရှာဖွေတွေ့ရှိမှု
*အက်တော့မစ် နယူကလိယပ်နှင့် ရုသားဖို့ဒ်မော်ဒယ်အား တွေ့ရှိမှု
*Rutherford scattering<br>Rutherford backscattering spectroscopy
*[[ဖိုတွန်|ဖိုတွန်အား ရှာဖွေတွေ့ရှိမှု]]
*ရုသားဖို့ဒ် ယူနစ်
*{{nowrap|[[Artificial disintegration|Coining the term 'artificial disintegration']]}}
{{endplainlist}}
|influences =
|influenced = Henry Moseley<br>[[Hans Geiger]]<br>Albert Beaumont Wood
|awards = {{plainlist}}
*Rumford Medal (၁၉၀၄)
*[[ဓာတုဗေဒဆိုင်ရာ နိုဘယ်ဆု]] (၁၉၀၈)
*Barnard Medal (၁၉၁၀)
*Elliott Cresson Medal (၁၉၁၀)
*Matteucci Medal (၁၉၁၃)
*Copley Medal (၁၉၂၂)
*Franklin Medal (၁၉၂၄)
*Albert Medal (၁၉၂၈)
*Faraday Medal (1930)<br>Wilhelm Exner Medal (၁၉၃၆)
{{endplainlist}}
}}
|signature = ernest rutherford sig.jpg
|footnotes =
}}
'''အားနပ်စ် ရူသာဖို့ဒ်''' {{{lang-en|Ernest Rutherford}}) (30 August 1871 – 19 October 1937) သည် [[နယူးဇီလန်]] သိပ္ပံပညာရှင် ဖြစ်ပြီး သူ့အလုပ်ဖြစ်သော [[နျူကလီးယား ရူပဗေဒ]] နှင့် [[အက်တမ်]] ဖွဲ့စည်းပုံ သီအိုရီ အတွက် ၁၉၀၈ ခုနှစ် [[ဓာတုဗေဒဆိုင်ရာ နိုဘဲယ်ဆု]] ကို ရရှိခဲ့သူ ဖြစ်သည်။


ရူသာဖို့ဒ်သည် ပထမဆုံးသော နျူကလီယား ရူပဗေဒ သုတေသီ ဖြစ်သည်။<ref name="eb">
'''အားနပ်စ် ရူသာဖို့ဒ်''' Ernest Rutherford, 1st Baron Rutherford of Nelson, [[Order of Merit|OM]], [[Privy Council of the United Kingdom|PC]], [[Royal Society|FRS]] (30 August 1871 – 19 October 1937) သည် [[နယူးဇီလန်]] သိပ္ပံပညာရှင် ဖြစ်ပြီး သူ့အလုပ်ဖြစ်သော [[နျူကလီးယား ရူပဗေဒ]] နှင့် [[အက်တမ်]] ဖွဲ့စည်းပုံ သီအိုရီ အတွက် ၁၉၀၈ ခုနှစ် ဓာတုဗေဒ ဆိုင်ရာ [[နိုဘဲယ်ဆု]] ကို ရရှိခဲ့သူ ဖြစ်သည်။
{{cite web|url = http://www.britannica.com/EBchecked/topic/514229/Ernest-Rutherford-Baron-Rutherford-of-Nelson-of-Cambridge|title = Ernest Rutherford, Baron Rutherford of Nelson|work = Encyclopædia Britannica}}</ref> သူသည် အယ်လ်ဖာ၊ ဘီတာနှင့် ဂမ်မာဟုခေါ်သော ရေဒီယိုသတ္တိကြွခြင်း အပိုင်း သုံးခုကို ရှာတွေ့ခဲ့သည်။<ref>{{cite web|title=The Discovery of Radioactivity|url=http://www.lbl.gov/abc/wallchart/chapters/03/4.html|date= 9 August 2000|work=lbl.gov}}</ref> အယ်လ်ဖာအမှုန်များသည် [[ဟီလီယမ်]] နျူကလီအိုင် ဖြစ်သည်ကိုလည်း ရှာတွေ့ခဲ့သည်။ သူ၏ [[ဂိုင်ဂါ−မားစ်ဒမ် စမ်းသပ်မှု]] ကြောင့် ယနေ့သိရှိနေကြသော [[နျူကလီးယပ်စ်]]နှင့် [[အီလက်ထရွန်]] တို့ ပေါင်းစပ်ထားသော အက်တမ် ဖွဲ့စည်းပုံ ကို ဆက်လက်လေ့လာနိုင်ကြခြင်းပင် ဖြစ်သည်။

