ပုရွက်ဆိတ်

Ants Temporal range: 100–0 Ma PreЄ Є O S D C P T J K Pg N Late Albian – Present
Fire ants
မျိုးရိုးခွဲခြားခြင်း
လောက:	Animalia
မျိုးပေါင်းစု:	Arthropoda
မျိုးပေါင်း:	Insecta
မျိုးစဉ်:	Hymenoptera
Infraorder:	Aculeata
Superfamily:	Formicoidea
မျိုးရင်း:	Formicidae Latreille, 1809
အမျိုးအစား မျိုးစိတ်
Formica rufa Linnaeus, 1761
မျိုးရင်းခွဲများ
Agroecomyrmecinae Amblyoponinae (incl. "Apomyrminae") Aneuretinae †Brownimeciinae Dolichoderinae Dorylinae Ectatomminae †Formiciinae Formicinae †Haidomyrmecinae Heteroponerinae Leptanillinae Martialinae Myrmeciinae (incl. "Nothomyrmeciinae") Myrmicinae Paraponerinae Ponerinae Proceratiinae Pseudomyrmecinae †Sphecomyrminae Cladogram of subfamilies      Martialinae     Leptanillinae     Amblyoponinae     Paraponerinae     Agroecomyrmecinae     Ponerinae     Proceratiinae           Ecitoninae‡     Aenictinae‡       Dorylini‡     Aenictogitoninae‡         Cerapachyinae‡*     Leptanilloidinae‡             Dolichoderinae     Aneuretinae         Pseudomyrmecinae     Myrmeciinae             Ectatomminae     Heteroponerinae       Myrmicinae     Formicinae           A phylogeny of the extant ant subfamilies. *Cerapachyinae is paraphyletic ‡ The previous dorylomorph subfamilies were synonymized under Dorylinae by Brady et al. in 2014

ပုရွက်ဆိတ်သည် Formicidae မျိုးရင်းတွင်ပါသော အင်းဆက်ဖြစ်ပြီး နကျယ်ကောင်နှင့် ပျားမျိုများနှင့် အမျိုးတော်သည်။ ပုရွတ်ဆိတ်များသည် အုပ်စုဖွဲ့၍နေတတ်သည်။ ပုရွတ်ဆိတ်များသည် အုပ်စုဖွဲ့၍ အစာရှာတတ်သည်။ ပုရွက်ဆိတ်တွင် နှာခေါင်းခုနှစ်ပေါက်ရှိသည်။ ထိုကြောင့် အစားအစာများရှိသည့်နေရာကို အမြန်ဆုံးအရောက်လာနိုင်သည်။ ပုရွက်ဆိတ်များသည် နွေရာသီတွင် အစားအစာများကို စုဆောင်းတတ်သည်။ ဇွဲ၊ လုံလ၊ ဝီရိယရှိသော တိရစ္ဆာန်အဖြစ် လူတို့၏ သတ်မှတ်ထားခြင်းခံရသည်။ ပုရွတ်ဆိတ်နီအကြီး၊ ပုရွတ်ဆိတ်နီအသေး၊ ပုရွတ်ပျံ၊ ပုရွတ်ဆိတ်မည်းအကြီး၊ ပုရွတ်ဆိတ်မည်းအသေးစသည်ဖြင့် အမျိုးအစားများစွာရှိသည်။ ခန်းမှန်းခြေ ပုရွက်ဆိတ် မျိုးစိတ်ပေါင်း ၂၂၀၀၀ ထဲမှ ၁၃၈၀၀ ကို ခွဲခြားမှတ်တမ်းတင်နိုင်ခဲ့သည်။ ပုရွက်ဆိတ်ကို ကမ္ဘာပေါ်ရှိ ကုန်းမြေထုနေရာတိုင်းတွင် တွေ့မြင်ရသည်။ ပတ်ဝန်းကျင်များစွာတွင် လိုက်လျောညီထွေနေတတ်ကြပြီး အချင်းချင်း ဆက်သွယ်နိုင်ခြင်း၊ ပြဿနာဖြေရှင်းနိုင်စွမ်းရှိခြင်းတို့ကြောင့် ဂေဟစနစ်တွင် ကောင်းစွာ ရှင်သန်နိုင်ကြသည်။

