မာတိကာသို့ ခုန်သွားရန်

ဗြဟ္မီ အရေးအသား

ဝီကီပီးဒီးယား မှ
(Brahmic scripts မှ ပြန်ညွှန်းထားသည်)

ဗြဟ္မီပွား အ​ရေးအသားများ (Brahmic scripts) သည် အိန္ဒိယနိုင်ငံရှိ ဗြဟ္မီအက္ခရာမှ ဆင်းသက်​ပေါက်ဖွားလာသည့် အ​ရေးအသားများ ဖြစ်ကြသည်။ ဥပမာအားဖြင့် သက္ကတစာ၊ ဘင်္ဂါလီစာ၊ သီဟိုဠ်စာ၊ တမိလ်စာ၊ တိဘက်စာ၊ မြန်မာစာ၊ ထိုင်းစာ၊ ​လော(လာအို)စာ၊ ခမာစာ အစရှိသည်တို့သည် ထင်ရှား​သော ဗြဟ္မီပွား အရေးအသားများ ဖြစ်ကြသည်။ ဗြဟ္မီပွား အရေးအသားများသည် အာဘူဂီဒါ(Abugida) ​ခေါ် စာ​ရေးသားနည်းစနစ် အမျိုးအစားတွင် ပါဝင်ကြသည်။

ဗြဟ္မီပွား အရေးအသားများကို အိန္ဒိယ​ဒေသ၊ တိဘက်နှင့် အရှေ့တောင်အာရှ​ဒေသတို့တွင် အဓိက အသုံးပြုကြသည်။ အထူးသဖြင့် အင်ဒို-ဥ​ရောပ ဘာသာစကားများ၊ ဒြဝိဒိယန် ဘာသာစကားများ၊ တိဘက်-ဗမာ ဘာသာစကားများ၊ မွန်-ခမာ ဘာသာစကားများ၊ တိုင်-ရှမ်း ဘာသာစကားများ၊ မလ္လာယု-ပိုလီနီးရှား ဘာသာစကားများကို ​ရေးသား​ဖော်ပြရန် သုံးကြသည်။

ဗြဟ္မီပွား အရေးအသားများကို အိန္ဒိယနှင့် အရှေ့တောင်အာရှ​ဒေသတွင်သာမက တရုတ်၊ဂျပန်၊ ကိုရီးယားနိုင်ငံများတွင်လည်း ​တွေ့ရသည်။ ​ရှေးအခါက မဟာယာနကျမ်းစာများကို သိဒ္ဓံ ဟု ​ခေါ်သည့် ဗြဟ္မီပွားအက္ခရာတစ်မျိုးဖြင့် ​ရေးသား​လေ့ ရှိကြသည်။ ယင်းကဲ့သို့ သိဒ္ဓံအက္ခရာဖြင့် ​ရေးထားသော ကျမ်းစာများသည် တရုတ်၊ဂျပန် နိုင်ငံတို့၌ ရှိ​နေဆဲဖြစ်သည်။ ဂျပန်နိုင်ငံတွင်ဆိုလျှင် ရှင်ဂွန်းဂိုဏ်းမှ ဘုန်းကြီးများသည် သိဒ္ဓံအက္ခရာဖြင့် ကျမ်းစာများ ​ရေးသား​နေကြဆဲ ဖြစ်​လေသည်။ ထို့အပြင် ဂျပန်စာမှ ကာတာကာနာ နှင့် ဟီရာဂါနာ အက္ခရာများ၏ ဗျည်း၊သရ အစီအစဉ်များမှာ ဗြဟ္မီပွား အရေးအသားများ၏ အစီအစဉ်နှင့် တူနေသည်။

သမိုင်း​ကြောင်း

[ပြင်ဆင်ရန်]

