မိုဟန်ဂျိုဒါရို

မိုဟန်ဂျိုဒါရိုရှိ ရှေးဟောင်းသုတေသနဆိုင်ရာ အပျက်အစီးများ*
UNESCO ကမ္ဘာ့အမွေအနှစ်နေရာများ
တည်ရှိသည့် နိုင်ငံ	ပါကစ္စတန်
အမျိုးအစား	ယဉ်ကျေးမှု
ရွေးချယ်သည့်စံနှုန်း	ii,iii
ကိုးကား	၁၃၈
ဒေသ**	အာရှ-ပစိဖိတ်
သတ်မှတ်ခြင်း မှတ်တမ်း
စတင်သတ်မှတ်ခြင်း	၁၉၈၀  (စတုတ္ထအကြိမ်)
* ယူနက်စကိုကမ္ဘာ့အမွေခံစာရင်းတွင် ရေးထိုးထားသောအမည် ** ယူနက်စကိုမှ ခွဲခြားသတ်မှတ်ထားသောဒေသ

မိုဟန်ဂျိုဒါရို (ဆင်ဒီ ဘာသာဖြင့် "လူသေတို့၏ မြေပုံ" ဟု အဓိပ္ပာယ်ရသည်။ ) သည် ပါကစ္စတန်နိုင်ငံ ဆင်းခရိုင်တွင် ရှိသော ရှေးဟောင်းသုတေသနဆိုင်ရာ နယ်မြေတစ်ခု ဖြစ်သည်။ ဘီစီ ၂,၅၀၀ ခန့်တွင် တည်ဆောက်ခဲ့ပြီး ရှေးဟောင်း အိန္ဒုမြစ်ဝှမ်း ယဉ်ကျေးမှုလောက တွင်အကြီးမားဆုံး အခြေချနေထိုင်ရာ နေရာ တစ်ခု ဖြစ်ကာ ကမ္ဘာပေါ်ရှိ အစောဆုံးသော မြို့တော်ကြီးများတွင် တစ်ခု အပါအဝင် ဖြစ်သည်။ ရှေးဟောင်းအီဂျစ်၊ မက်ဆိုပိုတေးမီးယား၊ မင်နိုအန်း ခရီတီ နှင့် နော်တီချီကို တို့နှင့် ခေတ်ပြိုင် ဖြစ်သည်။ အိန္ဒုမြစ်ဝှမ်း ယဉ်ကျေးမှု လောက နိမ့်ပါးလာပြီးနောက် မိုဟန်ဂျိုဒါရိုအား ဘီစီ ၁၉ ရာစုတွင် စွန့်ခွာခဲ့ကြကာ ၁၉၂၀ခုနှစ်များတွင်မှ ပြန်လည် တွေ့ရှိခဲ့သည်။ ထိုမြို့တည်ရှိရာ နယ်မြေအတွင်း များစွာသော တူးဖော်မှုများကို ပြုလုပ်ခဲ့ကြပြီး ယူနက်စကိုမှ ကမ္ဘာ့အမွေအနှစ်နေရာ အဖြစ် ၁၉၈၀ တွင် သတ်မှတ်ခဲ့သည်။ ထိုနယ်မြေသည် မြေလွှာပျက်စီးခြင်း နှင့် မမှန်ကန်သော ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်မှုများကြောင့် စိုးရိမ်ရသည့် အနေအထားတွင် ရှိနေသည်။

လွန်ခဲ့သည့် နှစ်ပေါင်း ၅၀၀၀ ကျော်ခန့်က မိုဟန်ဂျိုဒါရို ဆိုသော မြို့ကြီးတစ်မြို့သည် အိန္ဒိယနိုင်ငံ အနောက်ပိုင်း(ယနေ့ခေတ် ပါကစ္စတန်နိုင်ငံအတွင်း) အိန္ဒူမြစ်ဝှမ်းဒေသတွင် တည်ရှိခဲ့ဘူးသည်။ ရှေးဟောင်းအီဂျစ်၊ မက်ဆိုပိုတေးမီးယား၊ မင်နိုအန်းခရီတီ၊ နော်တီချီကိုတို့နှင့် ခေတ်ပြိုင်ဖြစ်ခဲ့သည်။ မိုဟန်ဂျိုဒါရိုဆိုသည့် အမည်သည် ယခုခေတ်ရောက်မှသာ ပေးထားသော အမည်ဖြစ်ပြီး ဆင်ဒီဘာသာစကားဖြင့် မရဏဘုံသားတို့၏ စံမြန်းရာနေရာ ဟု အဓိပ္ပာယ်ရသည်။ အဆိုပါမြို့ကြီး၏ မူလနာမည်ရင်းကိုမူ မည်သူမျှ မသိရှိကြတော့ပေ။ ထိုမြို့ကြီး၌ မည်သည့်လူမျိုးတို့ နေထိုင်သွားခဲ့ကြသည် ဆိုတာကိုလည်း အတိအကျ မှန်းဆ၍ မရကြတော့ချေ။ မိုဟန်ဂျိုဒါရိုသည် အိန္ဒူမြစ်၏ အနောက်ဘက်ကမ်း ပါကစ္စတန်နိုင်ငံ၊ ဆင်းဒ်ပြည်နယ်ရှိ လာခါနာခရိုင်၊ အိန္ဒူမြစ်နှင့် ဂန့်ဂျာဟာခရာမြစ်အကြားရှိ အလယ်ဗဟိုတွင်တည်ရှိပြီး လာခါနာမြို့မှ ၁၇-မိုင်ခန့် အကွာတွင် တည်ရှိသည်။ ဘီစီ ၂၅၀၀-ခန့်တွင် တည်ဆောက်ခဲ့ပြီး ရှေးဟောင်းအိန္ဒူမြစ်ဝှမ်း ယဉ်ကျေးမှုလောကတွင် အကြီးမားဆုံး လူတို့အခြေချနေထိုင်ရာ နေရာတစ်ခု ဖြစ်ကာ ကမ္ဘာပေါ်ရှိ အစောဆုံး လူတို့နေထိုင်ခဲ့သော မြို့တော်ကြီးများတွင် တစ်ခုအပါအဝင် ဖြစ်သည်။ ၁၉၈၀-ပြည့်နှစ်တွင် ယူနက်စကို အဖွဲ့ကြီးက ကမ္ဘာ့အမွေအနှစ်နေရာများ စာရင်းတွင် ထည့်သွင်းခဲ့သည်။