ရူသာဖို့ဒ် သည် ပထမဆုံးသော နျူကလီယား ရူပဗေဒ သုတေသီ ဖြစ်သည်။ သူသည် အယ်လ်ဖာ၊ ဘီတာ နှင့် ဂမ်မာ ဟုခေါ်သော ရေဒီယိုသတ္တိကြွခြင်း အပိုင်း သုံးခုကို ရှာတွေ့ခဲ့သည်။ အယ်လ်ဖာအမှုန်များသည် [[ဟီလီယမ်]] နျူကလီအိုင် ဖြစ်သည်ကိုလည်း ရှာတွေ့ခဲ့သည်။ သူ၏ [[ဂိုင်ဂါ−မားစ်ဒမ် စမ်းသပ်မှု]] ကြောင့် ယနေ့သိရှိနေကြသော [[နျူကလီးယပ်စ်]]နှင့် [[အီလက်ထရွန်]] တို့ ပေါင်းစပ်ထားသော အက်တမ် ဖွဲ့စည်းပုံ ကို ဆက်လက်လေ့လာနိုင်ကြခြင်းပင် ဖြစ်သည်။


၁၉၁၉ တွင်၊ ရူသာဖို့ဒ် သည် ကမ္ဘာ့ပထမဆုံးသော အယောင်ပြ နျူကလီးယား ပေါင်းစပ်မှု ကို ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ ထိုဖြစ်စဉ်မှ [[နိုက်ထရိုဂျင်]] ဓါတ်ငွေ့ ကို [[အောက်ဆီဂျင်]] ဓါတ်ငွေ့ အဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲနိုင်ခြင်း ဖြစ်သည်။
၁၉၁၉ တွင်၊ ရူသာဖို့ဒ် သည် ကမ္ဘာ့ပထမဆုံးသော အယောင်ပြ နျူကလီးယား ပေါင်းစပ်မှု ကို ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ ထိုဖြစ်စဉ်မှ [[နိုက်ထရိုဂျင်]] ဓါတ်ငွေ့ ကို [[အောက်ဆီဂျင်]] ဓါတ်ငွေ့ အဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲနိုင်ခြင်း ဖြစ်သည်။


ရူသာဖို့ဒ် သည် ကဗမ်းဒစ်ရှ် (Cavendish) ဓါတ်ခွဲခန်း ကို ဦးဆောင်သူဖြစ်သည်။ [[ပရိုတွန်]] နှင့် [[နျူထရွန်]] ပေါင်းစပ်ထားသော [[နျူကလီးယပ်စ်]] တည်ရှိကြောင်းကို သက်သေပြနိုင်ခဲ့သည်။ ၁၉၃၂ ခုတွင် ထို ကဗမ်းဒစ်ရှ် ဓာတ်ခွဲခန်း တွင် [[ဂျိမ်းစ် ချဒွစ်]] ပြုလုပ်သော စမ်းသပ်မှုသည် ရူသာဖို့ဒ် မှန်ကြောင်း သက်သေပြနိုင်ခဲ့သည်။
ရူသာဖို့ဒ် သည် ကဗမ်းဒစ်ရှ် (Cavendish) ဓါတ်ခွဲခန်း ကို ဦးဆောင်သူဖြစ်သည်။ [[ပရိုတွန်]] နှင့် [[နျူထရွန်]] ပေါင်းစပ်ထားသော [[နျူကလီးယပ်စ်]] တည်ရှိကြောင်းကို သက်သေပြနိုင်ခဲ့သည်။ ၁၉၃၂ ခုတွင် ထို ကဗမ်းဒစ်ရှ် ဓာတ်ခွဲခန်း တွင် [[ဂျိမ်းစ် ချဒွစ်]] ပြုလုပ်သော စမ်းသပ်မှုသည် ရူသာဖို့ဒ် မှန်ကြောင်း သက်သေပြနိုင်ခဲ့သည်။