ဗြဟ္မီပွား အရေးအသားများ၏ မူလရင်းမြစ်မှာ ဗြဟ္မီ အက္ခရာဖြစ်သည်။ ၎င်းအက္ခရာ ​ပေါ်​ပေါက်လာပုံနှင့် စတင်သုံးစွဲသည့် ခုနှစ်တို့ကို မသိရ​သော်လည်း ​မောရိယ ဧကရာဇ် သီရိဓမ္မာအ​သောကမင်း လက်ထက် ဘီစီသုံးရာစုမှစ၍ ကျယ်ပြန့်စွာ သုံးစွဲလာကြသည်။ သီရိဓမ္မာအ​သောကမင်း၏ အမိန့်​တော်​ကျောက်စာ အများစုကိုလည်း ဗြဟ္မီ အက္ခရာကို သုံးစွဲ၍ ​ရေးသားခဲ့ကြသည်။

ဗြဟ္မီ အက္ခရာသည် အချိန်ကြာလာသည်နှင့်အမျှ ပုံသဏ္ဌာန်​များလည်း ပြောင်းလာခဲ့သည်။ အက္ခရာများသည်လည်း ​ဖြောင့်မတ်သည့် ပုံသဏ္ဌာန်မှ ​ပျော့​ပြောင်း​ကွေးညွတ်သည့် အသွင်သို့ ​ပြောင်းလဲလာသည်။ ထိုအက္ခရာကို ဂုပ္တ​ခေတ်ကို စွဲ၍ ဂုပ္တ အက္ခရာဟု ​ခေါ်ကြသည်။ တဖန် ဂုပ္တ အက္ခရာများမှ နာဂရီ၊ သိဒ္ဓံ၊ သျှာရဒါ အစရှိ​သော စာအရေးအသားများ ဆင့်ကဲထွန်းကားလာသည်။ ယင်းအက္ခရာများမှ တဖန် ဆင့်ကဲဆင့်ကဲ့ ထွန်းကားလာကြသည့် အက္ခရာများမှာကား ​ဒေဝနာဂရီ၊ ဂူဂျာရတီ၊ ဂူရမုခီ (ပန်ချာပီ)၊ ဘင်္ဂလီ၊ တိဗက်၊ ရန်ဂျနာ (နီ​ပေါ)၊ ဆိုယွန်ဘို(မွန်ဂို) အစရှိသည့် အက္ခရာများ ဖြစ်ကြသည်။ ထိုအက္ခရာ အ​ရေးအသားများမှာ အိန္ဒိယနိုင်ငံ​မြောက်ပိုင်းမှ ဆင့်ကဲ​ပေါ်​ပေါက်လာကြသဖြင့် ​မြောက်ပိုင်း ဗြဟ္မီပွား အ​ရေးအသားများ (Northern Brahmic scripts) ဟု​ခေါ်ဆိုသည်။

အိန္ဒိယနိုင်ငံ​​မြောက်ပိုင်းနှင့် အပြိုင် တောင်ပိုင်း​ဒေသ တွင်လည်း ဗြဟ္မီပွား အရေးအသားများ ထွန်းကား​နေခဲ့သည်။ ကန္နဒ အက္ခရာ၊ ပလ္လဝ အက္ခရာ၊​ တေလုဂူ အက္ခရာ၊ ကဒမ္ဗအက္ခရာ အစရှိ​သော အရေးအသားများ ဖြစ်ကြသည်။ ယင်းအက္ခရာတို့မှ ဆင့်ကဲထွန်းကားလာကြသည့် အက္ခရာများမှ များမြောင်လှ​ပေသည်။ ဥပမာ ပြဆိုရ​သော် တမိလ် အက္ခရာ၊ မာလာယလမ် အက္ခရာ၊ ထားနာ အက္ခရာ၊ သီဟိုဠ် အက္ခရာ၊ ပျူအက္ခရာ၊ မွန်မြန်မာအက္ခရာ၊ ခမာအက္ခရာ၊ ထိုင်းအက္ခရာ၊ ​လော(လာအို)အက္ခရာ၊ ယွန်းအက္ခရာ၊ ကဝိအက္ခရာ၊ ဂျာဗား အက္ခရာ၊ ဘာလီ အက္ခရာ အစရှိသည်တို့ ဖြစ်ကြသည်။ ဤအက္ခရာ အရေးအသားများမှာ အိန္ဒိယနိုင်ငံ​တောင်ပိုင်းမှ ဆင့်ကဲ​ပေါ်​ပေါက်လာကြသဖြင့် ​တောင်ပိုင်း ဗြဟ္မီပွား အ​ရေးအသားများ (Southern Brahmic scripts) ဟု​ခေါ်ဆိုသည်။

