လူရှိုင်းစူးစမ်းလေ့လာရေးခရီး

Illustrated London News ၁၈၈၉ တွင် Lieutenant BWG Cole က မီဇိုရမ်ရှိ လူရှိုင်းလေ့လာရေးခရီး

Lushai အကြီးအကဲ Mompunga နှင့် နိုင်ငံရေးကိုယ်စားလှယ် မစ္စတာ Murray တို့သည် ချစ်ကြည်ရေး ကျမ်းသစ္စာကျိန်ဆိုခြင်း၊

၁၈၇၁ မှ ၁၈၇၂ ခုနှစ်အတွင်း ဗြိတိသျှအိန္ဒိယစစ်တပ်၏ လူရှိုင်းစူးစမ်းလေ့လာရေးခရီးသည် ဗိုလ်ချုပ် Brownlow နှင့် Bourchier တို့၏ကွပ်ကဲမှုအောက်တွင် ပြစ်ဒဏ်ခတ်ကျူးကျော်မှုတစ်ခုဖြစ်သည်။ လေ့လာရေးခရီး၏ ရည်ရွယ်ချက်မှာ အာသံသို့ စီးနင်းတိုက်ခိုက်ရာတွင် လူရှိုင်းလူမျိုးတို့မှ ဖမ်းဆီးခြင်းခံခဲ့ရသော ဗြိတိသျှလက်အောက်ခံများကို ကယ်တင်ရန်ဖြစ်ပြီး၊ Mary Winchester ဟု အမည်ရသော ခြောက်နှစ်အရွယ် မိန်းကလေးတစ်ဦးအပါအဝင်၊ ဒေသရှိ တောင်ပေါ်သားများကို ၎င်းတို့တွင် အမြတ်အစွန်းမရှိဟု ယုံကြည်စေရန်၊ ဗြိတိသျှအစိုးရအပေါ် ရန်လိုသည့်အနေအထားတွင် ထားခြင်းဖြင့် ဆုံးရှုံးရမည့်အရာအားလုံးတို့ ဖြစ်သည်။

ဗြိတိသျှတို့ အတွက် လေ့လာရေးခရီးသည် အောင်မြင်ခဲ့သည်၊ အကျဉ်းသားများ လွတ်မြောက်ပြီး တောင်ပေါ်သားများက ငြိမ်းချမ်းရေး သဘောတူညီချက်များ ညှိနှိုင်းရန် သဘောတူခဲ့ကြသည်။ ကြီးမားသော စီးနင်းတိုက်ခိုက်မှုများ ပြန်လည်စတင်သောအခါတွင် နယ်စပ်ဒေသသည် ၁၈၈၈ ခုနှစ်အထိ ငြိမ်းချမ်းစွာ တည်ရှိနေခဲ့ပြီး အခြားသော ပြစ်ဒဏ်ခတ်မှုဆိုင်ရာ လေ့လာရေးခရီးများကိုလည်း စီစဉ်ခဲ့သည်။

ခရီးမတိုင်မီ

၁၈၂၄ ခုနှစ်တွင် ပထမအင်္ဂလိပ်-မြန်မာစစ်ပွဲအတွင်း အာသံမှ မြန်မာများကို ခွဲထုတ်ပြီးနောက်၊ အရှေ့အိန္ဒိယကုမ္ပဏီ၏ ဘင်္ဂလားအစိုးရ သည် ဇာတိမင်းသားပူရန္ဒသိင်္ဃမှတဆင့် နယ်နိမိတ်ကို ထိန်းချုပ်ရန်အတွက် လုံးဝမလိုအပ်သော အရာအားလုံးကို စီမံအုပ်ချုပ်ရန် ကြိုးပမ်းခဲ့သည်။ ဤအစီအစဉ် မအောင်မြင်သဖြင့် ၁၈၃၈ ခုနှစ်တွင် အာသံ ပြည်နယ်သည် စည်းမျဉ်စည်းကမ်းမရှိသော ပြည်နယ်ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ၎င်း၏တောင်ဘက်နယ်နိမိတ်တွင် အာသံဟုသိကြသော အဓိက မျိုးနွယ်စုများမှာ သာဒို နှင့် ပွိုင်တူကူကီးများ ဖြစ်သည်။ အင်္ဂလိပ်တို့ မသိမ်းပိုက်မီ နှစ်ပေါင်းများစွာ ကြာရှည်စွာပင် တောင်ဘက်လွင်ပြင်တွင် နေထိုင်ကြသော ကူကီးလူမျိုးများသည် ရွာများကို ဖြိုခွင်းတိုက်ခိုက်ခြင်း၊ မြို့သူမြို့သားများကို အစုလိုက်အပြုံလိုက် သတ်ဖြတ်ခြင်း၊ ခေါင်းကိုရိုက်ခြင်း၊ လုယက် မီးရှို့ခြင်း စသည်တို့ကို ပြုလုပ်ခဲ့သည်။