နယူးဇီလန် အုတ်ကလန် ရှိ ရူသာဖို့ဒ် ကောလိပ် ကို သူ့ကို ဂုဏ်ပြုသော အားဖြင့် မှည့်ခေါ်ထားခြင်းဖြစ်သည်။
နယူးဇီလန် အုတ်ကလန် ရှိ ရူသာဖို့ဒ် ကောလိပ် ကို သူ့ကို ဂုဏ်ပြုသော အားဖြင့် မှည့်ခေါ်ထားခြင်းဖြစ်သည်။



== ရားသားဖို့၊ ဆာ အားနက် (ခရစ် ၁၈၇၁-၁၉၃၇) ==
ဗြိတိသျှလူမျိုး ရူပဗေဒပညာကျော်အား နက်ရားသားဖို့ သည် ၁၈၇၁ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၃ဝ ရက်နေ့တွင် နယူးဇီလန် နိုင်ငံ၌ ဖွားမြင်၍ ထိုနိုင်ငံ၌ပင် ပညာသင်ကြားခဲ့ပြီးနောက် ကိမ်းဗရစ်သို့ ၁၈၉၄ ခုနှစ်တွင် ရောက်လာပြီးလျှင်၊ ဂျေ၊ ဂျေ၊ သွန်မဆင်နှင့် နှစ်နှစ်တိုင် အလုပ်လုပ်ခဲ့သည်။ ထိုသို့ အလုပ် လုပ်ခဲ့သည့်အတွက် ကနေဒါနိုင်ငံ မွန်းထရီးအောမြို့ရှိ မဂ္ဂီး တက္ကသိုလ်တွင် ရူပဗေဒပါမောက္ခရာထူးကို ရရှိခဲ့လေသည်။
ဗြိတိသျှလူမျိုး ရူပဗေဒပညာကျော်အား နက်ရားသားဖို့ သည် ၁၈၇၁ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၃ဝ ရက်နေ့တွင် နယူးဇီလန် နိုင်ငံ၌ ဖွားမြင်၍ ထိုနိုင်ငံ၌ပင် ပညာသင်ကြားခဲ့ပြီးနောက် ကိမ်းဗရစ်သို့ ၁၈၉၄ ခုနှစ်တွင် ရောက်လာပြီးလျှင်၊ ဂျေ၊ ဂျေ၊ သွန်မဆင်နှင့် နှစ်နှစ်တိုင် အလုပ်လုပ်ခဲ့သည်။ ထိုသို့ အလုပ် လုပ်ခဲ့သည့်အတွက် ကနေဒါနိုင်ငံ မွန်းထရီးအောမြို့ရှိ မဂ္ဂီး တက္ကသိုလ်တွင် ရူပဗေဒပါမောက္ခရာထူးကို ရရှိခဲ့လေသည်။