[]

ဗျည်းနှင့်သရများ နှိုင်းယှဉ်မှု

[ပြင်ဆင်ရန်]
ISO[မှတ်စု ၁] ka kha ga gha ca cha ja jha ñ ṭa ṭha ḍa ḍha ṇa ta tha da dha na pa pha ba bha ma ya ra la ḷa v śa ṣa sa h
အာသံ
ဘင်္ဂါလီ
ဆယ်လေတီ
ဒေဝနာဂရီ
ဂူဂျာရတီ
ဩဒိယ
ဂါရ်မူခီ ਲ਼ ਸ਼
တိဘတ် (derived)
တိရာဟူတ 𑒏 𑒐 𑒑 𑒒 𑒓 𑒔 𑒕 𑒖 𑒗 𑒘 𑒙 𑒚 𑒛 𑒜 𑒝 𑒞 𑒟 𑒠 𑒡 𑒢 𑒣 𑒤 𑒥 𑒦 𑒧 𑒨 𑒩 𑒪 𑒬 𑒭 𑒮 𑒯
အစောပိုင်း

ဗြဟ္မီ

𑀓

𑀔

𑀕

𑀖

𑀗

𑀘

𑀙

𑀚

𑀛

𑀜

𑀝

𑀞

𑀟

𑀠

𑀡

𑀢

𑀣

𑀤

𑀥

𑀦

𑀧

𑀨

𑀩

𑀪

𑀫

𑀬

𑀭

𑀮

𑀴 𑀯

𑀰

𑀱

𑀲

𑀳

Middle

ဗြဟ္မီ

𑀴
နှောင်းပိုင်း

ဗြဟ္မီ

𑀴
တေလူဂူ
ကန္နာဒ
ဆင်ဟာလာ
မာလာယလံ
တမီးလ်
မြန်မာ က ဉ / ည
ခမာ
ထိုင်း ข,ฃ[မှတ်စု ၂] ค,ฅ[မှတ်စု ၂] ช,ซ[မှတ်စု ၂] ฎ,[မှတ်စု ၂] ด,[မှတ်စု ၂] บ,[မှတ်စု ၂] ผ,ฝ[မှတ်စု ၂] พ,ฟ[မှတ်စု ၂] ห,ฮ[မှတ်စု ၂]
လာအို
ဘာလီ
[မှတ်စု ၃]ဂျာဗား [မှတ်စု ၃] [မှတ်စု ၃] [မှတ်စု ၃] [မှတ်စု ၃] [မှတ်စု ၃] [မှတ်စု ၃] [မှတ်စု ၃] [မှတ်စု ၃] [မှတ်စု ၃] [မှတ်စု ၃] [မှတ်စု ၃] [မှတ်စု ၃] [မှတ်စု ၃]
သုန္ဒန်
လောန္တာရာ
ဘာတက် (Toba) /
ဘာယ်ဘာယိန်                                            
အိုင်အက်စ်အို က စ/ကျ ဆ/ချ ဇ/ဂျ ဈ/ဂျ ဉ/ည
ISO a ā æ ɒ i ī u ū e ē ai o ō au r̥̄[မှတ်စု ၄] [မှတ်စု ၄] l̥̄[မှတ်စု ၄]
a ka ā æ ɒ i ki ī u ku ū e ke ē ai kai o ko ō au kau kr̥ r̥̄ kr̥̄ kl̥ l̥̄ kl̥̄ kṁ kḥ k
အာသံ কা অ্যা ক্যা     কি কী কু কূ     কে কৈ অৗ কৗ কো কৌ কৃ কৄ কৢ কৣ অং কং অঃ কঃ ক্,ক্‍
ဘင်္ဂါလီ কা অ্যা ক্যা     কি কী কু কূ     কে কৈ কো কৌ কৃ কৄ কৢ কৣ অং কং অঃ কঃ ক্,ক্‍
Devanagari का कॅ कॉ कि की कु कू कॆ के कै कॊ को कौ कृ कॄ कॢ कॣ अं कं अः कः क्,क्‍
Gujarati કા         કિ કી કુ કૂ     કે કૈ     કો કૌ કૃ કૄ કૢ કૣ અં કં અઃ કઃ ક્,ક્‍
