မာတိကာသို့ ခုန်သွားရန်

ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲ

ဝီကီပီးဒီးယား မှ
ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲ မှိုအမျိုးအစားများ

ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲ (အင်္ဂလိပ်: Biodiversity) ဆိုသည်မှာ ကမ္ဘာပေါ်ရှိ သက်ရှိ၏ ဇီဝဆိုင်ရာ မျိုးကွဲနှင့် ရရှိနိုင်မှုဖြစ်သည်။[၁] ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲသည် မျိုးရိုးဗီဇ၊ မျိုးစိတ်နှင့် ဂေဟစနစ်အဆင့်ကို တိုင်းတာခြင်းဖြစ်သည်။ ကုန်းနေ ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲမှာ အီကွေတာအနီးတွင် ပုံမှန်အားဖြင့် ပိုကြီးမားသည်။[၂] အကြောင်းမှာ ပူနွေးသောရာသီဥတုနှင့် မြင့်မားသော ပင်မ မျိုးပွားမှုကြောင့်ဖြစ်သည်။[၃] ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် အညီအမျှ ဖြန့်ကျက်မနေပေ၊ အပူပိုင်းဒေသတွင် ပိုမိုပေါကြွယ်ဝသည်။[၄] အပူပိုင်းသစ်တောဂေဟစနစ်များသည် ကမ္ဘာ့မျက်နှာပြင်၏ ၁၀ ရာခိုင်နှုန်းအောက်သာရှိသော်လည်း ကမ္ဘာ့မျိုးစိတ်ပေါင်း၏ ၉၀ ရာခိုင်နှုန်းကို ထောက်ပံ့ထားသည်။[၅] အဏ္ဏဝါ ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲသည် ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာ အနောက်ဘက်ရှိ ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင် အပူချိန်အမြင့်ဆုံးဖြစ်သော ကမ်းရိုးတန်းဒေသများတွင် ပိုမိုမြင့်မားသည်။[၆] ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲသည် အစုအပြုံဖြင့် ပိုမိုဖြစ်ထွန်းပြီး[၇] အချိန်နှင့်အမျှ ပိုမိုများပြားလာလေ့ရှိသည်။[၈][၉] သို့သော် သစ်တောပြုန်းတီးမှုများကြောင့် အနာဂတ်ကာလတွင် နှေးကွေးနိုင်ဖွယ်ရှိလေသည်။[၁၀]

အလွန်လျင်မြန်စွာ ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုများသည် အစုလိုက်အပြုံလိုက် မျိုးသုဉ်းပျောက်ကွယ်မှုများကို ဖြစ်စေသည်။[၁၁][၁၂][၁၃] ကမ္ဘာပေါ်တွင် နေထိုင်ကျက်စားကျင်လည်ခဲ့ဖူးခဲ့သမျှသော မျိုးစိတ်ပေါင်းအားလုံး၏ ၉၉.၉ ရာခိုင်နှုန်း မျိုးစိတ်ပေါင်း ၅ ဘီလီယံခန့်သည်[၁၄] မျိုးသုဉ်းပျောက်ကွယ်သွားမည်ဟု ခန့်မှန်းကြသည်။[၁၅][၁၆] လက်ရှိ ကမ္ဘာပေါ်တွင် ရှိနေသော မျိုးစိတ်များမှာ ၁၀ မီလီယံမှ ၁၄ မီလီယံခန့်ရှိသည်ဟု ခန့်မှန်းထားသည်။[၁၇] ယင်းတို့ထဲမှ ၁.၂ မီလီယံကို စာရင်းပြုစုနိုင်ထားသော်လည်း ၈၆ ရာခိုင်နှုန်းကျော်ကိုမူ သေချာစွာ မှတ်တမ်းမတင်နိုင်သေးပေ။[၁၈] ကမ္ဘာပေါ်ရှိ ဆက်စပ် DNA အခြေပြု စုံတွဲများပမာဏမှာ ခန့်မှန်းခြေ 5.0 x 1037 ရှိပြီး အလေးချိန်တန် ၅၀ ဘီလီယံ ရှိသည်။[၁၉] နှိုင်းယှဉ်ရသော် ဇီဝလွှာ (biosphere) ၏ စုစုပေါင်းဒြပ်ထုမှာ ကာဗွန်တန်ချိန် ၄ ထရီလီယံခန့်နှင့်ညီမျှသော ဒြပ်ထုရှိသည်ဟု ခန့်မှန်းသည်။[၂၀]

