မြန်မာ-ယိုးဒယား စစ်ပွဲများ
(ယိုးဒယား-မြန်မာစစ်ပွဲများ မှ ပြန်ညွှန်းထားသည်)
ယိုးဒယား-မြန်မာ စစ်ပွဲများ (ယိုးဒယားစစ်ပွဲများ) သည် မြန်မာနှင့် ယိုးဒယားတို့အကြား ၁၆ ရာစုမှ ၁၉ ရာစုအတွင်း ဖြစ်ပွားခဲ့သော စစ်ပွဲများ ဖြစ်သည်။[၁][၂]
တောင်ငူ-အယုဒ္ဓယ (ယိုးဒယား)
[ပြင်ဆင်ရန်]| စဉ် | အမည် | ရလဒ် | မှတ်ချက် |
|---|---|---|---|
| ၁ | မြန်မာ-ယိုးဒယား စစ်ပွဲ (၁၅၃၉-၁၅၄၀) | မြန်မာ ခုခံစစ် အောင်မြင် | အယုဒ္ဓယတို့ တနင်္သာရီ အား ကျူးကျော်ခြင်း
၁၅၃၉ တွင် ယိုးဒယားတို့ ထားဝယ်အား ကျူးကျော်ခဲ့ပြီး[၃][၄] ရေး အား ဆက်လက်ကျူးကျော်ခဲ့သော်လည်း မအောင်မြင်ခဲ့ပေ။[၅] |
| ၂ | မြန်မာ-ယိုးဒယား စစ်ပွဲ (၁၅၄၇-၁၅၄၉) | ယိုးဒယား ခုခံစစ် အောင်မြင် | အယုဒ္ဓယအား ပထမဆုံး သိမ်းပိုက်ခြင်း
၁၅၄၇-၁၅၄၈ တွင် ယိုးဒယားထံမှ ထားဝယ်အား မြန်မာတို့ ရရှိခဲ့ပြီး[၃][၄] ယိုးဒယားအား ၁၅၄၈-၁၅၄၉ တွင် ကျူးကျော်ခဲ့သော်လည်း အယုဒ္ဓယအား မသိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့ပေ။[၆] |
| ၃ | မြန်မာ-ယိုးဒယား စစ်ပွဲ (၁၅၆၃-၁၅၆၄) | မြန်မာ အောင်မြင် | အယုဒ္ဓယအား ဒုတိယအကြိမ် သိမ်းပိုက်ခြင်း ဆင်ဖြူစစ်ပွဲ ဟုလည်း ခေါ်ဆိုသည်။ ယိုးဒယားအား မြန်မာတို့ ကျူးကျော်ခဲ့ကာ အယုဒ္ဓယအား သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ ယိုးဒယားသည် မြန်မာ လက်အောက်ခံ ဖြစ်လာခဲ့သည်။[၇] |
| ၄ | မြန်မာ-ယိုးဒယား စစ်ပွဲ (၁၅၆၈-၁၅၆၉) | မြန်မာ အောင်မြင် | အယုဒ္ဓယအား တတိယအကြိမ် သိမ်းပိုက်ခြင်း ယိုးဒယားတို့ ထကြွပုန်ကန်သည်။ မြန်မာတို့ အယုဒ္ဓယအား ပြန်လည်သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ ယိုးဒယားသည် မြန်မာ လက်အောက်ခံအဖြစ် ဆက်လက်တည်ရှိသည်။[၈] |
| ၅ | မြန်မာ-ယိုးဒယား စစ်ပွဲ (၁၅၈၄-၁၅၉၃) | ယိုးဒယား အောင်မြင် | အယုဒ္ဓယအား စတုတ္ထအကြိမ် သိမ်းပိုက်ခြင်း ၁၅၈၄ တွင် ယိုးဒယားတို့ လွတ်လပ်ရေးကြေညာပြီးနောက် မြန်မာတို့ ယိုးဒယားအား ငါးကြိမ်တိုင် ကျူးကျော်ခဲ့သော်လည်း မအောင်မြင်ခဲ့ပေ။[၉][၁၀] |