Odia କା ଅଽ କଽ     କି କୀ କୁ କୂ     କେ କୈ     କୋ କୌ କୃ କୄ କୢ କୣ କଂ କଃ କ୍
Gurmukhi ਕਾ         ਕਿ ਕੀ ਕੁ ਕੂ     ਕੇ ਕੈ     ਕੋ ਕੌ                 ਅਂ ਕਂ ਅਃ ਕਃ ਕ੍
Tibetan ཨཱ ཀཱ         ཨི ཀི ཨཱི ཀཱི ཨུ ཀུ ཨཱུ ཀཱུ     ཨེ ཀེ ཨཻ ཀཻ     ཨོ ཀོ ཨཽ ཀཽ རྀ ཀྲྀ རཱྀ ཀཷ ལྀ ཀླྀ ལཱྀ ཀླཱྀ ཨཾ ཀཾ ཨཿ ཀཿ ཀ྄
Tirhuta 𑒁 𑒏 𑒂 𑒏𑒰         𑒃 𑒏𑒱 𑒄 𑒏𑒲 𑒅 𑒏𑒳 𑒆 𑒏𑒴   𑒏𑒺 𑒋 𑒏𑒹 𑒌 𑒏𑒻   𑒏𑒽 𑒍 𑒏𑒼 𑒎 𑒏𑒾 𑒇 𑒏𑒵 𑒈 𑒏𑒶 𑒉 𑒏𑒷 𑒊 𑒏𑒸 𑒁𑓀 𑒏𑓀 𑒁𑓁 𑒏𑓁 𑒏𑓂
Sylheti ꠇꠣ             ꠇꠤ     ꠇꠥ     ꠇꠦ           ꠇꠧ                     ꠀꠋ ꠇꠋ     ꠇ꠆
Brahmi 𑀅 𑀓 𑀆 𑀓𑀸         𑀇 𑀓𑀺 𑀈 𑀓𑀻 𑀉 𑀓𑀼 𑀊 𑀓𑀽     𑀏 𑀓𑁂 𑀐 𑀓𑁃     𑀑 𑀓𑁄 𑀒 𑀓𑁅 𑀋 𑀓𑀾 𑀌 𑀓𑀿 𑀍 𑀓𑁀 𑀎 𑀓𑁁 𑀅𑀂 𑀓𑀂 𑀅𑀃 𑀓𑀃 𑀓𑁆
Telugu కా         కి కీ కు కూ కె కే కై కొ కో కౌ కృ కౄ కౢ కౣ అం కం అః కః క్
Kannada ಕಾ         ಕಿ ಕೀ ಕು ಕೂ ಕೆ ಕೇ ಕೈ ಕೊ ಕೋ ಕೌ ಕೃ ಕೄ ಕೢ ಕೣ అం ಕಂ అః ಕಃ ಕ್
Sinhala කා කැ කෑ කි කී කු කූ කෙ කේ කෛ කො කෝ කෞ සෘ කෘ සෲ කෲ කෟ කෳ අං කං අඃ කඃ ක්
Malayalam കാ         കി കീ കു കൂ കെ കേ കൈ കൊ കോ കൗ കൃ കൄ കൢ കൣ അം കം അഃ കഃ ക്,ക്‍
Tamil கா         கி கீ கு கூ கெ கே கை கொ கோ கௌ                 அஂ கஂ அஃ கஃ க்
Burmese က အာ ကာ         ကိ ကီ ကု ကူ ကေ အေး ကေး     ကော     ကော် ကၖ ကၗ ကၘ ကၙ အံ ကံ အး ကး က်
Khmer[မှတ်စု ၅] អា កា         កិ កី កុ កូ     កេ កៃ     កោ កៅ ក្ឫ ក្ឬ ក្ឭ ក្ឮ អំ កំ អះ កះ ក៑
Thai[မှတ်စု ၆] อ (อะ) ก (กะ) อา กา แอ แก (ออ) (กอ) อิ กิ อี กี อุ กุ อู กู (เอะ) (เกะ) เอ เก ไอ ไก (โอะ) (โกะ) โก เอา เกา กฺฤ ฤๅ กฺฤๅ กฺฦ ฦๅ กฺฦๅ อํ กํ อะ (อะฮฺ) กะ (กะฮฺ) กฺ (ก/ก์)
Lao[မှတ်စု ၆] ກະ,ກັ ກາ           ກິ   ກີ   ກຸ   ກູ       ເກ   ໄກ/ໃກ       ໂກ   ເກົາ/ກາວ                 ອํ ກํ ອະ ກະ
