ကော်ဒိတ်

ကော်ဒိတ်; (Chordates); Temporal range: ; (Fortunian) – (Holocene), 535–0 Ma PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
	မျိုးပေါင်းစုသေး ၄-ခုမှ ကော်ဒိတ်များ၏ ဥပမာ၊ ဆိုက်ဘေးရီးယားကျား (Siberian Tiger) ((Vertebrata)) တစ်ကောင်၊(Polycarpa aurata) (Tunicata) တစ်ကောင်၊ Ooedigera peeli (Vetulicolia) တစ်ကောင်၊ (Branchiostoma lanceolatum) (Cephalochordata) တစ်ကောင်။
မျိုးရိုးခွဲခြားခြင်း
လောက:	Animalia
လောကသေး:	Eumetazoa
Clade:	ParaHoxozoa
Clade:	Bilateria
Clade:	Nephrozoa
Superphylum:	Deuterostomia
မျိုးပေါင်းစု:	Chordata; Haeckel, 1874
Subgroups
	Cephalochordata; †(Pikaiidae); (Olfactores) †(Vetulicolia); (Tunicata); Vertebrata; †(Palaeospondylus); †(Zhongxiniscus); ; And see text

ကော်ဒိတ် (/ˈkɔːrdeɪt/) ဆိုသည်မှာ ကော်ဒေတာ(Chordata) မျိုးပေါင်းစု (phylum) ဝင် အကောင်များ (animal) ကို ဆိုလိုသည်။ (နိုတကော့ဒ် ((notochord)) ရှိသူများကို ကော်ဒေတာ မျိုးပေါင်းစုဝင်ဟု ခေါ်ကြသည်။)

Deuterostomes

Ambulacraria

	Hemichordates

	Echinoderms

Chordates

Cephalochordates

Olfactores

	Tunicates

	Craniates (ကျောရိုးရှိသတ္တဝါများ)

ကော်ဒိတ် မိသားစုဝင်များဆက်စပ်ပုံဇယား (family tree)^[၄]

ခန္ဓာဗေဒ

ကော်ဒိတ်များသည် ၎င်းတို့ဘဝအဆင့်အချို့တွင် အောက်ပါ ခန္ဓာဗေဒသွင်ပြင်လက္ခဏာများရှိသော တိရစ္ဆာန်လောက(Animalia Kingdom)အတွင်းရှိ မျိုးပေါင်းစုတစ်ခုအဖြစ် သတ်မှတ်သည်။^[၅]

နိုတကော့ဒ် (notochord)။ ခန္ဓာကိုယ်၏ အတွင်းပိုင်းတစ်လျှောက်တွင် အရိုးနုဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသည့် အတန်အသင့်မာသော အချောင်း။ ကျောရိုးရှိ သတ္တဝါအမျိုးအစားတွင် ၎င်းသည် ကျောရိုး (spine) အဖြစ်သို့ ဖွံ့ဖြိုးသည်။ ရေနေမျိုးစိတ်များတွင် ၎င်းသည် အမြီးကို အားဖြည့်ခြင်းဖြင့် ရေကူးရာတွင် အထောက်အကူပြုသည်။
ကျောရိုးအာရုံကြောသွားပိုက် (dorsal neural tube)
ဖဲရဲန်ဂျီးယယ်ကွဲကြောင်း (Pharyngeal slit)
အမြီး (Post-anal tail)
အဲန်ဒိုစတိုင်လ် (Endostyle)။ လည်ချောင်းဝ (pharynx)၏ အောက်ပိုင်းနံရံ (ventral wall) တွင်ရှိသော မြောင်း (groove)။ ရေစာစစ်စားကောင်များ (Filter feeder) မျိုးစိတ်တွင် ၎င်းသည် အစာအပိုင်းအစများကို စုဆောင်းရန်နှင့် အီဆော့ဖစ်ဂပ်စ် (esophagus)သို့ သယ်သွားရန် အထောက်အကူပြုသည့် အကျိအချွဲများ သို့မဟုတ် သလိပ်ရည်တို့ကို ထုတ်လုပ်ပေးသည်။^[၄] ၎င်းသည် အိုင်အိုဒင်းကို သိုလှောင်နိုင်ပြီး၊ ကျောရိုးရှိ သတ္တဝါတို့တွင် သိုင်းရွိုက်ဂလင်း (thyroid gland) ၏ ရှေ့ပြေးဟုဆိုနိုင်သည်။^[၅]