ဗြိတိသျှ အုပ်ချုပ်သော အာသံတွင် ပထမဆုံး ကူကီး သို့မဟုတ် လူရှိုင်း စီးနင်းမှုမှာ ၁၈၂၆ ခုနှစ်တွင် ဖြစ်သည်။ ထိုနှစ်မှ ၁၈၅၀ ပြည်နှ့စ်အထိ ဒေသခံအရာရှိများသည် တောင်ဘက်ရှိ တောင်ပေါ်သားများ၏ ပြင်းထန်သောတိုက်ခိုက်မှုများကို ထိန်းထားနိုင်ခြင်းမရှိပေ။ စီးနင်းမှုများနှင့် ဒေါသထွက်မှုများသည် နှစ်စဉ်ဖြစ်ပွားလေ့ရှိပြီး တွင် Sylhet တရားသူကြီးမှ "Kookies" မှ လူပေါင်း ၁၅၀ သေဆုံးခဲ့သည့် ဗြိတိသျှပိုင်နက်တွင် "Kookies" က အစုလိုက်အပြုံလိုက် အစုလိုက်အပြုံလိုက် အစုလိုက်အပြုံလိုက် အစီရင်ခံတင်ပြခဲ့ပါသည်။

1849 တွင် ကူကီးတိုက်ခိုက်မှုများသည် အလွန်ပြင်းထန်ပြီး များပြားသောကြောင့် ခါရှား တောင်တန်း အတွက် Sylhet Light ခြေလျင်တပ်ရင်း နှင့် Agent of the Commandant of the Sylhet Lighter နှင့် 1849-1850 တို့တွင် မျိုးနွယ်စုများကို အပြစ်ပေးရန် 1849-1850 တွင် စေလွှတ်ခဲ့သည်။ သူ၏လေ့လာရေးခရီးသည် တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းမျှသာ အောင်မြင်ခဲ့သည်၊ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် သူသည် တိုင်းပြည်ကို လက်တွေ့မဆန်သော တွေ့ရှိသောကြောင့် ၁၀၀ မိုင် (၁၆၀ ကီလိုမီတာ) Mulla ထက် ဝေးဝေးသွားခြင်းသည် ပညာမဲ့သည်ဟု သူယူဆခဲ့သည်။ နယ်စပ်ဖြတ်ကျော်။ Mulla သည် အိမ် 800 ပါဝင်ပြီး ဆန့်ကျင်မှုမရှိဘဲ အံ့အားသင့်ကာ ဖျက်ဆီးခဲ့သည့် ယောက်ျားများအားလုံးသည် လှည့်ဖျားသည့်ခရီးတွင် မရှိတော့ပါ။ လေ့လာရေးခရီးသည်လည်း သုံ့ပန်း ၄၀၀ ခန့်ကို လွတ်မြောက်အောင် စွမ်းဆောင်နိုင်ခဲ့သော်လည်း လစ်စတာက "ဒီဓားပြအနွယ်သည် ၎င်းတို့ကို အဆိုးဆုံး ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းခြင်း မခံရမချင်း နယ်စပ်ကို ထိုးဖောက်ဝင်ရောက်ခြင်းမှ ရပ်စဲမည်မဟုတ်" ဟု Lister က ယူဆခဲ့သည်။ သို့ရာတွင် ဤလေ့လာရေးခရီးသည် စီးနင်းမှုပြန်လည်စတင်သောအခါ ၁၈၆၂ ခုနှစ်အစအထိ ဗြိတိသျှတောင်ပိုင်းအာသံနယ်ကို အနှောင့်အယှက်မှ ကင်းဝေးစေရန် အကျိုးသက်ရောက်စေခဲ့သည်။

