လျှပ်တုံ့ဓာတ်အား

Reactive power အားမြန်မာဘာသာဖြင့် လျှပ်တုံ့ဓာတ်အား ဟုခေါ်သည်။ ယင်းသည် ဓာတ်အားပင်ရင်း(ဓာတ်အားပေးစက်)နှင့်ဝန်(ဓာတ်အားသုံးစွဲသည့်စက်ကိရိယာ)တို့အကြားအပြန်အလှန်သွားလာနေသော ဓာတ်အားပုံစံတစ်မျိုးဖြစ်သည်။ ဓာတ်အားပုံစံနှစ်မျိုးရှိရာ ဟုခေါ်သော ဓာတ်အားစစ်နှင့်လျှပ်တုံ့ဓာတ်အားတို့ဖြစ်ကြသည်။ ဝန်များသည် ဓာတ်အားစစ်ကိုစားသုံးပစ်ကြသော်လည်း လျှပ်တုံ့ဓာတ်အားဖြစ်ပေါ်လာရခြင်းမှာ လျှပ်ညှို့မှု( )နှင့်လျှပ်သိုမှုများကြောင့်ဖြစ်သည်။ ဝါယာကြိုးတစ်ချောင်းပေါ်တွင် လျှပ်စီးတစ်ကြောင်းစီးသွားပါက ယင်းဝါယာကြိုးပတ်လည်တွင် သံလိုက်စက်ကွင်းဖြစ်ပေါ်လာသည်။ ပြန်လှန်လျှပ်စစ်စနစ်(အေစီဓာတ်အား)တွင် လျှပ်စီးနှင့်ဗို့အားတို့သည် အမြဲတစ်သတ်မတ်တည်းရှိမနေဘဲ တစ်စက္ကန့်လျှင်အကြိမ် ၅၀ တက်လိုက်ကျလိုက်ဖြစ်နေသည်။ သို့ရာတွင် လျှပ်စီးအတက်အကျနှင့်ဗို့အားအတက်အကျတို့သည် ပြိုင်တူဖြစ်ပေါ်ခြင်းမရှိပေ။ အကြောင်းမှာ လျှပ်စီးကြောင့်ဖြစ်ပေါ်လာသောသံလိုက်စက်ကွင်းသည် ယင်းလျှပ်စီး၏တက်မှုကျမှုကို နှောင့်ယှက်သည်။ လျှပ်စီးသည်တက်လိုက်ကျလိုက်ဖြစ်သကဲ့သို့ သံလိုက်စက်ကွင်းကလည်းဖြစ်လိုက်၊ ပျောက်ကွယ်သွားလိုက်ဖြင့်ရှိနေမည်။ သို့ဖြင့်လျှပ်စီးအတက်အကျသည် ဗို့အားအတက်အကျနှင့်ထပ်တူမဖြစ်တော့ဘဲ နောက်ကျကျန်ရစ်သည်။ ၎င်းကိုလျှပ်ညှို့သက်ရောက်မှုဟုခေါ်သည်။

လျှပ်စစ်မော်တာစသော လျှပ်စစ်သံလိုက်ဖြင့်အလုပ်လုပ်ရသောပစ္စည်းများသည် လည်ပတ်နိုင်ရန်သံလိုက်စက်ကွင်းကိုဖန်တီးရသည်။ သံလိုက်စက်ကွင်းအချင်းချင်းတွန်းမှုကြောင့် လျှပ်စစ်မော်တာလည်ပတ်နိုင်ခြင်းဖြစ်သည်။ ထို့သို့သံလိုက်စက်ကွင်းဖန်တီးရာတွင် မော်တာ၏လျှပ်စီးအတက်အကျသည်ဗို့အားထက်နောက်ကျနေတော့သည်။ ဓာတ်အားဟူသည် လျှပ်စီးနှင့်ဗို့အားတို့၏မြှောက်လဒ်ဖြစ်ရာ (တစ်နည်း - လျှပ်စီးနှင့်ဗို့အားလှိုင်းထပ်တူကျရာနေရာမှထွက်ပေါ်လာသည်။ လျှပ်စီးနှင့်ဗို့အားလှိုင်းထပ်တူမကျပဲအံချော်နေသောအပိုင်းကို လျှပ်တုံ့ဓာတ်အားဟုခေါ်သည်။ လျှပ်စီးလှိုင်းနှင့်ဗို့အားလှိုင်းထပ်တူကျနိုင်လျှင်အကောင်းဆုံးဖြစ်သည်။ ဓာတ်အားအပြည့်အဝရမည်ဖြစ်သည်။)မော်တာကသုံးစွဲနေသောဓာတ်အားသည် လျှပ်စီးနှင့်ဗို့အား၏မြှောက်လဒ်ဖြစ်သည်။ သို့ရာတွင် လျှပ်စီးနှင့်ဗို့အားတစ်ထပ်တည်းမကျသဖြင့် ဓာတ်အားလိုသလောက်မရနိုင်ပေ။ (ပုံကိုကြည့်ပါ)သို့ဖြင့်အလုံအလောက်ဓာတ်အားရနိုင်ရန် လျှပ်စီးပိုဆွဲရသည်။ ယင်းကိုမော်တာကလျှပ်တုံ့ဓာတ်အားကိုစားသုံးနေသည်ဟုဆိုကြသည်။ သို့ဖြင့် ကြိုးကြီးကြီးလိုမည်။ အရွယ်ပိုကြီးသောထရန်စဖော်မာများလိုလာမည်။ ဓာတ်အားလေလွင့်မှုပိုများစေသည်။