နှစ်ပေါင်း လေးထောင်နီးပါးခန့် စွန့်ပစ်ထားခဲ့သော အဆိုပါမြို့ကြီးကို ၁၉၁၉-ခုနှစ်တွင် အိန္ဒိယရှေးဟောင်းသုတေသနပညာရှင် ဘနာဂျီက စတင်ရှာဖွေ တွေ့ရှိခဲ့ပြီး မြို့ကြီးတစ်ခုလုံး ရုပ်လုံးပေါ်လာစေရန် နှစ်ပေါင်း ၄၀ ကြာအောင် တူးဖော်ခဲ့ရသည်။ အဆိုပါမြို့ဟောင်းကြီးကို တူးဖော်တွေ့ရှိခဲ့ရခြင်းသည် ရှေးဟောင်းသုတေသနလောကအတွက် တန်ဖိုးမဖြတ်နိုင်သည့် တွေ့ရှိချက်ကြီးတစ်ခု ဖြစ်ရုံသာမက နှစ် ၅၀၀၀-ကျော်ခန့်က လူ့အဖွဲ့အစည်း တစ်ခု၏ အလွန်အဆင့်အတန်း မြင့်မားလှသော မြို့ပြနေထိုင်မှုအကြောင်းကို ယနေ့ခေတ်လူတို့ သိခွင့်ရလိုက်ခြင်းလည်း ဖြစ်သည်။ တူးဖော်တွေ့ရှိရသော ပစ္စည်းများထဲတွင် စစ်မက်ရေးရာနှင့် ပတ်သက်သည့် အမှတ်သင်္ကေတများနှင့် စစ်လက်နက်ပစ္စည်းများ တစ်စုံတစ်ရာမှ တွေ့ရှိခြင်းမရှိသည့်အတွက် ထိုမြို့ကြီးတွင် နေထိုင်ခဲ့သူများသည် စိတ်နှလုံးနူးညံ့သိမ်မွေ့သူများ၊ စစ်ကိုမလိုလားကြဘဲ ငြိမ်းချမ်းစွာ နေထိုင်လိုသူများ ဖြစ်နိုင်ကြောင်း ကောက်ချက်ချခဲ့ကြသည်။

ထို့ပြင် ဘုရင်မင်းစိုးရာဇာနှင့် ဆက်နွယ်သော အရာများ၊ တော်ဝင်အသုံးအဆောင်ပစ္စည်းများကို ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့ခြင်း မရှိသည့်အတွက် ထိုမြို့တွင် သက်ဦးဆံပိုင်ဘုရင်စနစ် မရှိခဲ့ဘဲ ပြည်သူက ရွေးကောက်တင်မြှောက်သည့် ကော်မတီ တစ်ရပ်ကသာ အုပ်ချုပ်သော အစိုးရပုံစံမျိုး ရှိခဲ့မည်ဟု သုံးသပ်ကြသည်။ အဆိုပါမြို့ကြီးသည် ပျက်သွားလိုက်၊ ပြန်လည်တည်ထောင်လိုက်နှင့် တစ်နေရာထဲတွင် အကြိမ်ကြိမ်အခါခါ ပြန်လည်တည်ဆောက်ထားခဲ့သော လက္ခဏာများကို တွေ့ရသည်။ ထိုကဲ့သို့ အကြိမ်ကြိမ်အခါခါ ပြန်လည်တည်ထောင်ခဲ့ရခြင်းသည် အိန္ဒူမြစ်ဝှမ်းတွင် ရေလွှမ်းမိုးမှုများကြောင့် ဖြစ်နိုင်သည်။