1868-1869 ၏အေးမြသောရာသီဥတုတွင် Lushais သည် Cachar ရှိလက်ဖက်ရည်ဥယျာဉ်ကိုမီးရှို့ပြီး Monierkhal ကိုတိုက်ခိုက်ခဲ့ပြီး၊ စီးနင်းသူများနောက်သို့လိုက်ရန်၊ သက်ဆိုင်ရာမျိုးနွယ်စုများကိုအပြစ်ပေးရန်နှင့်သုံ့ပန်းများကိုပြန်လည်ရရှိရန်လေ့လာရေးခရီးတစ်ခုစီစဉ်ခဲ့သည်။ ဤလေ့လာရေးခရီးသည် Colonel James Nuttall ၏ကွပ်ကဲမှုဖြင့်ဖြစ်ပြီး ကော်လံ 3 ခုပါဝင်သည် သို့သော် မုတ်သုံ မိုးရွာခြင်း၊ ရာသီ၏နောက်ကျခြင်းနှင့်စားနပ်ရိက္ခာများလိုချင်စိတ်တို့က၎င်း၏အဓိကအရာဝတ္ထုများတွင်လေ့လာရေးခရီးကိုပျက်ကွက်စေခဲ့သည်။ မည်သည့် မျိုးနွယ်စုမျှ အပြစ်ပေးခံရပြီး သုံ့ပန်းများကို ပြန်လည်ရရှိခြင်း မရှိပါ။

လာမည့်ရာသီတွင် Cachar ၏ လက်ထောက်ကော်မရှင်နာ Mr. Edgar သည် မြေတိုင်းဌာနမှ Major MacDonald နှင့် ရဲအစောင့်အရှောက်များနှင့်အတူ Lushais နှင့်ဆက်သွယ်ရန် အားသွန်ခွန်စိုက်ကြိုးပမ်းခဲ့သည်။ အစောင့်အကြပ်ငယ်များဖြင့် လိုက်ပါသွားသော နယ်စပ်ကိုဖြတ်၍ ၎င်းတို့နှင့် ပေါင်းစည်းရန် မိတ်ဖွဲ့ရန် ဘာမှမကျန်ခဲ့ပေ။ သူ၏ ကောင်းသော ရည်ရွယ်ချက်နှင့် ဖော်ရွေသော သဘောထားသည် အောင်မြင်မှု အနည်းငယ်သာ ရရှိခဲ့ပြီး၊ 1870-1871 တွင် Lushai စီးနင်းမှု စီးရီးများကို ပိုမို ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ဖွဲ့စည်းထားပြီး ယခင်ကျုးကျော်မှုမျိုးထက် ပိုမို ခိုင်မာသော စရိုက်လက္ခဏာကို တွေ့ခဲ့ရသည်။

ပထမအကြိမ် ဝင်ရောက်စီးနင်းမှုသည် ၁၈၇၀ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၃၁ ရက်နေ့တွင် စစ်တကောင်းတောင်တန်းဒေသတွင် ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး ချီမစခန်းမှ တစ်ရက်ခရီး ထက် အနည်းငယ်ပိုပါသည်။ အင်အား ၂၀၀ ခန့် ဝင်ရောက်စီးနင်းခဲ့သည်။ 1871 ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလ 23 ရက်နေ့တွင် Cachar ခရိုင်၏အနောက်ဘက်စွန်းရှိ Ainerkhal ၏ရွာသည်မီးရှို့ခံခဲ့ရပြီးလူ 25 ဦး သေဆုံးပြီး 37 ဦး အကျဉ်းသားများကိုဖမ်းဆီးခဲ့သည်။ ထိုနေ့တွင်ပင် အ လက်ဇန်းဒ ရာပရေး၏ လက်ဖက်ဥယျာဉ်ကို Sanpoong နှင့် Benkuia လက်အောက်ရှိ "မည်မျှကြာကြာ" မျိုးနွယ်စုမှ ဖျက်ဆီးခံခဲ့ရပြီး လက်ဖက်စိုက်သူ မစ္စတာ Winchester နှင့် ၎င်း၏ကလေး Mary ၊ ခြောက်နှစ်သမီးလေး, ယူသွားသည် ။ ဤပြန်ပေးဆွဲခံရသော ဗြိတိန်ကလေးမလေးကို ကယ်တင်ခြင်းသည် လိုက်နာရမည့် စူးစမ်းလေ့လာရေးတွင် အဓိကအချက်ဖြစ်လာသည်။