ကမ္ဘာ၏ သက်တမ်းသည် နှစ်ပေါင်း ၄.၅၄ ဘီလီယံ ရှိသည်။[၂၁][၂၂][၂၃] ကမ္ဘာပေါ်ရှိ အစောဆုံးတည်ရှိခဲ့သော သက်ရှိ၏ သက်သေအထောက်အထားမှာ လွန်ခဲ့သောနှစ်ပေါင်း ၃.၅ ဘီလီယံအကြာကဖြစ်သည်။[၂၄][၂၅][၂၆] ဩစတျေးလျ အနောက်ပိုင်းရှိ ၃.၄၈ ဘီလီယံနှစ်သက်တမ်းရှိ သဲကျောက်တွင် အဏုဇီဝကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်းကို ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့သည်။[၂၇][၂၈][၂၉] ဂရင်းလန်း အနောက်ပိုင်းရှိ နှစ်ပေါင်း ၃.၇ ဘီလီယံသက်တမ်းရှိ ဂရပ်ဖိုက်ကိုလည်း ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့သည်။[၃၀] ၂၀၁၅ ခုနှစ်တွင် သက်ရှိ၏ရုပ်ကြွင်းတစ်ခုကို အနောက်ပိုင်း ဩစတျေးလျတွင် ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့သည်ဟုဆိုသည်။ ယင်းသည် သက်တမ်း နှစ်ပေါင်း ၄.၁ ဘီလီယံ ရှိပြီဖြစ်သည်။[၃၁][၃၂] သုတေသနတစ်ယောက်၏အဆိုအရ အသက်ဇီဝသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် လျင်မြန်စွာဖြစ်ထွန်းပါက စကြဝဠာတွင်လည်း တွေ့ရလေ့ရှိသောအရာဖြစ်နိုင်သည်[၃၁] ဟု ဆိုလေသည်။

ကမ္ဘာပေါ်တွင် အသက်ဇီဝဖြစ်ထွန်းခဲ့ကတည်းက ကြီးမားသော မျိုးသုဉ်းပျောက်ကွယ်မှုကြီး ၅ ခုနှင့် အခြားသောဖြစ်ရပ်သေးများသည် ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲ ရုတ်တရက် လျော့ကျမှုကို ဖြစ်စေခဲ့သည်။ လွန်ခဲ့သောနှစ်သန်းပေါင်း ၅၄၀ အကြာက ဖာနီရိုဇိုးနစ် ကာလ (Phanerozoic eon) တွင် ပထမဆုံး ဆဲလ်များစွာရှိသောသက်ရှိ ဖြစ်ထွန်းမှုကြောင့်[၃၃] ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲသည် လျင်မြန်စွာ ကြီးထွားခဲ့သည်။ နောက်ထပ် နှစ်သန်းပေါင်း ၄၀၀ မှာ ကြီးမားသော မျိုးသုဉ်းပျောက်ကွယ်မှုများဖြင့် ရင်ဆိုင်ခဲ့ရသည်။ ကာဗွန်နီဖီးရိယပ် (Carboniferous) ကာလတွင် မိုးသစ်တော ပျက်စီးမှုကြောင့် အပင်နှင့် တိရစ္ဆာန်များစွာ ဆုံးရှုံးခဲ့ရသည်။[၃၄] လွန်ခဲ့သောနှစ်သန်းပေါင်း ၂၅၁ အကြာကဖြစ်ခဲ့သော Permian–Triassic မျိုးသုဉ်းမှုဖြစ်ရပ်သည် အဆိုးဆုံးဖြစ်သည်။ အပင်များပြန်လည်ရှင်သန်ရန် နှစ်သန်းပေါင်း ၃၀ အချိန်ယူခဲ့ရသည်။[၃၅] များမကြာခင်က ဖြစ်ပွားခဲ့သော Cretaceous–Paleogene မျိုးသုဉ်းမှုဖြစ်ရပ်သည် လူအများ၏ အာရုံစိုက်ခြင်းကိုခံရသည်။ အကြောင်းမှာ ယင်းဖြစ်ရပ်၌ ကမ္ဘာပေါ်တွင် ရှင်သန်ခဲ့ဖူးသော ဒိုင်နိုဆောများ မျိုးသုဉ်းပျောက်ခဲ့သောကြောင့်ဖြစ်သည်။[၃၆]