1 = ကျောရိုးအာရုံကြောတွင်
ဖေါင်းနေသောနေရာ ("ဦးနှောက်")

2 = နိုတကော့ဒ်
3 = ကျောရိုးအာရုံကြော
4 = အမြီး

5 = စအို

6 = အစာခြေလမ်းကြောင်း

7 = သွေးလည်ပတ်မှုစနစ်

8 = atriopore

9 = လည်ချောင်းဝအပေါ်

10 = ဖဲရဲန်ဂျီးယယ်ကွဲကြောင်း (ပါးဟက်)

11 = လည်ချောင်းဝ

12 = vestibule

13 = oral cirri

14 = ပါးစပ်ပေါက်

15 = gonads ((သားအိမ်) / (ဝှေးစေ့))

16 = အလင်းရောင်ခံ

17 = အာရုံကြောများ

18 = metapleural fold

19 = hepatic caecum ((အသည်း)ကဲ့သို့သောအိတ်)

(cephalochordate) (Amphioxus)တစ်ကောင်၏ ခန္ဓာဗေဒ သရုပ်ပြပုံ။ ကော်ဒိတ်များ၏ ဘဝအဆင့်အချို့တွင် ပိုင်ဆိုင်သော တခြား မျိုးပေါင်းစုများမှ ကွဲလွဲသည့် ခန္ဓာဗေဒသွင်ပြင်လက္ခဏာများတို့ကို စာလုံးမည်းဖြင့် ပိုထင်ရှားအောင် ပြထားသည်။

အမျိုးအစားခွဲခြားခြင်း

အောက်ပါ အမျိုးအစားခွဲခြားခြင်းဇယားသည် ၂၀၀၄-ခုနှစ်ထုတ် ကျောရိုးရှိသတ္တဝါဆိုင်ရာ နိခါတကဗေဒစာအုပ်မှ ဖြစ်သည်။^[၆]^[၇] ကျောရိုးမဲ့ ကော်ဒိတ်မျိုးပေါင်းများ (invertebrate chordate classes) မှာမူ ကမ္ဘာ့ငါးများ (Fishes of the World) စာအုပ်မှ ဖြစ်သည်။^[၈]

ကော်ဒိတ်မျိုးပေါင်းစု (Phylum Chordate)
- †Vetulicolia?
- မျိုးပေါင်းစုသေး (Subphylum) Cephalochordata (Acraniata) – (lancelets၊ မျိုးစိတ် ၃၀-ခု)
  - မျိုးပေါင်း (Class) Leptocardii (lancelets)
- Clade Olfactores
  - မျိုးပေါင်းစုသေး (Subphylum) Tunicata (Urochordata) – (tunicates၊ မျိုးစိတ် ၃,၀၀၀-ခု)
    - မျိုးပေါင်း (Class) Ascidiacea (sea squirts)
    - မျိုးပေါင်း (Class) Thaliacea (salps)
    - မျိုးပေါင်း (Class) Appendicularia (larvaceans)
    - မျိုးပေါင်း (Class) Sorberacea
  - မျိုးပေါင်းစုသေး (Subphylum) Vertebrata (Craniata) (ကျောရိုးရှိသတ္တဝါများ (vertebrates)၊ မျိုးစိတ် ၅၇,၆၇၄-ခု)
    - မျိုးပေါင်းကြီး (Superclass) 'Agnatha' paraphyletic (မေးရိုးမဲ့ ကျောရိုးရှိသတ္တဝါများ (jawless vertebrates)၊ မျိုးစိတ် ၁၀၀ ကျော်)
      - မျိုးပေါင်း (Class) Cyclostomata
        Infraclass Myxinoidea or Myxini (hagfish၊ 65 မျိုးစိတ်)
        