လျှပ်စစ်ဓာတ်အားထုတ်လုပ်ရေးလုပ်ငန်းများတွင် တာဝန်ထမ်းဆောင်နေသော အင်ဂျင်နီယာများအနေဖြင့် လိုင်းဗို့အားကျဆင်းခြင်း၊ လိုင်းဗို့အားမြင့်တက်ခြင်း၊ မဂ္ဂါဗားအနှုတ်ပြခြင်းတို့ကိုကြုံတွေ့ရမည်ဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် ဗို့အားအတက်အကျကိုဖြစ်စေတဲ့ Reactive Power အကြောင်းကို စဉ်းစားကြည့်ရအောင်။ Real Power နှင့် Reactive Power ဆိုပြီးဓာတ်အားနှစ်မျိုးရှိပါတယ်။ Reactive powerဆိုတာ ဝန်ရဲ့လျှပ်သိုမှု(Capacitance)နှင့် လျှပ်ညှို့မှု(Inductance)များကြောင့်ဖြစ်ပေါ်လာပါတယ်။ လျှပ်စစ်ဓာတ်အားဆိုတာ ဗို့အား(Voltage )နှင့်လျှပ်စီး(Current)တို့၏ မြှေက်လဒ်ဖြစ်ပါတယ်။ ပြန်လှန်လျှပ်စီးစနစ်တွင် ဗို့အားနှင့်လျှပ်စီး တို့ပါတယ်တစ်စက္ကန့်တွင် အကြိမ် (၅၀) အပြန်အလှန်ပြောင်းလဲနေပါတယ်။ သို့ရာတွင်ဗို့အားနှင့် လျှပ်စီးတို့ပါတယ် လျှပ်သွင်တစ်ခုတည်း၌ထပ်တူကျခြင်းမရှိပေ။ လျှပ်စီးအမြင့်ဆုံးရောက်ချိန်ပါတယ် ဗို့အားအမြင့်ဆုံးရောက်ချိန်ထက်စောမည် သို့မဟုတ်နောက်ကျမည်ဖြစ်ပါတယ်။ Real Power ဆိုတာဗို့အားနှင့်လျှပ်စီးတို့ ထပ်တူကျသောနေရာမှဖြစ်ပေါ်လာပါတယ်။ reactive powerဆိုတာ ဗို့အားနှင့်လျှပ်စီးတို့ လျှပ်သွင်တစ်ခုတည်း၌ ထပ်တူမကျရာမှဖြစ်ပေါ်လာပါတယ်။

လျှပ်စီးနှင့်ဗို့အားတို့ လျှပ်သွင်တစ်ခုတည်း၌ ထပ်တူ မကျခြင်းမှာ လျှပ်တုံ့မှုဖြစ်စဉ် ( reactance )ကြောင့်ဖြစ်ပါတယ်။ ဗို့အားနှင့်လျှပ်စီးတို့ပါတယ်တစ်စက္ကန့်တွင်အကြိမ် (၅၀) တက်လိုက်ကျလိုက်ဖြစ်နေပါတယ်။ ဝါယာကြိုးတစ်ခုအတွင်း လျှပ်စီး စီးဆင်းပါက ၎င်းဝါယာကြိုးပတ်လည်တွင် သံလိုက်စက်ကွင်းတစ်ခု ဖြစ်ပေါ်လာပါတယ်။ ယင်းသံလိုက်စက်ကွင်းက မိမိအားဖန်တီးတဲ့လျှပ်စီးရဲ့ပြောင်းလဲမှုကိုဆန့်ကျင်ပါတယ်၊ နှေးကွေး စေပါတယ်။ ဆိုလိုတာက ဗို့အားတက်တိုင်းလျှပ်စီးကအမီလိုက်မတက်နိုင်၊ နောက်ကျကျန်ရစ်ပါတယ်။ ထို့အတူဗို့အားပြန်ကျသွားသောအခါတွင်လည်း လျှပ်စီးကအမီလိုက်ပြီးပြန်မကျနိုင်။ နောက်ကျကျန်ရစ်ပါတယ်။ ၎င်းကို လျှပ်ညှို့တုံ့ကန်မှုသို့မဟုတ် လျှပ်ညှို့မှုဟုခေါ်ပါတယ်။ လျှပ်စီးကြောင်းကြီးလေလေ လျှပ်ညှို့သက်ရောက်မှုများလေလေ ဖြစ်ပါတယ်။

ထိုနည်းတူပဲ လျှပ်စီးပတ်လမ်းအတွင်းရှိ ပစ္စည်းများကြား(ဥပမာ-ဓာတ်အားလိုင်းရှိ ဓာတ် ကြိုးများအချင်းချင်းအကြား သို့မဟုတ် ဓာတ်ကြိုးနှင့် မြေကြီးကြား)မှာဗို့အားခြားနားမှုရှိပါတယ်။ အဲဒီဗို့အားက လျှပ်စစ်စက်ကွင်းကို ဖန်တီးပါတယ်။ အဲဒီလျှပ်စစ်စက်ကွင်းဖြစ်ပေါ်မှု နဲ့ပြိုပျက်မှုတို့က ဗို့အား ပြောင်းလဲမှုကို လျှပ်စီးပြောင်းလဲမှုထက်နောက်ကျစေပါတယ်။ လျှပ်စီးမြင့်တက်လာတိုင်းဗို့အားကအမီလိုက်မတက်နိုင်၊ လျှပ်စီးကျဆင်းသွားတဲ့အခါမှာလည်းဗို့အားကအမီလိုက်မကျနိုင်ဘဲနောက်ကျကျန်ရစ်ပါတယ်။ အဲဒါကိုလျှပ်သိုတုံ ့ကန်မှု(capacitive reactance) သို့မဟုတ် လျှပ်သိုမှု(capacitance )ကို ဖြစ်ပေါ်စေပါတယ်။ စောစောကဖြစ်စဉ်နဲ့ပြောင်းပြန်ဖြစ်ပါတယ်။ လိုင်းဗို့အားကြီးလေလျှပ်သိုသက် ရောက် မှုများလေလေဖြစ်ပါတယ်။ ထို့အတူလိုင်းရှည်ပါက ပို၍သက်ရောက်မည်ဖြစ်သည်။ ပုံထည့်ရန် ၊ ဒါဆိုရင်လျှပ်ညှို့သက်ရောက်မှု(လျှပ်စီးကဗို့အားထက်နောက်ကျကျန်နေမှု)ဟာ လျှပ်စီးနဲ့တိုက်ရိုက်ပတ်သက်နေပြီး လျှပ်သိုသက်ရောက်မှု(ဗို့အားကလျှပ်စီးထက်နောက်ကျကျန်နေမှု)ဟာ လိုင်းဗို့အား၊ လိုင်းအရှည်နဲ့တိုက်ရိုက်ပတ်သက်နေတယ်ဆိုတာသဘောပေါက်လောက်ပါပြီ။