ထိုတက္ကသိုလ်၌ ဖရ်ကဒရစ်ဆော့ဒီးနှင့်တွေ့၍ အတူတူ မကြာ ခဏ အလုပ်လုပ်ကိုင်လာခဲ့ကြရာတွင် ရေဒီယိုသတ္တိရှိသော ဒြပ်စင်တို့၏ တစ်ခုနှင့်တစ်ခု အဆက်အသွယ်ရှိပုံကို စုံစမ်းကြလေသည်။ထိုသို့စုံစမ်းခဲ့သောကြောင့် အက်တမ်ထဲတွင် စွမ်းအင် အမြောက်အမြား ရှိမည်ဟု ရားသားဖို့ ထင်မြင်နိုင်ခဲ့ခြင်း ဖြစ်လေသည်။ မန်ချက်စတာတက္ကသိုလ်၌ ရူပဗေဒပါမောက္ခအဖြစ် နှင့် လေးနှစ် တိုင်တိုင် လုပ်ကိုင်ခဲ့ပြီးနောက် ၁၉၁၁ ခုနှစ်တွင် အက်တမ်ခန္ဓာအိမ် ဆောက်တည်ပုံအဆိုကို ထုတ်ဖော် ကျေညာခဲ့လေသည်။ ထိုမှတစ်ဆင့် ဒြဗ်၏ခန္ဓာအိမ်တွင် လျှပ်စစ်ဓာတ် သဘော သက်ဝင်လျက်ရှိသည်ကို ပြခဲ့လေသည်။ ၁၉၁၉ ခုနှစ် တွင် ကိမ်းဗရစ်တက္ကသိုလ်က ဗင်းဒစ်ဓာတ်စမ်းဌာန၌ ရူပဗေဒ ဆိုင်ရာ လက်တွေ့ စမ်းသပ်မှု ပါမောက္ခအဖြစ်ဖြင့် ဆောင်ရွက် လေသည်။ ယင်းသို့ ဆောင်ရွက်နေစဉ် ဒြဗ်စင်တို့၏ သဘာဝ ပြောင်းလဲမှုကို အချိန်များစွာ အကုန်ခံ၍ လက်တွေ့နည်းဖြင့် ပြုလုပ်ကြည့်လေသည်။ ဤသို့ လက်တွေ့ စမ်းသပ်ခဲ့ရာမှ အက်တမ်၏နျူကလိယတ်၌ အက်တမ်မှာကဲ့သို့ ရှုတ်ထွေးသော ခန္ဓာအိမ်ရှိသည်ဟု ထင်မြင် ယူဆခဲ့လေသည်။ ရားသားဖို့သည် ၁၉ဝ၈ ခုနှစ်တွင် ဓာတုဗေဒပညာရပ်အတွက် နိုဗဲဆုကို ရခဲ့ပြီး နောက်၊ ၁၉၁၄ ခုနှစ်တွင် ဆာဘွဲ့ကို ရရှိခဲ့သည်။ ၁၉၂၅ ခုနှစ်တွင် အော်ဒါအော့မဲရစ်ဘွဲ့ထူးဖြင့် ချီးမြှင့်ခြင်းကို ခံရပြီးနောက် ၁၉၂၁ ခုနှစ်တွင် လော့ဘွဲ့ထူးဖြင့် တိုးတက်ချီးမြှင့်ခြင်းကို ခံရပြန်သည်။
ထိုတက္ကသိုလ်၌ ဖရ်ကဒရစ်ဆော့ဒီးနှင့်တွေ့၍ အတူတူ မကြာ ခဏ အလုပ်လုပ်ကိုင်လာခဲ့ကြရာတွင် ရေဒီယိုသတ္တိရှိသော ဒြပ်စင်တို့၏ တစ်ခုနှင့်တစ်ခု အဆက်အသွယ်ရှိပုံကို စုံစမ်းကြလေသည်။ထိုသို့စုံစမ်းခဲ့သောကြောင့် အက်တမ်ထဲတွင် စွမ်းအင် အမြောက်အမြား ရှိမည်ဟု ရားသားဖို့ ထင်မြင်နိုင်ခဲ့ခြင်း ဖြစ်လေသည်။ မန်ချက်စတာတက္ကသိုလ်၌ ရူပဗေဒပါမောက္ခအဖြစ် နှင့် လေးနှစ် တိုင်တိုင် လုပ်ကိုင်ခဲ့ပြီးနောက် ၁၉၁၁ ခုနှစ်တွင် အက်တမ်ခန္ဓာအိမ် ဆောက်တည်ပုံအဆိုကို ထုတ်ဖော် ကျေညာခဲ့လေသည်။ ထိုမှတစ်ဆင့် ဒြဗ်၏ခန္ဓာအိမ်တွင် လျှပ်စစ်ဓာတ် သဘော သက်ဝင်လျက်ရှိသည်ကို ပြခဲ့လေသည်။ ၁၉၁၉ ခုနှစ် တွင် ကိမ်းဗရစ်တက္ကသိုလ်က ဗင်းဒစ်ဓာတ်စမ်းဌာန၌ ရူပဗေဒ ဆိုင်ရာ လက်တွေ့ စမ်းသပ်မှု ပါမောက္ခအဖြစ်ဖြင့် ဆောင်ရွက် လေသည်။ ယင်းသို့ ဆောင်ရွက်နေစဉ် ဒြဗ်စင်တို့၏ သဘာဝ ပြောင်းလဲမှုကို အချိန်များစွာ အကုန်ခံ၍ လက်တွေ့နည်းဖြင့် ပြုလုပ်ကြည့်လေသည်။ ဤသို့ လက်တွေ့ စမ်းသပ်ခဲ့ရာမှ အက်တမ်၏နျူကလိယတ်၌ အက်တမ်မှာကဲ့သို့ ရှုတ်ထွေးသော ခန္ဓာအိမ်ရှိသည်ဟု ထင်မြင် ယူဆခဲ့လေသည်။ ရားသားဖို့သည် ၁၉ဝ၈ ခုနှစ်တွင် ဓာတုဗေဒပညာရပ်အတွက် နိုဗဲဆုကို ရခဲ့ပြီး နောက်၊ ၁၉၁၄ ခုနှစ်တွင် ဆာဘွဲ့ကို ရရှိခဲ့သည်။ ၁၉၂၅ ခုနှစ်တွင် အော်ဒါအော့မဲရစ်ဘွဲ့ထူးဖြင့် ချီးမြှင့်ခြင်းကို ခံရပြီးနောက် ၁၉၂၁ ခုနှစ်တွင် လော့ဘွဲ့ထူးဖြင့် တိုးတက်ချီးမြှင့်ခြင်းကို ခံရပြန်သည်။