        Infraclass Petromyzontida or Hyperoartia (lampreys)
      - မျိုးပေါင်း (Class) †Conodonta
      - မျိုးပေါင်း (Class) †Myllokunmingiida
      - မျိုးပေါင်း (Class) †Pteraspidomorphi
      - မျိုးပေါင်း (Class) †Thelodonti
      - မျိုးပေါင်း (Class) †Anaspida
      - မျိုးပေါင်း (Class) †Cephalaspidomorphi
    - Infraphylum Gnathostomata (မေးရိုးနှင့် ကျောရိုးရှိသတ္တဝါများ)
      - မျိုးပေါင်း (Class) †Placodermi (Paleozoic armoured forms; paraphyletic in relation to all other gnathostomes)
      - မျိုးပေါင်း (Class) Chondrichthyes (အရိုးနု ငါးအမျိုးအစားများ (cartilaginous fish)၊ မျိုးစိတ် ၉၀၀ ကျော်)
      - မျိုးပေါင်း (Class) †Acanthodii (Paleozoic "spiny sharks"; paraphyletic in relation to Chondrichthyes)
      - မျိုးပေါင်း (Class) Osteichthyes (အရိုးမာ ငါးအမျိုးအစားများ၊ မျိုးစိတ် ၃၀,၀၀၀ ကျော်ရှိ)
        မျိုးပေါင်းသေး (Subclass) Actinopterygii (ဆူးတောင်ဆက် ငါးအမျိုးအစားများ (ray-finned fish)၊ မျိုးစိတ် ၃၀,၀၀၀ ခန့်ရှိ)
        
        မျိုးပေါင်းသေး (Subclass) Sarcopterygii (ဆူးတောင်ဖု ငါအမျိုးအစားများ (lobe-finned fish)၊ မျိုးစိတ် ၈-ခု)
      - မျိုးပေါင်းကြီး (Superclass) Tetrapoda (ခြေလေးချောင်းနှင့် ကျောရိုးရှိသတ္တဝါများ၊ မျိုးစိတ် ၂၈,၀၀၀ ကျော်) (အောက်ဖော်ပြပါ မျိုးရိုးအခွဲများသည် Benton 2004 စာအုပ်^[၆]မှ ယူထားခြင်းဖြစ်ပြီး၊ အဆင့်အတန်းအခြေပြု လင်းနီးယပ်၏ မျိုးရိုးခွဲခြားခြင်းစနစ် (Linnaean taxonomy)နှင့်လည်း ပေါင်းစပ်ထားကာ၊ ဆင့်ကဲပြောင်းလဲမှုဖြစ်စဉ်အရ ဆက်စပ်မှုများကိုလည်း ထင်ဟပ်ထားစေသည်။ ယခင်က ပိုမိုမြင့်မားသော မျိုးရိုးခွဲအဆင့် သတ်မှတ်ခံထားရသော်လည်း Benton သည် ဆူးတောင်ဖု ငါအမျိုးအစားများ (lobe-finned fish)မှ tetrapods များ၏ တိုက်ရိုက်ဆင်းသက်မှုကို ထင်ဟပ်စေရန် မျိုးပေါင်းကြီး Tetrapoda ကို မျိုးပေါင်းသေး Sarcopterygii တွင်ထည့်သွင်းခဲ့သည်။)
        မျိုးပေါင်း (Class) Amphibia (ကုန်းတစ်ပိုင်း ရေတစ်ပိုင်းသတ္တဝါ၊ မျိုးစိတ် ၈,၁၀၀ ကျော်ရှိ)^[၉]
        
        မျိုးပေါင်း (Class) Sauropsida (တွားသွားသတ္တဝါများ(ငှက်များအပါအဝင်၊ မျိုးစိတ် ၁၉,၀၀၀ကျော် – ငှက်မျိုးစိတ် ၁၀,၀၀၀ ကျော်နှင့် တွားသွားသတ္တဝါ မျိုးစိတ် ၉,၅၀၀ ကျော်)^[၁၀]^[၁၁]
        
        မျိုးပေါင်း (Class) Synapsida (နို့တိုက်သတ္တဝါများ၊ မျိုးစိတ် ၅,၇၀၀ ကျော်)