လူသားများ အုပ်စိုးသည့်ကာလရောက်လာသောအခါ ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲ လျော့နည်းမှု ဆက်လက်ဖြစ်ပွားလျက်ရှိသည်။ လူသားများကြောင့်ဖြစ်သော မျိုးသုဉ်းမှုကို Holocene မျိုးသုဉ်းမှုဟုခေါ်သည်။[၃၇] ကုလသမဂ္ဂသည် ၂၀၁၁-၂၀၂၀ ခုနှစ်ကို ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲ ဆယ်စုနှစ်ဟု ကြေညာခဲ့သည်။[၃၈] ၂၀၂၁-၂၀၃၀ ခုနှစ်ကို ဂေဟစနစ် ပြန်လည်ထိန်းသိမ်းရေး ဆယ်စုနှစ်အဖြစ် ကြေညာခဲ့သည်။[၃၉] IPBES မှ တင်ပြသော ၂၀၁၉ ခုနှစ် Global Assessment Report on Biodiversity and Ecosystem Services အစီရင်ခံစာအရ ၂၅ ရာခိုင်နှုန်းသော အပင်နှင့်တိရစ္ဆာန်တို့သည် မျိုးသုဉ်းပျောက်ကွယ်မည့်အန္တာရာယ်နှင့် ရင်ဆိုင်နေရသည်ဟုဆိုသည်။[၄၀][၄၁][၄၂] IPBES ၏ ၂၀၂၀ အစီရင်ခံစာတွင်လည်း ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲဆုံးရှုံးမှုကိုဖြစ်စေသည့် လူသားတို့၏ တူညီသောလုပ်ဆောင်ချက်များသည် ကမ္ဘာကပ်ရောဂါ (Pandemic) များကို ဖြစ်စေသည်ဟုဆိုသည်။