လျှပ်သိုဆိုတာ လျှပ်ကူးပစ္စည်းနှစ်ခုကြားမှာ လျှပ်ကာပစ္စည်းကိုကြားညှပ်ထားတာဖြစ်ပါတယ်။ ဓာတ်အားလိုင်းမှာလည်းဓာတ်ကြိုးတွေဟာလျှပ်ကူးပစ္စည်းဖြစ်ပါတယ်။ ဓာတ်ကြိုးတွေကြားထဲမှာ လေကလျှပ်ခံပစ္စည်းအဖြစ်ရှိနေပါတယ်။ ဒါကြောင့်ဓာတ်အားလိုင်းကိုလည်း လျှပ်သိုအဖြစ်ရှုမြင်နိုင်ပါတယ်။ လိုင်းရှည်များကိုလည်း လျှပ်သိုတွေတန်းဆက်ထားတယ်လို့ရှုမြင်နိုင်ပါတယ်။ လျှပ်သိုတွေကိုတန်းဆက်ထားတော့ လျှပ်သိုသက်ရောက်မှုပိုများလာတာပေါ့။

ဓာတ်အားလိုင်းတစ်ခုတွင် လျှပ်သိုမှုနှင့်လျှပ်ညှို့မှုတို့ညီမျှနေပါက လျှပ်စီးနှင့်ဗို့အားတို့လျှပ်သွင်တစ်ခုတည်းမှာထပ်တူကျပြီး Reactive Power ထွက်ပေါ်လာခြင်းမရှိပေ။ လျှပ်ညှို့သက် ရောက်မှုက လျှပ်သိုသက်ရောက်မှုထက်ကြီးပါကလျှပ်စီးဟာ ဗို့အားထက် နောက်ကျမည် ဖြစ်ပြီးဓာတ်အားလိုင်းဟာ Reactive Power ကိုစားသုံးနေပါတယ်ဟုဆိုရမည်ဖြစ်ပါတယ်။ လျှပ်သို သက်ရောက်မှုပါတယ် လျှပ်ညှို့သက်ရောက်မှုထက်ကြီးပါကလျှပ်စီးဟာဗို့အားထက် စောမည် ဖြစ်ပြီးဓာတ်အားလိုင်းပါတယ် Reactive Power ကို ထုတ်ပေးနေပါတယ်ဟုဆိုရမည်ဖြစ်ပါတယ်။ ဘာလို့အဲဒီလိုပြောကြသလဲ။ လိုင်းမှာဝန်အားနည်းနေချိန်မှာ ဓာတ်အားပေးစက်ရုံတွေမှာ မဂ္ဂါဗားအနှုတ်ပြနေမယ်။ ဆိုလိုသည်မှာစက်က Reactive Power ထုတ်မပေးဘဲ လိုင်းဆီကနေပြန်စုပ်ယူနေတာ။ ဒါကိုလိုင်းဖက်ကနေကြည့်ရင် Reactive Power ထုတ်လုပ်ပေးနေတဲ့သဘောပဲပေါ့။ ထို့အတူပဲ ဝန်များချိန်မှာ ဓာတ်အားပေးစက်ကနေမဂ္ဂဗါးတွေကလိုင်းဖက်ကိုသွားနေတယ်။ ဒါကြောင့် မဂ္ဂဗါးတွေကို လိုင်းက စားပစ်နေတယ်လို့ပြောကြတယ်။