| ၆ | မြန်မာ-ယိုးဒယား စစ်ပွဲ (၁၅၉၃-၁၆၀၀) | ယိုးဒယား အောင်မြင် | ယိုးဒယားတို့ မြန်မာအား ပထမဆုံး ကျူးကျော်ခြင်း တနင်္သာရီကမ်းရိုးတန်းမှ မုတ္တမအထိ ယိုးဒယားတို့ သိမ်းပိုက်သည်။ ၁၆၀၂ တွင် လန်နပြည် (ချင်းမိုင်မြို့) သည် ယိုးဒယား လက်အောက်ခံ ဖြစ်လာသည်။[၁၁][၁၂][၁၃] |
| ၇ | မြန်မာ-ယိုးဒယား စစ်ပွဲ (၁၆၀၉-၁၆၂၂) | မြန်မာ အောင်မြင် | ညောင်ရမ်းပြန်လည်ထူထောင်ခြင်း စစ်ပွဲများ ၁၆၁၃ တွင် မုတ္တမနှင့် ထားဝယ်၊ ၁၆၁၄ တွင် လန်နကို မြန်မာတို့ ပြန်လည်ရရှိသည်။[၁၄][၁၅] |
| ၈ | မြန်မာ-ယိုးဒယား စစ်ပွဲ (၁၆၆၂-၁၆၆၄) | မြန်မာ ခုခံအောင်မြင် | ယိုးဒယားတို့ မြန်မာအား ဒုတိယအကြိမ် ကျူးကျော်ခြင်း ၁၆၆၂ တွင် တနင်္သာရီအထက် ကမ်းရိုးတန်းမှ မုတ္တမအထိ ယိုးဒယားတို့ သိမ်းပိုက်သည်။ ၁၆၆၃ တွင် အထက် တနင်္သာရီ ကမ်းရိုးတန်းနှင့် လန်နကို ယိုးဒယားတို့ ကျူးကျော်ကာ ချင်းမိုင်အား ပသိမ်းပိုက်သည်။ ၁၆၆၄ တွင် ချင်းမိုင်မှ ယိုးဒယားတို့ ဆုတ်ခွာသည်။[၁၆][၁၇][၁၈][၁၉] |
| ၉ | မြန်မာ-ယိုးဒယား စစ်ပွဲ (၁၆၇၅-၁၆၇၆) | မြန်မာ ခုခံအောင်မြင် | တနင်္သာရီ ကမ်းရိုးတန်းအား မြန်မာတို့ အောင်မြင်စွာ ခုခံနိုင်သည်။ (၁၆၇၅)
မြန်မာတို့၏ ကျူးကျော်မှုကို ယိုးဒယားတို့ အောင်မြင်စွာ ခုခံနိုင်သည် (၁၆၇၅-၁၆၇၆) |
| ၁၀ | မြန်မာ-ယိုးဒယား စစ်ပွဲ (၁၇၀၀-၁၇၀၁) | ယိုးဒယား ခုခံအောင်မြင် | မြန်မာတို့၏ ကျူးကျော်မှုကို ယိုးဒယားတို့ အောင်မြင်စွာ ခုခံနိုင်သည်။ |
ကုန်းဘောင်-အယုဒ္ဓယ (ယိုးဒယား)
[ပြင်ဆင်ရန်]| စဉ် | အမည် | ရလဒ် | မှတ်ချက် |
|---|---|---|---|
| ၁ | မြန်မာ-ယိုးဒယား စစ်ပွဲ (1759–1760) | မြန်မာ အောင်မြင် | အယုဒ္ဓယအား ပဉ္စမအကြိမ် သိမ်းပိုက်ခြင်း တနင်္သာရီ ကမ်းရိုးတန်းအား ထားဝယ်မှ မြိတ်အထိ မြန်မာတို့ အောင်နိုင်သည်။ အယုဒ္ဓယအား မြန်မာတို့ ဝိုင်းရံထားနိုင်သော်လည်း ဘုရင် ဒဏ်ရာရဖျားနာသဖြင့် ပြန်လည်ဆုတ်ခွာခဲ့သည်။[၂၀][၂၁] |