ကိုးကား

[ပြင်ဆင်ရန်]
  1. ↑ What is biodiversity?။ ကုလသမဂ္ဂ ပတ်ဝန်းကျင်အစီအစဉ်, World Conservation Monitoring Centre။ 29 August 2021 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 11 October 2021 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  2. ↑ Gaston, Kevin J. (11 May 2000). "Global patterns in biodiversity". Nature 405 (6783): 220–227. doi:10.1038/35012228. PMID 10821282. 
  3. ↑ Field, Richard (1 January 2009). "Spatial species-richness gradients across scales: a meta-analysis". Journal of Biogeography 36 (1): 132–147. doi:10.1111/j.1365-2699.2008.01963.x. 
  4. ↑ Gaston၊ Kevin J.; Spicer၊ John I. (2013-04-22)။ Biodiversity: An Introduction (အင်္ဂလိပ်ဘာသာစကားဖြင့်)။ John Wiley & Sons။ ISBN 978-1-118-68491-7။ 31 May 2021 တွင် မူရင်းမှ မော်ကွန်းတင်ပြီး ။ 11 October 2021 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  5. ↑ Young, Anthony. "Global Environmental Outlook 3 (GEO-3): Past, Present and Future Perspectives." The Geographical Journal, vol. 169, 2003, p. 120.
  6. ↑ Tittensor, Derek P. (28 July 2010). "Global patterns and predictors of marine biodiversity across taxa". Nature 466 (7310): 1098–1101. doi:10.1038/nature09329. PMID 20668450. Bibcode: 2010Natur.466.1098T. 
  7. ↑ Myers, Norman (24 February 2000). "Biodiversity hotspots for conservation priorities". Nature 403 (6772): 853–858. doi:10.1038/35002501. PMID 10706275. Bibcode: 2000Natur.403..853M. 
  8. ↑ McPeek, Mark A. (1 April 2007). "Clade Age and Not Diversification Rate Explains Species Richness among Animal Taxa". The American Naturalist 169 (4): E97–E106. doi:10.1086/512135. PMID 17427118. 
  9. ↑ Peters၊ Shanan။ Sepkoski's Online Genus Database။ University of Wisconsin-Madison။ 8 March 2021 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 11 October 2021 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  10. ↑ Rabosky, Daniel L. (1 August 2009). "Ecological limits and diversification rate: alternative paradigms to explain the variation in species richness among clades and regions". Ecology Letters 12 (8): 735–743. doi:10.1111/j.1461-0248.2009.01333.x. PMID 19558515. 
  11. ↑ Charles Cockell; Christian Koeberl & Iain Gilmour (18 May 2006)။ Biological Processes Associated with Impact Events (1 ed.)။ Springer Science & Business Media။ pp. 197–219။ Bibcode:2006bpai.book.....C။ ISBN 978-3-540-25736-3။
  12. ↑ Algeo, T. J. (29 January 1998). "Terrestrial-marine teleconnections in the Devonian: links between the evolution of land plants, weathering processes, and marine anoxic events". Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences 353 (1365): 113–130. doi:10.1098/rstb.1998.0195. 
  13. ↑ Bond, David P.G. (1 June 2008). "The role of sea-level change and marine anoxia in the Frasnian–Famennian (Late Devonian) mass extinction". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 263 (3–4): 107–118. doi:10.1016/j.palaeo.2008.02.015. Bibcode: 2008PPP...263..107B.  Archived 29 August 2021 at the Wayback Machine.
  14. ↑ Kunin, W.E.; Gaston, Kevin, eds. (31 December 1996)။ The Biology of Rarity: Causes and consequences of rare—common differences။ ISBN 978-0-412-63380-5။ 26 May 2015 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  15. ↑ Stearns၊ Beverly Peterson; Stearns၊ S. C.; Stearns၊ Stephen C. (2000)။ Watching, from the Edge of Extinction။ Yale University Press။ p. preface x။ ISBN 978-0-300-08469-6။ 21 May 2020 တွင် မူရင်းမှ မော်ကွန်းတင်ပြီး ။ 30 May 2017 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  16. ↑ Novacek၊ Michael J.။ "Prehistory's Brilliant Future"၊ The New York Times၊ 8 November 2014။ 11 October 2021 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ Archived from the original on 29 December 2014။ 
  17. ↑ G. Miller; Scott Spoolman (2012)။ Environmental Science – Biodiversity Is a Crucial Part of the Earth's Natural Capital။ Cengage Learning။ p. 62။ ISBN 978-1-133-70787-5။ 27 December 2014 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  18. ↑ "How many species are there on Earth and in the ocean?" (23 August 2011). PLOS Biology 9 (8): e1001127. doi:10.1371/journal.pbio.1001127. PMID 21886479. 
  19. ↑ Nuwer၊ Rachel။ "Counting All the DNA on Earth"၊ The New York Times၊ 18 July 2015။ 11 October 2021 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ Archived from the original on 18 July 2015။ 
  20. ↑ The Biosphere: Diversity of Life။ Aspen Global Change Institute။ 2 September 2010 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 11 October 2021 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  21. ↑ Age of the Earth။ U.S. Geological Survey (1997)။ 23 December 2005 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 11 October 2021 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  22. ↑ Dalrymple, G. Brent (2001). "The age of the Earth in the twentieth century: a problem (mostly) solved". Special Publications, Geological Society of London 190 (1): 205–221. doi:10.1144/GSL.SP.2001.190.01.14. Bibcode: 2001GSLSP.190..205D. 