ဓာတ်အားလိုင်းတစ်ခု၏ ဗို့အားသတ်မှတ်ချက်ကပုံသေဖြစ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့်လျှပ်သိုသက်ရောက်မှုကလည်း ပုံသေဖြစ်ပါတယ်။ ဒါပေမယ့်လျှပ်စီးကတော့ပုံသေမဟုတ်ပါဘူး။ ဝန်များရင်လျှပ်စီးများပြီးဝန်နည်းရင်လျှပ်စီးနည်းမယ်ဖြစ်ပါတယ်။ ဓာတ်အားလိုင်းတွင်ဓာတ်အားစီးဆင်းမှုများလေလေ၊ လျှပ်စီးကြောင်းကြီးလေလေဖြစ်ပြီး သံလိုက်စက်ကွင်းလည်းကြီးလေလေဖြစ်ပြီး လျှပ်ညှို့သက်ရောက်မှု များလေလေဖြစ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့်လိုင်းပေါ်မှာဝန်များနေရင် လိုင်းရဲ့လျှပ်ညှို့မှုက လိုင်းရဲ့လျှပ်သိုမှုထက်ကျော်သွားတယ်။ ဝန်နည်းလာရင်တော့ လျှပ်ညှို့မှုက လိုင်းရဲ့လျှပ်သိုမှုတန်ဖိုးထက်နည်းသွားမယ်။ လျှပ်သိုမှုတန်ဖိုးကတော့အမြဲတမ်းပုံသေပဲရှိနေမယ်။ လိုင်းဗို့အားသတ်မှတ်ချက်ကအမြဲပုံသေပဲလေ။ ၂၂၀ ကီလိုဗို့လိုင်းဗို့အားက ၂၂၀ကီလိုဗို့ပဲ၊ ၁၃၂ ကီလိုဗို့ကိုပြောင်းမသွားဘူး။ ၅၀၀ ကီလိုဗို့ကိုလည်းပြောင်းမသွားဘူး။ လျှပ်ညှို့မှုတန်ဖိုးကသာ ဝန်ပေါ်မူတည်ပြီးပြောင်းနေတာ။ ဒါ့ကြောင့် ဓာတ်အားလိုင်းမှာ ဓာတ်အားစီးဆင်းမှုများရင် Reactive Power စားသုံးမှု များမယ် ဖြစ်ပါတယ်။ ဓာတ်အားလိုင်းတွင်ဓာတ်အားစီးဆင်းမှုနည်းပါက Reactive Power ထုတ်လုပ်မှု များမည်ဖြစ်ပါတယ်။ ထို့အတူလိုင်းရှည်ပါက ပို၍သက်ရောက်မည်ဖြစ်သည်။ ဒါကြောင့်ဓာတ်အားပေးစက်ရုံများသည် ဝန်နှင့်ဝေးပါက Reactive Power ထုတ်လုပ်မှု များမည်၊ အကျိုးဆက်အားဖြင့် လိုင်းဗို့အားမြင့်နေပြီး ဝန်နှင့်နီးသောဓာတ်အားပေးစက်ရုံများသည်လိုင်းဗို့အားကျနေခြင်းတို့ဖြစ်တတ်ပါတယ်။ Reactive Power ဟာလျှှပ်စီးနှင့်ဗို့အားတို့၏စောခြင်း၊ နောက်ကျခြင်း ပေါ်မူတည်၍အပေါင်းကိန်း သို့မဟုတ် အနုတ်ကိန်းဖြစ်နိုင်ပါတယ်။ ၎င်းအားထုတ်လုပ်ပေးသောအခါ အပေါင်းကိန်းဖြစ်ပြီး စားသုံးခံရသောအခါ အနုတ်ကိန်းဖြစ်ပါတယ်။

Reactive Power ကို စားသုံးလိုက်လျှင်၊ ဒါမှမဟုတ်ထုတ်လုပ်တာမလုံလောက်ရင် ဗို့အားနိမ့်ကျသွားမည်ဖြစ်ပြီး ထုတ်လုပ်ပေးလျှင် ဗို့အားမြင့်တက်လာမည်ဖြစ်ပါတယ်။ နောက်ပြီး လျှပ်ညှို့မှုသတ္တိရှိတဲ့ပစ္စည်းတွေ(ဥပမာ - Reactor စသည်)က Reactive Power ကိုစားပစ်တယ်။ ဒါကြောင့်လိုင်းဗို့အားကိုကျဆင်းစေတယ်။ လျှပ်သိုမှုသတ္တိရှိတဲ့ပစ္စည်းတွေ(ဥပမာ - လျှပ်သို)က Reactive Power ကိုထုတ်လုပ်ပေးတယ်။ ဒါကြောင့်လိုင်းဗို့အားကိုမြင့်တက်စေတယ်။ ဒါကြောင့် ရန်ကုန်မှာ လိုင်းဗို့အားတွေကျနေလို့ တနည်းအားဖြင့် Reactive Power မလုံလောက်လို့လိုင်းဗို့အားကျဆင်းနေတာကို လျှပ်သိုတပ်ဆင်ပြီး Reactive Powerထုတ်လုပ်ပေးတယ်၊ ဒီလိုနည်းနဲ့လိုင်းဗို့အားတက်လာအောင်လုပ်တာဖြစ်တယ်။ ကျိုင်းတောင်း-နမ့်စန် လိုင်းမှာကျတော့ လိုင်းဗို့အားတွေတအားမြင့်တက်နေလို့ တနည်းအားဖြင့် လိုင်းက Reactive Power တွေထုတ်ပေးနေလို့ အဲဒီ Reactive Power တွေကိုစားပစ်ဖို့ shunt reactor တပ်ပေးရတယ်။ ပိုနေတဲ့ Reactive Power ကို စားပစ်တော့ လိုင်းဗို့အားကျလာတယ်။