Winchester လက်ဖက်စိုက်ခင်း (စိုက်ခင်း) တိုက်ခိုက်ခံရပြီး နာရီအနည်းငယ်အကြာတွင်၊ ကပ်လျက် Kutlicherra ဥယျာဉ်ကို တိုက်ခိုက်ခံခဲ့ရသော်လည်း Lushais စီးနင်းသူများကို စိုက်ပျိုးသူနှစ်ဦးက မောင်းထုတ်ခဲ့သည်။ နောက်တနေ့တွင် Lushais နှစ်ဦး ဒဏ်ရာရသွားသောအခါ Kutlicherra တွင် ဒုတိယအကြိမ် တိုက်ခိုက်မှု ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။

ဇန်နဝါရီ ၂၆ ရက်တွင် စီးနင်းသူများသည် Monierkhal ဥယျာဉ်ရှိ sepoy များနှင့် ရဲတပ်ဖွဲ့ဝင်အချို့ကို အံ့အားသင့်စေခဲ့ပြီး ဆီပီယိုတစ်ဦး သေဆုံးကာ ဆီပီယိုနှင့် ရဲတစ်ဦး ဒဏ်ရာရရှိကာ စတော့ကွင်းနှင့် ကူလီလိုင်းများကို စတင်တိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။ အငြိမ်းစားယူထားသည့် စစ်သည်များ ရောက်ရှိလာပြီး အမျိုးသား ၅၇ ဦး သေဆုံးကာ ဒဏ်ရာရရှိခဲ့သည်။ ဗြိတိသျှတို့ ဆုံးရှုံးပြီး ခြောက်ဦးသေဆုံးကာ ခြောက်ဦးဒဏ်ရာရကာ ကူလီတစ်ဦး ပျောက်ဆုံးနေသည်။ Monierkhal တိုက်ခိုက်မှုနှင့် တပြိုင်နက်တွင် ပါတီသည် ကပ်လျက် Dhurmikhal ဥယျာဉ်ကို ဝင်ရောက်စီးနင်းခဲ့သော်လည်း ထိခိုက်မှု အနည်းငယ်သာ ရှိခဲ့သည်။

၎င်းတို့၏အောင်မြင်မှုများကြောင့် အားတက်သရော စီးနင်းသူများသည် Nundigram အထိ ထိုးဖောက်ဝင်ရောက်ခဲ့ပြီး ဇန်နဝါရီ ၂၇ ရက်တွင် ၁၁ ဦး သေဆုံးကာ ၃ ဦးကို သယ်ဆောင်သွားခဲ့သည်။ နောက်တစ်နေ့နံနက်တွင် ၎င်းတို့သည် Nundigram မှထွက်ခွာပြီး မကြာမီတွင် လူရှစ်ဦးပါ နောက်တန်းစောင့်တပ်ကို တိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။ သူတို့သည် အပြင်းအထန် တိုက်ခိုက်ခဲ့ကြပြီး တစ်ဦးတည်းသာ ထွက်ပြေးခဲ့ကြသည်။ ဤအခါသမယတွင် Lushais သည် 25 ယောက်ဆုံးရှုံးခဲ့သည်။ ဖေဖေါ်ဝါရီ ၂၃ ရက်နေ့တွင် Jhalnacherra လက်ဖက်ရည်ဥယျာဉ်ကို ပါတီတစ်ခုက တိုက်ခိုက်ခဲ့ရာ ကူလီခုနစ်ဦး သေဆုံးပြီး ဒဏ်ရာရခဲ့သည်။ ထိုအချိန်တွင် တိပရ တောင်ကုန်း နှင့် စစ်တကောင်းတောင်တန်းများ သည် ပြင်းထန်စွာမဟုတ်သော်လည်း ဒုက္ခရောက်နေပါသည်။