ရားသားဖို့သည် ကမ္ဘာကျော် ရူပဗေဒပညာကျော်တစ်ဦး ဖြစ်သည်။ ၁၉၃၇ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ ၁၉ ရက်နေ့တွင် ကွယ်လွန်သောအခါ သိပ္ပံပညာလောကကြီးတွင် ဆုံးရှုံးခြင်းကြီး တစ်ရပ် ဖြစ်ရလေသည်။ ရေဒီယမ်ရောင်ခြည်တို့ကို သတ္တုချကြည့်သော သုတေသန လုပ်ငန်းများကြောင့် ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည် ကမ္ဘာကျော် သိပ္ပံပညာရှင်ကြီးတစ်ဦး ဖြစ်လာရလေသည်။ ထို့ပြင် အက်တမ်၏ နျူကလိယတ် ဆောက်တည်ပုံနှင့် ဒြဗ် တို့၏ လျှပ်စစ်ဓာတ်သဘော သက်ဝင်ပုံတို့ကို ရှင်းလင်းဖော်ပြ နိုင်သောကြောင့်လည်း အထူးကျော်ကြားခဲ့လေသည်။
ရားသားဖို့သည် ကမ္ဘာကျော် ရူပဗေဒပညာကျော်တစ်ဦး ဖြစ်သည်။ ၁၉၃၇ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ ၁၉ ရက်နေ့တွင် ကွယ်လွန်သောအခါ သိပ္ပံပညာလောကကြီးတွင် ဆုံးရှုံးခြင်းကြီး တစ်ရပ် ဖြစ်ရလေသည်။ ရေဒီယမ်ရောင်ခြည်တို့ကို သတ္တုချကြည့်သော သုတေသန လုပ်ငန်းများကြောင့် ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည် ကမ္ဘာကျော် သိပ္ပံပညာရှင်ကြီးတစ်ဦး ဖြစ်လာရလေသည်။ ထို့ပြင် အက်တမ်၏ နျူကလိယတ် ဆောက်တည်ပုံနှင့် ဒြဗ်တို့၏ လျှပ်စစ်ဓာတ်သဘော သက်ဝင်ပုံတို့ကို ရှင်းလင်းဖော်ပြ နိုင်သောကြောင့်လည်း အထူးကျော်ကြားခဲ့လေသည်။<ref>မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၁)</ref>
<ref>မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၁)</ref>