ဓာတ်အားပေးစက်ဖက်ကကြည့်ရင် ဝန်နည်းချိန်မှာ လိုင်းကနေ Reactive Powerတွေကိုပြန်စုပ်ယူနေရလို့ မဂ္ဂါဗားအနှုတ်ပြနေမယ်။ ပြီးတော့စက်တစ်လုံးဆိုတာ ဓာတ်အားစနစ်နဲ့ချိတ်ပြီးရင် Active load ရော Reactive load ရောကို အခြားစက်ရုံတွေဆီကခွဲဝေမျှပြီး ဝင်ထမ်းရတယ်။ Active load ထမ်းဖို့ ရေအားစက်ရုံဆိုရင် Guide Vane ကိုပိုဖွင့်ပေးရတယ်။ Reactive load ကိုထမ်းဖို့ဆိုရင် Excitation ကိုမြှင့်ပေးရတယ်။(ညွှန်း - ဦးဖေသိန်းလျှပ်စစ်ပညာစာအုပ်)ဘီလူးချောင်းအမှတ်(၂)လိုစက်ရုံမျိုးဆိုရင် စက်ရဲ့ဝန်အားတိုးလိုက်တာနဲ့ Excitation ကိုပါတပြိုင်တည်း manual မြှင့်ပေးရတယ်။ ဝန်နဲချိန်မှာ ဓာတ်အားပေးစက်က Reactive load ကိုထမ်းစရာမလိုပဲ ပြန်စုပ်ယူနေရတယ်ဆိုတော့ Excitationနည်းသွားမယ်။ နောက်ပြီး ဓာတ်အားပေးစက်ရဲ့သွင်ပြင်လက္ခဏာအရ Capacitive load ကိုထမ်းနေရတော့(မဂ္ဂါဗားကိုစားနေရတော့) ဓာတ်အားပေးစက်ရဲ့အစွန်းဗို့အား(Terminal voltage) တက်လာမယ်။ ယင်းနဲ့ဆက်စပ်နေတဲ့လိုင်းဗို့အားလည်းတက်လာမယ်ဖြစ်ပါတယ်။ ဤသို့ဖြင့်လိုင်းတွင်ဝန်အားနည်းခြင်း၊ ဓာတ်အားပေးစက်တွင် မဂ္ဂါဗားအနှုတ်ပြခြင်း၊ လိုင်းဗို့အားမြင့်တက်ခြင်း၊ ဓာတ်အားပေးစက်တွင် Excitation ကျခြင်းတို့တပြိုင်နက်တည်းဖြစ်ပေါ်နေမည်ဖြစ်သည်။ အထူးသဖြင့်လိုင်းရှည်ပြီး ဗို့အားဖြင့်သောလိုင်းများတွင်ပိုဖြစ်မည်။ လိုင်းရှည်သည်နှင့်အမျှ လျှပ်သိုသတ္တိများမည်။ လိုင်းဗို့အားမြင့်သည်နှင့်အမျှ လျှပ်သိုသတ္တိများမည်ဖြစ်သောကြောင့်တည်း။ ထို့အတူလိုင်းတွင်ဝန်အားများပါက Reactive Power မလုံလောက်သဖြင့် ဗို့အားကျမည်။ ထို့ကြောင့် စက်က Reactive Powerပိုထုတ်ပေးရသည်။ ဒီတော့ Reactive Power ထုတ်ပေးရတဲ့ Excitation လည်းတက်လာရရော။ လိုင်းမှာဝန်များရင် ဓာတ်အားပေးစက်မှာ မဂ္ဂါဗားအပေါင်းပြမယ်။ လိုင်းဗို့အားကျမယ်။ Excitation များနေမယ်ဖြစ်တယ်။ Excitation အများကြီးတက်တာလည်းမကောင်းဘူး။ ဓာတ်အားပေးစက်မှာ Excitation Upper နဲ့ Limit Lower Limit တွေရှိကြတယ်။

၅ ။ reactive power နှင့် လျှပ်ဖိအားကိုထိန်းချုပ်ခြင်း

ယေဘုယျအားဖြင့် reactive power ကိုလျှော့ချလျှင် ဗို့အားကိုကျဆင်းစေပါတယ်။ reactive power ကို မြှင့်တင်ပေးလျှင် ဗို့အားကိုမြင့်တက်စေပါတယ်။ ဓာတ်အားစနစ်တွင် ဝန်အားများလာသောအခါ သို ့မဟုတ် ဓာတ်အား ထုတ်လုပ်မှုနည်းလာသောအခါ သို့မဟုတ် ဓာတ်အားစနစ်တွင်းရိှပစ္စည်းများက ဗို့အားကို ကျဆင်းစေသောအခါမှာ ဗို့အားကျဆင်းမှုဖြစ်ပွားပါတယ်။ reactive power မလုံလောက်ခြင်းက ဗို့အားကို ကျဆင်းစေပါတယ်။ ဗို့အားကျဆင်းလာသောအခါ ဓာတ်အားထောက်ပံ့မှု တည် ငြိမ်စေရန် လျှပ်စီးများလာကာ ဓာတ်အားလိုင်းအား reactive power ပိုမိုစားသုံးစေပြီး ဗို့အား ကို ပိုမိုကျဆင်းစေပါတယ်။ လျှပ်စီးအလွန်များလာလျှင် ဓာတ်အားလိုင်းဓာတ်အား ပြတ်တောက် မည်ဖြစ်ပြီး အခြားဓာတ်အားလိုင်းများကို ဝန်ပိစေပြီး ဆင့်ကဲဓာတ်အားပြတ်တောက်မှု ဖြစ်ပေါ်စေ မည်ဖြစ်ပါတယ်။

၆ ။reactive power ကို ထိန်းချုပ်သောပစ္စည်းများ

လျှပ်စစ်ပစ္စည်း အများစုဟာလျှပ်ညှို ့သောသဘာဝရှိကြပါတယ်။ ဒါကြောင့် ၎င်းတို့ဟာreactive power ကို စားသုံးပါတယ်။ ပစ္စည်းအများအပြားဟာ ဓာတ်အားစနစ်ရဲ့ reactive power နှင့်ဗို့အားအနေအထားကို ကူညီပေးနိုင်စွမ်းရှိပါတယ်။ ၎င်းတို့အနက်အချို့မှာအောက်ပါ အတိုင်းဖြစ်ပါတယ်။

(က) ပြိုင်ကျဓာတ်အားပေးစက်များ(Synchronous Generators)