လေ့လာရေးခရီး

ယခုအချိန်တွင် အိန္ဒိယအစိုးရသည် ရာသီဥတုအေးလာချိန်တွင် လူရှိုင်းသို့ စူးစမ်းလေ့လာရန် ဆုံးဖြတ်ခဲ့သည်။ တပ်ဖွဲ့တွင် စစ်တကောင်းမှ လက်ယာနှင့် ကချာမှ ဘယ်ဘက်သို့ စစ်ကြောင်းနှစ်ကြောင်း ပါဝင်ရန် ဆုံးဖြတ်ခဲ့သည်။ General Brownlow, CB မှ ယခင် စစ်တကောင်းတောင်တန်း ကျေးရွာအုပ်စု အုပ်ချုပ်ရေးမှူး အဖြစ် Captain Lewin၊ အရပ်ဘက် အရာရှိ အဖြစ်၊ General Bourchier, CB မှ Mr. Edgar, Deputy Commissioner, Cachar, Civil Officer အဖြစ် လက်ဝဲ တာဝန်ခံ၊ သို့မဟုတ် Cachar ကော်လံ။

ဤကော်လံနှစ်ခုအပြင် မဏိပူရနိုင်ငံရေးအေးဂျင့် Colonel James Nuttall နှင့်အတူ လိုက်ပါလာသည့် Meiteis ၏အဖွဲ့ဝင်တစ်ဦးသည် တောင်ပိုင်းနယ်စပ်တစ်လျှောက်တွင် သရုပ်ပြမှုတစ်ခုပြုလုပ်ခဲ့ပြီး ဗိုလ်ချုပ် Bourchier ၏လေ့လာရေးခရီးအပိုင်းကို ပူးပေါင်းလုပ်ဆောင်ခဲ့သည်။

လေ့လာရေးခရီး၏ နိုင်ငံရေးနှင့် စစ်ရေးလှုပ်ရှားမှု တစ်ခုလုံးကို စစ်ဦးစီးချုပ်များ လက်ထဲတွင် ထားရှိထားပြီး လေ့လာရေးခရီး၏ ရည်ရွယ်ချက်မှာ လက်တုံ့ပြန်မှုသက်သက်မဟုတ်သော်လည်း သိမ်းထားခံထားရသော ဗြိတိသျှလက်အောက်ခံများကို လက်နက်ချရန် အခိုင်အမာ ညွှန်ကြားထားကြောင်း၊ နှင့် ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်သော မျိုးနွယ်စုများနှင့် ခင်မင်ရင်းနှီးသော ဆက်ဆံရေး ထူထောင်ရန်နှင့် ဗြိတိသျှအစိုးရအပေါ် ရန်လိုသည့် အနေအထားတွင် ထားခြင်းဖြင့် ၎င်းတို့တွင် အမြတ်အစွန်း တစ်စုံတစ်ရာ မရှိကြောင်းနှင့် အရာအားလုံး ဆုံးရှုံးသွားကြောင်း ၎င်းတို့အား စည်းရုံးသိမ်းသွင်းရန် ကြိုးပမ်းသင့်သည်။

Sappers ကုမ္ပဏီမှ အမြောက်တပ်ခွဲ အမြောက်တပ်ခွဲ၏ အမြောက်တစ်ဝက်နှင့် ရိုင်ဖယ်သေနတ် ၅၀၀ ပါဝင်သော Cachar ကော်လံကို ၁၈၇၁ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၁၅ ရက်နေ့တွင် စတင်ခဲ့သည်။ တော်ရုံတန်ရုံ ခုခံမှုများနှင့် ရင်ဆိုင်ကျော်လွှားပြီး အလွန်ခက်ခဲသော တိုင်းပြည်ကို ထိုးဖောက်ဝင်ရောက်ပြီးနောက် ဗိုလ်ချုပ် Bourchier သည် စော်ကားသောမျိုးနွယ်စုများ၏ ရွာဦးရွာကို ဖျက်ဆီးခဲ့ပြီး ငြိမ်းချမ်းရေးအခြေအနေများကို ချမှတ်ခဲ့သည်။ ဓားစာခံများကို ဖမ်းဆီးခဲ့ပြီး လက်နက်နှင့် ကုန်ပစ္စည်းများကို ဒဏ်ငွေ ကောက်ခံခဲ့သည်။ ကော်လံသည် 10 မတ်လ 1872 တွင် Cachar သို့ ပြန်လည်ရောက်ရှိခဲ့သည်။