==ကိုးကား==
{{Reflist}}


== အခြားလင့်ခ်များ ==
== အခြားလင့်ခ်များ ==

၁၆:၃၁၊ ၂၅ ဩဂုတ် ၂၀၁၆ ရက်နေ့က မူ

The Right Honourable

The Lord Rutherford of Nelson

OM FRS
President of the Royal Society
တာဝန်သက်တမ်း
၁၉၂၅ – ၁၉၃၀
ယခင်လူSir Charles Scott Sherrington
ဆက်ခံသူSir Frederick Gowland Hopkins
ကိုယ်ရေး အချက်အလက်များ
မွေးဖွား(1871-08-30)၃၀ ဩဂုတ်၊ ၁၈၇၁
ဘရိုဒ်ဝါးတား၊ တပ်စ်မန်တိုင်းဒေသ၊ နယူးဇီလန်နိုင်ငံ။
ကွယ်လွန်၁၉ အောက်တိုဘာ၊ ၁၉၃၇(1937-10-19) (အသက် ၆၆)
ကိန်းဘရိုတ်၊ အင်္ဂလန်၊ ယူကေ။
နိုင်ငံသားဗြိတိသျှ
လူမျိုးနယူးဇီလန်သား
နေထိုင်ရာနယူးဇီလန်၊ ယူကေ
လက်မှတ်
Scientific career
နယ်ပယ်ရူပဗေဒ နှင့် ဓာတုဗေဒ
အဖွဲ့အစည်းဌာနမတ်ဂဲလ် တက္ကသိုလ်
မန်ချက်စတာ တက္ကသိုလ်
ကိန်းဘရိတ်တက္ကသိုလ်။
မိခင်ကျောင်းကန်တာဘူရီ တက္ကသိုလ်
ကိန်းဘရိတ်တက္ကသိုလ်
ကြီးကြပ်သူများအလက်စန္ဒား ဘစ်ကာတွန်
ဂျေဂျေ သော်ပဆွန်
ပါရဂူဘွဲ့ယူ တပည့်များ
  • Nazir Ahmed
  • Norman Alexander
  • Edward Victor Appleton
  • Robert William Boyle
  • James Chadwick
  • Rafi Muhammad Chaudhry
  • Norman Feather
    Alexander MacAulay
  • Cecil Powell
  • Henry DeWolf Smyth
  • Ernest Walton
  • Evan James Williams
  • C. E. Wynn-Williams
  • Yulii Borisovich Khariton
အခြား တပည့်ကျော်များ
  • Edward Andrade
  • Edward Victor Appleton
  • Patrick Blackett
  • Niels Bohr
  • Bertram Boltwood
  • Harriet Brooks]]
  • Teddy Bullard
  • John Cockcroft
  • Charles Galton Darwin
  • Charles Drummond Ellis
  • Kazimierz Fajans
  • Hans Geiger
  • Otto Hahn
  • Douglas Hartree
  • Pyotr Kapitsa]]
  • Daulat Singh Kothari
  • George Laurence
  • Iven Mackay
  • Ernest Marsden
  • Mark Oliphant
  • Thomas Royds
  • Frederick Soddy
ကျော်ကြားမှုအရင်းခံ
သူ၏ဩဇာလွှမ်းမိုးခံHenry Moseley
Hans Geiger
Albert Beaumont Wood
ထင်ပေါ်ကျော်ကြား ဆုတံဆိပ်များ
  • Rumford Medal (၁၉၀၄)
  • ဓာတုဗေဒဆိုင်ရာ နိုဘယ်ဆု (၁၉၀၈)
  • Barnard Medal (၁၉၁၀)
  • Elliott Cresson Medal (၁၉၁၀)
  • Matteucci Medal (၁၉၁၃)
  • Copley Medal (၁၉၂၂)
  • Franklin Medal (၁၉၂၄)
  • Albert Medal (၁၉၂၈)
  • Faraday Medal (1930)
    Wilhelm Exner Medal (၁၉၃၆)

အားနပ်စ် ရူသာဖို့ဒ် {အင်္ဂလိပ်: Ernest Rutherford) (30 August 1871 – 19 October 1937) သည် နယူးဇီလန် သိပ္ပံပညာရှင် ဖြစ်ပြီး သူ့အလုပ်ဖြစ်သော နျူကလီးယား ရူပဗေဒ နှင့် အက်တမ် ဖွဲ့စည်းပုံ သီအိုရီ အတွက် ၁၉၀၈ ခုနှစ် ဓာတုဗေဒဆိုင်ရာ နိုဘဲယ်ဆု ကို ရရှိခဲ့သူ ဖြစ်သည်။