  23. ↑ Manhesa, Gérard (1980). "Lead isotope study of basic-ultrabasic layered complexes: Speculations about the age of the earth and primitive mantle characteristics". Earth and Planetary Science Letters 47 (3): 370–382. doi:10.1016/0012-821X(80)90024-2. Bibcode: 1980E&PSL..47..370M. 
  24. ↑ "Evidence of Archean life: Stromatolites and microfossils" (5 October 2007). Precambrian Research 158 (3–4): 141–155. doi:10.1016/j.precamres.2007.04.009. Bibcode: 2007PreR..158..141S. 
  25. ↑ Schopf, J. William (29 June 2006). "Fossil evidence of Archaean life". Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences 361 (1470): 869–885. doi:10.1098/rstb.2006.1834. PMID 16754604. 
  26. ↑ Hamilton Raven၊ Peter; Brooks Johnson၊ George (2002)။ Biology။ McGraw-Hill Education။ p. 68။ ISBN 978-0-07-112261-0။ 7 July 2013 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  27. ↑ Borenstein၊ Seth။ "Oldest fossil found: Meet your microbial mom"၊ AP News၊ 13 November 2013။ 11 October 2021 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ Archived from the original on 29 June 2015။ 
  28. ↑ Pearlman၊ Jonathan။ "'Oldest signs of life on Earth found' – Scientists discover potentially oldest signs of life on Earth – 3.5 billion-year-old microbe traces in rocks in Australia"၊ The Telegraph၊ 13 November 2013။ 11 October 2021 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ Archived from the original on 7 May 2020။ 
  29. ↑ "Microbially Induced Sedimentary Structures Recording an Ancient Ecosystem in the ca. 3.48 Billion-Year-Old Dresser Formation, Pilbara, Western Australia" (8 November 2013). Astrobiology 13 (12): 1103–1124. doi:10.1089/ast.2013.1030. PMID 24205812. Bibcode: 2013AsBio..13.1103N. 
  30. ↑ "Evidence for biogenic graphite in early Archaean Isua metasedimentary rocks" (8 December 2013). Nature Geoscience 7 (1): 25–28. doi:10.1038/ngeo2025. Bibcode: 2014NatGe...7...25O. 
  31. ↑ ၃၁.၀ ၃၁.၁ Borenstein၊ Seth။ "Hints of life on what was thought to be desolate early Earth"၊ 19 October 2011။ 11 October 2021 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ Archived from the original on 23 October 2015။ 
  32. ↑ "Potentially biogenic carbon preserved in a 4.1 billion-year-old zircon" (24 November 2015). Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 112: 14518–14521. doi:10.1073/pnas.1517557112. PMID 26483481. Bibcode: 2015PNAS..11214518B. 
  33. ↑ The Cambrian Period။ University of California Museum of Paleontology။ 15 May 2012 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 11 October 2021 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  34. ↑ Sahney, S. (2010). "Rainforest collapse triggered Pennsylvanian tetrapod diversification in Euramerica". Geology 38 (12): 1079–1082. doi:10.1130/G31182.1. Bibcode: 2010Geo....38.1079S. 
  35. ↑ "Recovery from the most profound mass extinction of all time" (2008). Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences 275 (1636): 759–765. doi:10.1098/rspb.2007.1370. PMID 18198148. 
  36. ↑ Cretaceous-Tertiary mass extinction videos, news and facts။ BBC Nature။ 9 June 2017 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 11 October 2021 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  37. ↑ "Vanishing fauna (Special issue)" (25 July 2014). Science 345 (6195): 392–412. doi:10.1126/science.345.6195.392. PMID 25061199. Bibcode: 2014Sci...345..392V. 
  38. ↑ United Nations Decade on Biodiversity | United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (in en)။ 9 October 2021 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 11 October 2021 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  39. ↑ New UN Decade on Ecosystem Restoration to inspire bold UN Environment Assembly decisions (6 March 2019)။ 7 December 2020 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 11 October 2021 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
  40. ↑ Staff။ "Media Release: Nature's Dangerous Decline 'Unprecedented'; Species Extinction Rates 'Accelerating'"၊ Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services၊ 6 May 2019။ 11 October 2021 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ Archived from the original on 14 June 2019။ 
  41. ↑ Watts၊ Jonathan။ "Human society under urgent threat from loss of Earth's natural life"၊ The Guardian၊ 6 May 2019။ 11 October 2021 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ Archived from the original on 14 June 2019။ 
  42. ↑ Plumer၊ Brad။ "Humans Are Speeding Extinction and Altering the Natural World at an 'Unprecedented' Pace"၊ The New York Times၊ 6 May 2019။ 11 October 2021 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ Archived from the original on 14 June 2019။ 
"https://my.wikipedia.org/w/index.php?title=ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲ&oldid=802193" မှ ရယူရန်