ကိုးကား

↑ Haeckel, E. (1874). Anthropogenie oder Entwicklungsgeschichte des Menschen. Leipzig: Engelmann.
↑ Nielsen, C. (July 2012). "The authorship of higher chordate taxa". Zoologica Scripta 41 (4): 435–436. doi:10.1111/j.1463-6409.2012.00536.x.
↑ "A new vetulicolian from Australia and its bearing on the chordate affinities of an enigmatic Cambrian group" (2014). BMC Evolutionary Biology 14. doi:10.1186/s12862-014-0214-z. PMID 25273382.
↑ ^၄.၀ ^၄.၁ Ruppert, E. (January 2005). "Key characters uniting hemichordates and chordates: homologies or homoplasies?". Canadian Journal of Zoology 83: 8–23. doi:10.1139/Z04-158. Retrieved on 2008-09-22. မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ။ 9 December 2012 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 24 October 2020 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ။ 9 December 2012 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 24 October 2020 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
↑ ^၅.၀ ^၅.၁ "Evolution and Development of the Chordates: Collagen and Pharyngeal Cartilage" (March 2006). Molecular Biology and Evolution 23 (3): 541–549. doi:10.1093/molbev/msj055. PMID 16280542.
↑ ^၆.၀ ^၆.၁ Benton, M.J. (2004). Vertebrate Palaeontology, Third Edition. Blackwell Publishing. The classification scheme is available online Archived 19 October 2008 at the Wayback Machine.
↑ Benton၊ Michael J. (2014)။ Vertebrate Palaeontology (4th ed.)။ John Wiley & Sons။ ISBN 978-1-118-40764-6။
↑ Nelson, J. S. (2006)။ Fishes of the World (4th ed.)။ New York: John Wiley and Sons, Inc။ ISBN 978-0-471-25031-9။
↑ ASW Home။ American Museum of Natural History, New York။ 11 November 2019 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
↑ Reptiles face risk of extinction (15 February 2013)။ 17 September 2018 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 24 October 2020 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
↑ New Study Doubles the Estimate of Bird Species in the World။ Amnh.org။ 2018-10-15 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။

[1] Haeckel, E. (1874). Anthropogenie oder Entwicklungsgeschichte des Menschen. Leipzig: Engelmann.

[Nielsen2012-2] Nielsen, C. (July 2012). "The authorship of higher chordate taxa". Zoologica Scripta 41 (4): 435–436. doi:10.1111/j.1463-6409.2012.00536.x.

[Paterson2014-3] "A new vetulicolian from Australia and its bearing on the chordate affinities of an enigmatic Cambrian group" (2014). BMC Evolutionary Biology 14. doi:10.1186/s12862-014-0214-z. PMID 25273382.

[Ruppert2005-4] ၄.၀ ^၄.၁ Ruppert, E. (January 2005). "Key characters uniting hemichordates and chordates: homologies or homoplasies?". Canadian Journal of Zoology 83: 8–23. doi:10.1139/Z04-158. Retrieved on 2008-09-22. မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ။ 9 December 2012 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 24 October 2020 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ။ 9 December 2012 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 24 October 2020 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။

[RychelSmithShimamotoSwalla2006-5] ၅.၀ ^၅.၁ "Evolution and Development of the Chordates: Collagen and Pharyngeal Cartilage" (March 2006). Molecular Biology and Evolution 23 (3): 541–549. doi:10.1093/molbev/msj055. PMID 16280542.

[Benton2004-6] ၆.၀ ^၆.၁ Benton, M.J. (2004). Vertebrate Palaeontology, Third Edition. Blackwell Publishing. The classification scheme is available online Archived 19 October 2008 at the Wayback Machine.

[7] Benton၊ Michael J. (2014)။ Vertebrate Palaeontology (4th ed.)။ John Wiley & Sons။ ISBN 978-1-118-40764-6။

[8] Nelson, J. S. (2006)။ Fishes of the World (4th ed.)။ New York: John Wiley and Sons, Inc။ ISBN 978-0-471-25031-9။

[9] ASW Home။ American Museum of Natural History, New York။ 11 November 2019 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။

[10] Reptiles face risk of extinction (15 February 2013)။ 17 September 2018 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 24 October 2020 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။

[11] New Study Doubles the Estimate of Bird Species in the World။ Amnh.org။ 2018-10-15 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။

[၁]

[၂]

[၃]

[၄]

[၅]

[၆]

[၇]

[၈]

[၉]

[၁၀]

[၁၁]