Balinese ᬓᬵ         ᬓᬶ ᬓᬷ ᬓᬸ ᬓᬹ ᬓᬾ     ᬓᬿ ᬓᭀ     ᬓᭁ ᬓᬺ ᬓᬻ ᬓᬼ ᬓᬽ ᬅᬂ ᬓᬂ ᬅᬄ ᬓᬄ ᬓ᭄
Javanese ꦄꦴ ꦏꦴ         ꦏꦶ ꦏꦷ ꦏꦸ ꦈꦴ ꦏꦹ ꦏꦺ     ꦏꦻ ꦏꦺꦴ     ꦎꦴ ꦏꦻꦴ ꦏꦽ ꦉꦴ ꦏꦽꦴ ꦏ꧀ꦭꦼ ꦏ꧀ꦭꦼꦴ ꦄꦁ ꦏꦁ ꦄꦃ} ꦏꦃ ꦏ꧀
Sundanese             ᮊᮤ     ᮊᮥ     ᮊᮦ         ᮊᮧ                         ᮃᮀ ᮊᮀ ᮃᮂ ᮊᮂ ᮊ᮪
Lontara                 ᨕᨗ       ᨕᨘ       ᨕᨙ           ᨕᨚ                                  
Batak (Toba)             ᯂᯪ     ᯂᯮ       ᯂᯩ           ᯂᯬ                         ᯀᯰ ᯂᯰ ᯀᯱ ᯂᯱ ᯂ᯲
Baybayin             ᜃᜒ     ᜃᜓ     ᜃᜒ         ᜃᜓ                                 ᜃ᜔
ISO a ka ā æ ɒ i ki ī u ku ū e ke ē ai kai o ko ō au kau kr̥ r̥̄ kr̥̄ kl̥ l̥̄ kl̥̄ kṁ kḥ k
a ā æ ɒ i ī u ū e ē ai o ō au r̥̄ l̥̄
Hindu-Arabic 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Assamese
Bengali
Devanagari
Gujarati
Odia
Gurmukhi
Tibetan
Tirhuta 𑓐 𑓑 𑓒 𑓓 𑓔 𑓕 𑓖 𑓗 𑓘 𑓙
Brahmi numbers 𑁒 𑁓 𑁔 𑁕 𑁖 𑁗 𑁘 𑁙 𑁚
Brahmi digits 𑁦 𑁧 𑁨 𑁩 𑁪 𑁫 𑁬 𑁭 𑁮 𑁯
Telugu
Kannada
Sinhala 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Sinhala astrological numbers
Malayalam
Tamil
Burmese
Khmer
Thai
Lao
Balinese
Javanese
Sundanese
Ahom 𑜰 𑜱 𑜲 𑜳 𑜴 𑜵 𑜶 𑜷 𑜸 𑜹

Meitei (Manipuri)

Hindu-Arabic 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

တမ်းပလိတ်:Early Brahmic scripts

  1. Languages and Nations: The Dravidian Proof in Colonial Madras။ University of California Press။ 2006။ pp. 65–66။


ကိုးကား အမှား - <ref> tags exist for a group named "မှတ်စု", but no corresponding <references group="မှတ်စု"/> tag was found