ဓာတ်အားပေးစက်၏ ထားရှိအညွှန်း(setting )ဖြင့် ဓာတ်အားစစ်နှင် reactive power တို့၏ စုစု ပေါင်းထုတ်လုပ်မှုကို ချိန်ညှိနိုင်ပါတယ်။ စက်ကွင်းဝါယာခွေ (field winding )အတွင်းသို့ သံလိုက်ဓာတ်ပိုသွင်းပေးခြင်း (over Excitation )ဖြင့် စတေတာ(stator )မှ reactive power ကိုထုတ်ပေးပါတယ်။ ထိုနည်းတူ သံလိုက်လျှော့သွင်းပေးခြင်း(Under Excitation ) ဖြင့် ဓာတ်အားစနစ်တွင်ပိုနေသော Reacitive power များကို စားပစ်နိုင်သည်။ ဓာတ်အားပေးစက်တစ်ခုသည် ၎င်း၏ပုံစံထုတ်ထားသော စွမ်းဆောင်မှုဘောင်အတွင်းတွင် reactive power ကိုချောမွေ့စွာဖြင့် ရုတ်ခြည်းတိုးမြှင့်/ လျှော့ ချနိုင်ပါတယ်။

(ခ) ပြိုင်ကျကွန်ဒင်ဆာများ(Synchronous condensers )

ပြိုင်ကျကွန်ဒင်ဆာများပါတယ် reactive power သက်သက်ကိုသာ ထုတ်လုပ်ပေးပါတယ်။ ပြိုင်ကျကွန်ဒင်ဆာများပါတယ် အဓိကအားဖြင့် တာဘိုင်မပါသောဓာတ်အားပေးစက်သာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဓာတ်အားပေးစက်နည်းတူ သံလိုက်ပိုသွင်းခြင်း၊ လျှော့သွင်းပေးခြင်းဖြင့် reactive power ကို ထုတ်လုပ်/စားသုံးပေးနိုင်ပါတယ်။ ပြိုင်ကျကွန်ဒင်ဆာများသည် ထုတ်ပေး နေကျထက်များသော reactive power ကိုခဏတာမျှ ထုတ်လုပ်ပေးနိုင်ပါတယ်။ ဗို့အား ပြဿနာ ရှိနေသော ဓာတ်အားစနစ်များတွင် ဤသို့သော ဝန်ပိုထုတ်ပေးနိုင်စွမ်းပါတယ် များစွာတန်ဖိုးရှိပါတယ်။ ဥပမာ-ဓာတ်အားစနစ်ဟာ ဓာတ်အားပြတ်တောက်ဖို့ ဦးတည်နေရင် အခြားဓာတ်အားပေးစက်ရုံများ ဓာတ်အားစနစ်အတွင်းသို့ ဝင်ရောက်လာချိန်အထိ reactive power ကို တိုးမြှင့်ထုတ်လုပ်ပြီး တောင့်ခံထားနိုင်ပါက ဓာတ်အားပြတ်တောက်မှုကို ရေှာင်လွှဲနိုင်ပါတယ်။ ရိုးရိုးဓာတ်အားပေးစက်အချို့ကိုလည်းပြိုင်ကျကွန်ဒင်ဆာအဖြစ်မောင်းနှင်နိုင်ရန်ပြုလုပ်ထားသည်။ ဥပမာ - ရဲရွာစက်ရုံဓာတ်အားပေးစက်များ

(ဂ) လျှပ်တာပြောင်းများ (Transformers )

လျှပ်တာပြောင်း(ထရန်စဖော်မာ)များသည် လျှှပ်ဖိအားအဆင့်တစ်ခုမှ အခြားအဆင့်တစ်ခုသို့ ပြောင်းလဲ ပေးသည်။ ၎င်းသည်လျှပ်ညှို့ပစ္စည်းဖြစ်သဖြင့် ဝန်များချိန်တွင် သံလိုက်စက်ကွင်းကြီးမားစွာဖန်တီးရသည်ဖြစ်ရာ reactive power ကို များစွာစားသုံးပါတယ်။ ဝန်နည်းချိန်တွင်အနည်းငယ်သာစားသုံးသည်။ ကြီးမားသော လျှပ်တာပြောင်းများတွင် ယင်းတစ်လျှေက်စီးနေတယ့် reactive power ၏ ပမာဏနှင့် ဦးတည် ချက်ကိုပြောင်ပေးခြင်းဖြင့် ဗို့အားကိုထိန်းချုပ်နိုင်ပါတယ့်ငုတ်များပါရှိပါတယ်။ ငုတ်များပါတယ် ဗို့အားတည်ငြိမ်စေရန်အတွက် reactive power ကို လျှပ်တာပြောင်း၏တစ်ဖက်မှ အခြား တစ်ဖက်သို့ပို့ဆောင်ပေးပါတယ်ဟုမှတ်ယူနိုင်ပါတယ်။

(ဃ) လျှပ်သွင်ရွှေ့လျှပ်တာပြောင်းများ(Phase shifting transformers )

လျှပ်သွင်ရွှေ ့လျှပ်တာပြောင်း သို့မဟုတ်လျှပ်သွင်ထောင့်ပုံမှန်ထိန်းကိရိယာ(phase angle regulator )တွင် ယင်းတစ်လျှောက် သွင်ထောင့်ကွာခြားမှု(phase angle difference )ကို ထိန်းချုပ်ရန် ငုတ်များပါဝင်ပါတယ်။ လျှပ်တာပြောင်းတစ်လျှောက် သွင်ထောင့်ကွာခြားမှုမြင့်တက်စေလျှင် ဓာတ်အားလိုင်း၏ခုခံမှုများလာပြီး ယင်းပေါ်ရှိ ဓာတ်အားပမာဏကိုလျော့ကျစေပါတယ်။ ဓာတ်အား လိုင်းတွင်စီးနေသော ဓာတ်အားစစ်ကိုထိန်းချုပ်ခြင်းဖြင့် ဓာတ်အားလိုင်း၏ reactive power ကို ထိန်းချုပ်ပြီးဖြစ်ပါတယ်။