ရူသာဖို့ဒ်သည် ပထမဆုံးသော နျူကလီယား ရူပဗေဒ သုတေသီ ဖြစ်သည်။[၁] သူသည် အယ်လ်ဖာ၊ ဘီတာနှင့် ဂမ်မာဟုခေါ်သော ရေဒီယိုသတ္တိကြွခြင်း အပိုင်း သုံးခုကို ရှာတွေ့ခဲ့သည်။[၂] အယ်လ်ဖာအမှုန်များသည် ဟီလီယမ် နျူကလီအိုင် ဖြစ်သည်ကိုလည်း ရှာတွေ့ခဲ့သည်။ သူ၏ ဂိုင်ဂါ−မားစ်ဒမ် စမ်းသပ်မှု ကြောင့် ယနေ့သိရှိနေကြသော နျူကလီးယပ်စ်နှင့် အီလက်ထရွန် တို့ ပေါင်းစပ်ထားသော အက်တမ် ဖွဲ့စည်းပုံ ကို ဆက်လက်လေ့လာနိုင်ကြခြင်းပင် ဖြစ်သည်။

၁၉၁၉ တွင်၊ ရူသာဖို့ဒ် သည် ကမ္ဘာ့ပထမဆုံးသော အယောင်ပြ နျူကလီးယား ပေါင်းစပ်မှု ကို ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ ထိုဖြစ်စဉ်မှ နိုက်ထရိုဂျင် ဓါတ်ငွေ့ ကို အောက်ဆီဂျင် ဓါတ်ငွေ့ အဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲနိုင်ခြင်း ဖြစ်သည်။

ရူသာဖို့ဒ် သည် ကဗမ်းဒစ်ရှ် (Cavendish) ဓါတ်ခွဲခန်း ကို ဦးဆောင်သူဖြစ်သည်။ ပရိုတွန် နှင့် နျူထရွန် ပေါင်းစပ်ထားသော နျူကလီးယပ်စ် တည်ရှိကြောင်းကို သက်သေပြနိုင်ခဲ့သည်။ ၁၉၃၂ ခုတွင် ထို ကဗမ်းဒစ်ရှ် ဓာတ်ခွဲခန်း တွင် ဂျိမ်းစ် ချဒွစ် ပြုလုပ်သော စမ်းသပ်မှုသည် ရူသာဖို့ဒ် မှန်ကြောင်း သက်သေပြနိုင်ခဲ့သည်။ နယူးဇီလန် အုတ်ကလန် ရှိ ရူသာဖို့ဒ် ကောလိပ် ကို သူ့ကို ဂုဏ်ပြုသော အားဖြင့် မှည့်ခေါ်ထားခြင်းဖြစ်သည်။


ဗြိတိသျှလူမျိုး ရူပဗေဒပညာကျော်အား နက်ရားသားဖို့ သည် ၁၈၇၁ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၃ဝ ရက်နေ့တွင် နယူးဇီလန် နိုင်ငံ၌ ဖွားမြင်၍ ထိုနိုင်ငံ၌ပင် ပညာသင်ကြားခဲ့ပြီးနောက် ကိမ်းဗရစ်သို့ ၁၈၉၄ ခုနှစ်တွင် ရောက်လာပြီးလျှင်၊ ဂျေ၊ ဂျေ၊ သွန်မဆင်နှင့် နှစ်နှစ်တိုင် အလုပ်လုပ်ခဲ့သည်။ ထိုသို့ အလုပ် လုပ်ခဲ့သည့်အတွက် ကနေဒါနိုင်ငံ မွန်းထရီးအောမြို့ရှိ မဂ္ဂီး တက္ကသိုလ်တွင် ရူပဗေဒပါမောက္ခရာထူးကို ရရှိခဲ့လေသည်။