| ၂ | မြန်မာ-ယိုးဒယား စစ်ပွဲ (1765–1767) | မြန်မာ အောင်မြင် | အယုဒ္ဓယအား ဆဋ္ဌမအကြိမ် သိမ်းပိုက်ခြင်း ယိုးဒယားအား မြန်မာတို့ ကျူးကျော်ကာ အယုဒ္ဓယအား ဝန်းရံထားပြီး အယုဒ္ဓယနေပြည်တော်အား အဆုံးသတ်စေခဲ့သည်။[၂၂][၂၃] |
ကုန်းဘောင်-သွန်ဘူရီ (ယိုးဒယား)
[ပြင်ဆင်ရန်]| စဉ် | အမည် | ရလဒ် | မှတ်ချက် |
|---|---|---|---|
| ၁ | မြန်မာ-ယိုးဒယား စစ်ပွဲ (၁၇၇၅-၁၇၇၆) | ယိုးဒယား အောင်မြင် | လန်နအား ယိုးဒယားတို့ ထိန်းချုပ် ယိုးဒယားတို့၏ အကူအညီဖြင့် ၁၇၇၅ တွင် လန်နပြည် လွတ်လပ်ရေးကြေညာသည်။ လန်နနှင့် ယိုးဒယားအား မြန်မာတို့ ကျူးကျော်သည်။ ဆင်ဖြူရှင်မင်းလွန်ပြီးနောက် ယိုးဒယားမှ မြန်မာတို့ ဆုတ်ခွာခဲ့ရာ လန်နအား ယိုးဒယားတို့ ရရှိခဲ့ပြီး ဆယ်စုနှစ် နှစ်နှစ်အကြာ မြန်မာတို့ အုပ်ချုပ်မှု အဆုံးသတ်ခဲ့သည်။[၂၄] |
ကုန်းဘောင်-ချက္ကရီ (ယိုးဒယား)
[ပြင်ဆင်ရန်]| စဉ် | အမည် | ရလဒ် | မှတ်ချက် |
|---|---|---|---|
| ၁ | မြန်မာ-ယိုးဒယား စစ်ပွဲ (၁၇၈၅-၁၇၈၆) | ယိုးဒယား ခုခံအောင်မြင် | တပ်မတော်ကိုးရပ် စစ်ပွဲ ယိုးဒယားအား သိမ်းပိုက်ရန် မြန်မာတို့ ကြိုးပမ်းခဲ့ပြီး ရှုံးနိမ့်ခဲ့သည်။[၂၅][၂၆] |
| ၂ | မြန်မာ-ယိုးဒယား စစ်ပွဲ (၁၇၈၈) | မြန်မာ ခုခံအောင်မြင် | တနင်္သာရီအား ယိုးဒယားတို့ ကျူးကျော်ခြင်း
ထားဝယ်အား သိမ်းပိုက်ရန်နှင့် တနင်္သာရီကမ်းရိုးတန်းအား ပြန်လည်ရယူရန် ယိုးဒယားတို့ ကြိုးပမ်းခဲ့သော်လည်း ရှုံးနိမ့်ခဲ့သည်။ |
| ၃ | မြန်မာ-ယိုးဒယား စစ်ပွဲ (၁၇၉၂-၁၇၉၄) | မြန်မာ ခုခံအောင်မြင် | တနင်္သာရီအား ယိုးဒယားတို့ ကျူးကျော်ခြင်း အောက်တနင်္သာရီ ကမ်းရိုးတန်းအား ယိုးဒယားတို့ ပြန်လည်ရယူရန် ကြိုးပမ်းမှု မအောင်မြင်ခဲ့ပေ။[၂၇][၂၈] |
| ၄ | မြန်မာ-ယိုးဒယား စစ်ပွဲ (၁၇၉၇-၁၇၉၈) | ယိုးဒယား ခုခံအောင်မြင် | ချင်းမိုင်အား မြန်မာတို့ ကျူးကျော်ခြင်း လန်နအား မြန်မာတို့ ကျူးကျော်ပြီး ချင်းမိုင်အား ဝိုင်းရံထားခဲ့သည်။ မြို့အား ရရှိခဲ့သော်လည်း ကာဝီလ က ရာမ ၁ ထံမှ စစ်ကူတောင်းခဲ့ကာ မြို့အား ပြန်လည်ရယူခဲ့သည်။[၂၉] |