(င) ဓာတ်အားလိုင်းများ

ဓာတ်အားလိုင်းများတွင် လျှပ်သိုမှုသတ္တိရောလျှပ်ညှို ့မှုသတ္တိပါရှိကြပါတယ်။ ဓာတ်အားလိုင်း ၏လျှပ်သိုမှုက reactive power ကိုထုတ်လုပ်ပေးပြီး ဓာတ်အားလိုင်း၏လျှပ်ညှို ့မှုက reactive power ကိုစားသုံးပါတယ်။ ဓာတ်အားလိုင်း၏သွင်ပြင်လက္ခဏာအရ ဝန်နည်းချိန်တွင် reactive power ကိုထုတ်လုပ်ပေးပြီး ဝန်များချိန်တွင် reactive power ကို စားသုံးပါတယ်။ ဓာတ်အားလိုင်း ၏ reactive power စားသုံးမှုပါတယ် ဓာတ်အားလိုင်း၏လျှပ်စီးပမာဏ သို့မဟုတ် ဓာတ်အားလိုင်း တစ်လျှောက် ဗို့အားကျဆင်းမှုနှင့်ဆက်နွယ်နေပါတယ်။ ဓာတ်အားလိုင်း၏ reactive power ထုတ်လုပ်မှုပသည် ဓာတ်အားလိုင်း၏ဗို့အား၊ လိုင်းအရှည်တို့နှင့်ဆက်နွယ်နေပါတယ်။

(စ) ကေဘယ်များ

ကေဘယ်များ(Cables )ပါတယ် ယင်းတို့ပေါ်တွင်နေရာများစွာယူသော လျှပ်သိုမှုလျှပ်စီးကို ထုတ်လုပ်ပေးပါတယ်။ ထိုပြဿနာပါတယ် ရှည်လျားသောဓာတ်အားလိုင်းများတွင် ပို၍ဖြစ်ပွား ပါတယ်။ အဆိုပါဓာတ်အားလိုင်းများ၏ ပိုလျှံနေသော reactive power ကိုစုပ်ယူရန် ၎င်းတို့၏ အစွန်းနှစ်ဖက်တွင် လမ်းခွဲလျှပ်တုံ ့( Shunt reactors )များတပ်ဆင်ပေးရပါတယ်။ သို့ရာတွင် အနီးအနားရှိ လျှပ်စစ်ပတ်လမ်းများတွင်စီးဆင်းနေသော reactive power များက ကေဘယ်တွင် reactive power စီးဆင်းမှုကိုသက်ရောက်စေပါတယ်ဖြစ်ရာ လမ်းခွဲလျှပ်တုံ ့အားနေရာချထားမှု အဆင်အပြေဆုံးဖြစ်စေရန် ဓာတ်အားစီးဆင်းမှုပုံသဏ္ဌာန်များကိုလည်းထည့်သွင်းစဉ်းစားရပါတယ်။ အချို ့သောအခြေအနေများတွင် ကေဘယ်၏အစွန်းတစ်ဖက်တွင်သာ လမ်းခွဲလျှပ်တုံ ့ တပ်ဆင်ထားခြင်းဖြင့် ကေဘယ်တွင် reactive power စီးဆင်းမှုကို ညီမျှစေပါတယ်။ ရှည်လျားသော ကေဘယ်များပါတယ် ၎င်းတို့၏အလယ်တွင် လမ်းခွဲလျှပ်တုံ ့တစ်ခုတပ်ဆင်ရန်လိုအပ်ပါတယ်။

(ဆ) ဝန်များ

လျှပ်ညှို့ဝန်များသည် reactive power ကိုစားသုံးပြီး လျှပ်သိုဝန်များသည် reactive power ကိုထုတ်ပေးသည်။ ဝန်အများစုသည် လျှပ်ညှို့ဝန်များဖြစ်ကြသည်။ လျှပ်စစ်မီးသီး၊ လျှပ်စစ်မီးဖိုစသော ပါဝါဖက်တာ ၁ ရှိသောပစ္စည်းများမှာ reactive power ကိုစားသုံးခြင်း၊ ထုတ်လုပ်ခြင်းမရှိပေ။

(ဇ)လမ်းခွဲလျှပ်တုံ့များ( Shunt reactors )