Cachar မှ စတင်ပြီး Lyloos နှင့် Howlongs တို့ကို ကိုင်တွယ်ရန် Demagiri မှ တက်လာသော Cachar မှ အင်အားနှင့် တူညီသော စစ်တကောင်းစစ်ကြောင်း ၊ ဤလူမျိုးစုများအပေါ် ပြစ်ဒဏ်ချမှတ်ခဲ့ပြီး သင့်လျော်သောစည်းကမ်းချက်များအပေါ် ၎င်းတို့၏တင်ပြချက်အပြည့်အစုံကို အာမခံခဲ့သည်။ သုံ့ပန်းများအားလုံးကို ပြန်လည်ထူထောင်ရေးနှင့် အနာဂတ်ငြိမ်းချမ်းရေးကို ထိန်းသိမ်းရန် စေ့စပ်ညှိနှိုင်းရေးတို့သည် မျိုးနွယ်စုများ၏ တင်ပြမှုကို လက်ခံခဲ့သည့် အခြေအနေများထဲတွင် ပါဝင်ခဲ့သည်။ စူးစမ်းလေ့လာရေးဂိတ်များပိတ်ချိန်တွင် နယ်စပ်ကိုကာကွယ်ရန် နယ်စပ်ကုန်သွယ်ရေးစခန်းများကို တည်ဆောက်ခဲ့ပြီး လူရှိုင်းများကို ကုန်သွယ်မှုအားပေးရန်အတွက် ဈေးဆိုင်များကို ဖွင့်လှစ်ခဲ့သည်။

နောက်ဆက်တွဲ

စစ်တကောင်းတောင်သားများ စီးနင်းဝင်ရောက်လာသောအခါ 1888-1889 ခုနှစ်အထိ အာသံသည် နှိုင်းယှဉ်ငြိမ်းချမ်းသာမှုကို ခံစားခဲ့ရပြီး အာသံသည် General Tregear ၏ စစ်ကြောင်းနှင့် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရန် ရဲအင်အား 400 ကို ပြင်ဆင်ပေးခဲ့သည်။ ကာချာမှ တောင်ကုန်းများအတွင်းသို့ ရဲတပ်ဖွဲ့ဝင်များသည် စစ်တကောင်းစစ်ကြောင်းမှ ခွဲထွက်သော တပ်ဖွဲ့ဝင်များနှင့်အတူ ၁၈၈၈ ခုနှစ်တွင် စစ်တကောင်းမြို့သို့ ဝင်ရောက်စီးနင်းမှုတွင် ပါဝင်ပတ်သက်ခဲ့သော ရွာအများအပြားကို တိုက်ခိုက်ဖျက်ဆီးခဲ့သည်။ စစ်ဆင်ရေးအပြီးတွင် တပ်ဖွဲ့ဝင်များ အငြိမ်းစားယူပြီးသောအခါ မြောက်လူရှိုင်းတောင်ကုန်းတွင် စခန်းနှစ်ခုကို ထားခဲ့ပြီး တစ်ခုမှာ Aijal တွင်၊ ကျန်တစ်ခုမှာ Changsil တွင်ဖြစ်ပြီး Aijal တွင် ဌာနချုပ်အဖြစ် နိုင်ငံရေးအရာရှိတစ်ဦးကို ခန့်အပ်ခဲ့သည်။ 1891 ခုနှစ်တွင် အခြားသော ဗြိတိသျှ စစ်ကြောင်းတစ်ခု သတ်ဖြတ်ခံခဲ့ရပြီး ၁၈၈၉-၉၀ ခုနှစ် ချင်း-လူရှိုင်းစူးစမ်းလေ့လာရေးခရီး သို့ ဦးတည်သွားခဲ့သည်။