| ၅ | မြန်မာ-ယိုးဒယား စစ်ပွဲ (၁၈၀၂-၁၈၀၅) | ယိုးဒယား အောင်မြင် | ချင်းဆမ်အား ယိုးဒယားတို့ ကျူးကျော်ခြင်း လန်နအား မြန်မာတို့ တိုက်ခိုက်သော်လည်း ရှုံးနိမ့်ခဲ့သည်။ [၃၀] |
| ၆ | မြန်မာ-ယိုးဒယား စစ်ပွဲ (၁၈၀၉-၁၈၁၂) | ယိုးဒယား ခုခံအောင်မြင် | သန်လန်အား မြန်မာတို့ ကျူးကျော်ခြင်း ဖူးခက်အား သိမ်းပိုက်ရန် မြန်မာတို့ ကြိုးပမ်းသော်လည်း မအောင်မြင်ခဲ့ပေ။[၃၁][၃၂] |
| ၇ | ပထမ အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ စစ်ပွဲ (၁၈၂၄-၁၈၂၆) | ဗြိတိသျှ အောင်မြင် | ယူနိုက်တက်ကင်းဒမ်းနှင့် မြန်မာတို့အကြား ပဋိပက္ခဖြစ်သည်။ အရှေ့အိန္ဒိယကုမ္ပဏီနှင့် ယိုးဒယားတို့ ဘာနေးစာချုပ် ချုပ်ဆိုကာ မြန်မာအား ကျူးကျော်သည်။[၃၃][၃၄][၃၅] |
| ၈ | မြန်မာ-ယိုးဒယား စစ်ပွဲ (၁၈၄၉-၁၈၅၅) | မြန်မာ ခုခံအောင်မြင် | ကျိုင်းတုံနှင့် ကျိုင်းရုံးကြီးနယ်အား ယိုးဒယားတို့ ကျူးကျော်ခြင်း ဒုတိယ အင်္ဂလိပ်-မြန်မာစစ် ကာလအတွင်း ကျိုင်းတုံနှင့် ကျိုင်းရုံးကြီးအား ယိုးဒယားတို့ ရယူရန် ကြိုးပမ်းခဲ့သည်။ ၁၈၅၅ တွင် မြန်မာဘုရင့်တပ်တို့က ယိုးဒယားတို့အား မောင်းထုတ်နိုင်သည်အထိ ရှမ်းစော်ဘွားများက ခုခံထားနိုင်ခဲ့သည်။[၃၆][၃၇] |
ကျမ်းကိုးများ
[ပြင်ဆင်ရန်]- ↑ Harvey, pp. xxviii-xxx.
- ↑ James, p. 302.
- ↑ ၃.၀ ၃.၁ Harvey 1925: 158
- ↑ ၄.၀ ၄.၁ Hmannan Vol. 2 2003: 238–239
- ↑ Damrong, pp. 14–26.
- ↑ Damrong, pp. 14–26.
- ↑ Damrong, pp. 27–41.
- ↑ Damrong, pp. 42–64.
- ↑ Harvey 1925: 181
- ↑ Damrong, pp. 65–144.
- ↑ Damrong, pp. 145–179.
- ↑ Fernquest, pp. 51–52.
- ↑ Wood, p. 144.
- ↑ Hmannan Vol. 3 2003: 175–178
- ↑ Harvey 1925: 189
- ↑ Harvey 1925: 198
- ↑ Hmannan Vol. 3 2003: 277
- ↑ Damrong, pp. 220–239.
- ↑ Wood, pp. 191–194.
- ↑ Damrong, pp. 240–311.
- ↑ Wood, pp. 240–242.
- ↑ Damrong, pp. 312–357.
- ↑ Wood, pp. 243–250.