လမ်းခွဲလျှပ်တုံ ့များကို ဓာတ်အားလိုင်းတွင်လျှပ်စီးပတ်လမ်းပွင့်( open circuit) ဖြစ်သော အခါ နှင့်ဝန်အားနည်းသောအခါများတွင် ဓာတ်အားလိုင်း၏ လျှပ်သိုမှုကိုလျှော့ချရန်အတွက် အသုံး ပြုပါတယ်။ ဓာတ်အားလိုင်း၏ဝေးကွာသောအစွန်းတစ်ဖက်တွင် ပတ်လမ်းပွင့်ဖြစ်သောအခါတွင် ဓာတ်အားလိုင်းအား ဓာတ်အားသွင်းပေးပါတယ့် လျှပ်သိုမှုလျှပ်စီး( capacitive line-charging ) ပါတယ် ဓာတ်အားသွင်းပါတယ့်ဖက်တွင် ဗို့အားကိုမြင့်တက်စေပါတယ်။ “ဖာရင်တီ” သက်ရောက်မှု (“Ferranti” effect )က ဓာတ်အားလက်ခံပါတယ့်ဖက်တွင် ဗို့အားကိုမြင့်တက်စေပါတယ်။ လမ်းခွဲလျှပ်တုံ့တစ်ခုအား ဓာတ်အားလိုင်းတွင် တပ်ဆင်ထားခြင်းဖြင့် အခြေခံကြိမ်နှုန်းကြောင့် ဗို့အား ခေတ္တမျှမြင့်တက်ခြင်းနှှင့် ဓာတ်အားလိုင်းဖွင့်/ပိတ်ချိန်များတွင် ဖြစ်ပေါ်လာတတ်သော ဗို့အား မြင့်တက်ခြင်းတို ့ကို ကန် ့သတ်ပေးပါတယ်။ ဝန်အားများလာချိန်တွင် လမ်းခွဲလျှပ်တုံ ့များအား ဖြတ်တောက် ထားနိုင်ပါတယ်။

(ဈ)ဖွင့်ပိတ်နိုင်သောလမ်းခွဲလျှပ်သိုများ(Shunt capacitors)

လမ်းခွဲလျှပ်သိုများပါတယ် reactive power ကိုထုတ်လုပ်ပေးပြီး အနီး တဝိုက်ရှိ ဗို့အား ကိုမြင့်တက်စေပါတယ်။ ဓာတ်အားစနစ်အတွင်း ဝန်အားများပြားနေချိန်တွင် reactive power ကို လိုအပ်သောနေရာအနီးအနားတွင်ပင် ထုတ်ပေးနိုင်ရန် လမ်းခွဲလျှပ်သိုများကို အသုံးပြုပါတယ်။ လျှပ်သိုမှ reactive power အထွက်ပါတယ် လျှပ်ဖိအား၏နှစ်ထပ်ကိန်းနှင့်အချိုးကျပါတယ်။ ယင်းပါတယ် ဗို့အားကိုနှိမ့်ချထားသောအခြေအနေတွင် ပြဿနာဖြစ်စေနိုင်ပါတယ်။ ဗို့အား၏ နှစ်ထပ်ကိန်းအတိုင်းလိုက်၍ကျဆင်းသွားသောကြောင့် ဗို့အားကိုပိုမိုကျဆင်းစေပါပါတယ်။ လျှပ်သိုများကို ယန္တရားခလုတ်များ(mechanical switches )သုံးပြီး ဖွင်ပိတ်သဖြင့် ဖွင့်ပိတ် ချိန်ပါတယ် ဆိုင်ကယ်(cycles )အနည်းငယ်ကြာသဖြင့် ၎င်းတို့မှထွက်သော reactive power ချောမွေ့ခြင်းမရှိပေ။ လျှပ်သိုများကိုခလုတ်ဖြုတ်လိုက်ပြီးလျှင် နောက်တစ်ကြိမ်ပြန်မတင်မီ ၎င်းတို့အတွင်းရှိ ဓာတ်အားကိုထုတ်ပစ်ရပါတယ်။ အချို့နေရာများတွင် လျှပ်သိုများအားလျင်မြန်စွာ ဓာတ်အားထုတ်ပစ်နိုင်သော လျှပ်တုံ့များတပ်ဆင်ထားပါတယ်။

(ည) တန်းဆက်လျှပ်သိုများ(Series capacitors )

တန်းဆက်လျှပ်သိုများပါတယ် ဓာတ်အားလိုင်းလျှပ်စီး၏နှစ်ထပ်ကိန်း အတိုင်း reactive power ကိုထုတ်လုပ်ပေးပါတယ်။ တန်းဆက်လျှပ်သိုများတပ်ဆင်ထားသော ဓာတ်အားလိုင်းပါတယ် လျှပ်စစ်သဘောအရ အလျားလျော့နည်းသွားပါတယ်။ သို့ဖြင့်ဓာတ်အားပို၍များများပို့လွှတ်နိုင်ပါတယ်။

(ဋ)Static Var compensators

Static Var compensators များပါတယ် အခြေခံအားဖြင့် အီလက်ထရွန်းနစ်ခလုတ်များဖြင့် ဓာတ်အားစနစ်သို့ဆက်သွယ်ထားသော လမ်းခွဲလျှပ်သို သို့မဟုတ် လမ်းခွဲလျှပ်တုံ့များဖြစ်ကြပါတယ်။ ၎င်းတို့ပါတယ် ဓာတ်အားစနစ်အား reactive power ထောက်ပံ့ပေးခြင်း၊ စပေးခြင်းဖြင့် ဗို့အားကိုထိန်းချုပ်ပါတယ်။

(ဎ)static compensator

static compensator ပါတယ် ဗို့အားကိုထုတ်ပေးပြီး ပြိုင်ကျကွန်ဒင်ဆာနည်းတူ ဓာတ်အားစနစ်ကို ထိန်းချုပ်ပေးပါတယ်။ ၎င်းပါတယ် အခြေခံအားဖြင့် အီလက်ထရွန်းနစ်ခလုတ် များ သုံးပြီး ဒီစီလျှပ်ဖိအားကို တြိသွင်ဗို့အား(3-phase voltage)အဖြစ်ပြောင်းပေးသော ကိရိယာ ဖြစ်ပါတယ်။ ထို့ကြောင့် ၎င်းမှအထွက် reactive power ပါတယ် ဓာတ်အားစနစ်ဗို့အား၏ လွှမ်းမိုး ခံရခြင်းမရိှပေ။