ထိုတက္ကသိုလ်၌ ဖရ်ကဒရစ်ဆော့ဒီးနှင့်တွေ့၍ အတူတူ မကြာ ခဏ အလုပ်လုပ်ကိုင်လာခဲ့ကြရာတွင် ရေဒီယိုသတ္တိရှိသော ဒြပ်စင်တို့၏ တစ်ခုနှင့်တစ်ခု အဆက်အသွယ်ရှိပုံကို စုံစမ်းကြလေသည်။ထိုသို့စုံစမ်းခဲ့သောကြောင့် အက်တမ်ထဲတွင် စွမ်းအင် အမြောက်အမြား ရှိမည်ဟု ရားသားဖို့ ထင်မြင်နိုင်ခဲ့ခြင်း ဖြစ်လေသည်။ မန်ချက်စတာတက္ကသိုလ်၌ ရူပဗေဒပါမောက္ခအဖြစ် နှင့် လေးနှစ် တိုင်တိုင် လုပ်ကိုင်ခဲ့ပြီးနောက် ၁၉၁၁ ခုနှစ်တွင် အက်တမ်ခန္ဓာအိမ် ဆောက်တည်ပုံအဆိုကို ထုတ်ဖော် ကျေညာခဲ့လေသည်။ ထိုမှတစ်ဆင့် ဒြဗ်၏ခန္ဓာအိမ်တွင် လျှပ်စစ်ဓာတ် သဘော သက်ဝင်လျက်ရှိသည်ကို ပြခဲ့လေသည်။ ၁၉၁၉ ခုနှစ် တွင် ကိမ်းဗရစ်တက္ကသိုလ်က ဗင်းဒစ်ဓာတ်စမ်းဌာန၌ ရူပဗေဒ ဆိုင်ရာ လက်တွေ့ စမ်းသပ်မှု ပါမောက္ခအဖြစ်ဖြင့် ဆောင်ရွက် လေသည်။ ယင်းသို့ ဆောင်ရွက်နေစဉ် ဒြဗ်စင်တို့၏ သဘာဝ ပြောင်းလဲမှုကို အချိန်များစွာ အကုန်ခံ၍ လက်တွေ့နည်းဖြင့် ပြုလုပ်ကြည့်လေသည်။ ဤသို့ လက်တွေ့ စမ်းသပ်ခဲ့ရာမှ အက်တမ်၏နျူကလိယတ်၌ အက်တမ်မှာကဲ့သို့ ရှုတ်ထွေးသော ခန္ဓာအိမ်ရှိသည်ဟု ထင်မြင် ယူဆခဲ့လေသည်။ ရားသားဖို့သည် ၁၉ဝ၈ ခုနှစ်တွင် ဓာတုဗေဒပညာရပ်အတွက် နိုဗဲဆုကို ရခဲ့ပြီး နောက်၊ ၁၉၁၄ ခုနှစ်တွင် ဆာဘွဲ့ကို ရရှိခဲ့သည်။ ၁၉၂၅ ခုနှစ်တွင် အော်ဒါအော့မဲရစ်ဘွဲ့ထူးဖြင့် ချီးမြှင့်ခြင်းကို ခံရပြီးနောက် ၁၉၂၁ ခုနှစ်တွင် လော့ဘွဲ့ထူးဖြင့် တိုးတက်ချီးမြှင့်ခြင်းကို ခံရပြန်သည်။

ရားသားဖို့သည် ကမ္ဘာကျော် ရူပဗေဒပညာကျော်တစ်ဦး ဖြစ်သည်။ ၁၉၃၇ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ ၁၉ ရက်နေ့တွင် ကွယ်လွန်သောအခါ သိပ္ပံပညာလောကကြီးတွင် ဆုံးရှုံးခြင်းကြီး တစ်ရပ် ဖြစ်ရလေသည်။ ရေဒီယမ်ရောင်ခြည်တို့ကို သတ္တုချကြည့်သော သုတေသန လုပ်ငန်းများကြောင့် ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည် ကမ္ဘာကျော် သိပ္ပံပညာရှင်ကြီးတစ်ဦး ဖြစ်လာရလေသည်။ ထို့ပြင် အက်တမ်၏ နျူကလိယတ် ဆောက်တည်ပုံနှင့် ဒြဗ်တို့၏ လျှပ်စစ်ဓာတ်သဘော သက်ဝင်ပုံတို့ကို ရှင်းလင်းဖော်ပြ နိုင်သောကြောင့်လည်း အထူးကျော်ကြားခဲ့လေသည်။[၃]

ကိုးကား

  1. ↑ Ernest Rutherford, Baron Rutherford of Nelson။ Encyclopædia Britannica။
  2. ↑ The Discovery of Radioactivity။ lbl.gov (9 August 2000)။
  3. ↑ မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၁)

အခြားလင့်ခ်များ

ဝီကီမီဒီယာ ကွန်မွန်းစ်တွင် Ernest Rutherford နှင့် ပတ်သက်သော မီဒီယာ ရှိသည်။
"https://my.wikipedia.org/w/index.php?title=အားနပ်စ်_ရူသာဖို့ဒ်&oldid=331573" မှ ရယူရန်