- ↑ Wood, pp. 263–267.
- ↑ Wood, p. 273.
- ↑ Symes, pp. 96–97.
- ↑ Phayre 1967: 218–219
- ↑ Symes, p. 97-98.
- ↑ Ongsakul, p. 155.
- ↑ Ongsakul, p. 150.
- ↑ Skinner, pp. 59–61.
- ↑ Gerini, pp. 81–82.
- ↑ Wood, pp. 276–277
- ↑ Turton, p. 119-20
- ↑ Van Roy, p. 172-73
- ↑ Hardiman, Vol. 1 1901: 38, and Vol. 2 1901: 408–409
- ↑ Ratchasomphan, Wyatt 1994: 119
ကိုးကား
[ပြင်ဆင်ရန်]- Fernquest, Jon (Spring 2005). "The Flight of Lao War Captives from Burma Back to Laos in 1596: A Comparison of Historical Sources" 3. SOAS, University of London. ISSN 1479-8484.
- "Historical Retrospect of Junkceylon Island" (1905). Siamese Heritage Trust. The Siam Society.
- Hardiman၊ John Percy (1901)။ Sir James George Scott (ed.)။ Gazetteer of Upper Burma and Shan States Part 2။ 1။ Government Press, British Burma။
- Harvey၊ G. E. (1925)။ History of Burma: From the Earliest Times to 10 March 1824။ London: Frank Cass & Co. Ltd။
- James၊ Helen (2004)။ "Burma-Siam Wars and Tenasserim"။ in Keat Gin Ooi (ed.)။ Southeast Asia: a historical encyclopedia, from Angkor Wat to East Timor။ 2။ ABC-CLIO။ ISBN 1-57607-770-5။
- Military History of Thailand။ Internet Archive (2011)။ 15 April 2016 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 18 December 2019 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
- Ongsakul၊ Sarassawadee (2005)။ History of Lan Na။ Chiang Mai: Silkworm Books။ ISBN 974-9575-84-9။
- Phayre၊ Lt. Gen. Sir Arthur P. (1883)။ History of Burma (1967 ed.)။ London: Susil Gupta။
- Rajanubhab၊ Damrong (2001)။ Chris Baker (ed.)။ Our Wars with the Burmese: Thai-Burmese Conflict 1539–1767။ ဘာသာပြန်သူ Aung Thein။ White Lotus Co. Ltd.။ ISBN 9747534584။
- Ratchasomphan၊ Sænluang; David K. Wyatt (1994)။ David K. Wyatt (ed.)။ The Nan Chronicle (illustrated ed.)။ Ithaca: Cornell University SEAP Publications။ ISBN 978-0-87727-715-6။
- Royal Historical Commission of Burma (1832)။ Hmannan Yazawin။ 1–3 (2003 ed.)။ Yangon: Ministry of Information, Myanmar။
- Siam Society (1904)။ The Journal of the Siam Society။ 1–3။ Bangkok: Siam Society။
- "The interrogation of Zeya Suriya Kyaw: A Burmese Account of the Junk Ceylon (Phuket) Campaigns of 1809-1810." (1984). Siamese Heritage Trust. The Siam Society.
- Steinberg၊ David Joel (1987)။ David Joel Steinberg (ed.)။ In Search of South-East Asia။ Honolulu: University of Hawaii Press။
- Symes, Michael (Spring 2006). "An Account of an Embassy to the Kingdom of Ava" 4. SOAS, University of London. Archived 1 August 2019 at the Wayback Machine. You must specify title = and url = when using {{cite web}}.မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ။ 1 August 2019 တွင် [{{{url}}} မူရင်း]အား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 6 November 2023 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
- Turton, Andrew (2014). "Disappointing Gifts: Dialectics of Gift Exchange in Early Modern European-East Asian Diplomatic Practice" 104.
- Wood၊ W.A.R. (1924)။ A History of Siam။ London: T. Fisher Unwin, Ltd.။ 11 December 2019 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
- Wyatt၊ David K. (2003)။ History of Thailand (2 ed.)။ Yale University Press။ ISBN 978-0-300-08475-7။