ဇီဝဗေဒဆိုင်ရာ အခြေခံများ

ပုရွက်ဆိတ်များသည် ဟိုင်မနော့ဖ်တာမျိုးရင်း (Hymenoptera) အောက်ရှိ ဖောမစီဒီမျိုးရင်းခွဲ (Formicidae) တွင် ပါဝင်သော အင်းဆက်များဖြစ်သည်။ ၎င်းတို့သည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် မျိုးစိတ်ပေါင်း ၁၂,၀၀၀ ကျော်ရှိပြီး၊ အချို့ကျွမ်းကျင်သူများက ၂၀,၀၀၀ အထိ ရှိနိုင်သည်ဟု ခန့်မှန်းထားသည်။ ပုရွက်ဆိတ်များသည် အန္တာတိက၊ ဂရင်းလန်း၊ အိုက်စလန်၊ နှင့် အချို့ကျွန်းနိုင်ငံများမှလွဲ၍ ကမ္ဘာ့နေရာအနှံ့တွင် ပျံ့နှံ့နေထိုင်သည်။ ၎င်းတို့၏ ခန္ဓာကိုယ်တွင် ဦးခေါင်း၊ ရင်ဘတ်၊ နှင့် ဝမ်းဗိုက်ဟူ၍ အပိုင်းသုံးပိုင်းပါရှိပြီး၊ အင်တာနာများသည် အဆစ်ကွေးညွှတ်ပုံစံ (geniculate) ဖြစ်ကာ ခါးသိမ်သိမ်ဖွဲ့စည်းပုံဖြင့် ထူးခြားသည်။

ပုရွက်ဆိတ်များသည် အလွန်သေးငယ်ပြီး အရွယ်အစားမှာ ၁ မီလီမီတာမှ ၂၅ မီလီမီတာအထိ ကွဲပြားသည်။ ၎င်းတို့၏ အရောင်များသည် အနက်၊ အညိုရင့်၊ အနီရောင်၊ သို့မဟုတ် အဝါရောင်ဖြစ်ပြီး၊ အချို့မျိုးစိတ်များတွင် တောင်ပံများပါရှိသည်။ တောင်ပံရှိသော ပုရွက်ဆိတ်များသည် များသောအားဖြင့် ဘုရင်မ (queens) သို့မဟုတ် အထီး (drones) များဖြစ်ကြပြီး၊ ၎င်းတို့သည် မျိုးပွားရန်အတွက် အဓိကတာဝန်ယူသည်။

လူမှုဖွဲ့စည်းပုံနှင့် အသိုက်ဘဝ

ပုရွက်ဆိတ်များသည် အလွန်စည်းလုံးသော လူမှုဖွဲ့စည်းပုံ (eusociality) ဖြင့် ထင်ရှားသည်။ အသိုက်တစ်ခုတွင် ဘုရင်မ၊ လုပ်သားများ (workers)၊ နှင့် အထီးများ ပါဝင်သည်။ ဘုရင်မသည် ဥများထုတ်လုပ်ရန် တာဝန်ရှိပြီး၊ လုပ်သားများက အစာရှာဖွေခြင်း၊ အသိုက်ထိန်းသိမ်းခြင်း၊ နှင့် ကာကွယ်ခြင်းတို့ကို လုပ်ဆောင်သည်။ လုပ်သားများသည် များသောအားဖြင့် သားမွေးမရသော အမများဖြစ်ကြပြီး၊ အထီးများသည် ဘုရင်မနှင့် မိတ်လိုက်ပြီးနောက် သေဆုံးလေ့ရှိသည်။

အသိုက်များသည် အရွယ်အစားအားဖြင့် အလွန်ကွဲပြားပြီး၊ ပုရွက်ဆိတ်အနည်းငယ်မှ သန်းပေါင်းများစွာအထိ ပါဝင်နိုင်သည်။ ဥပမာအားဖြင့်၊ အာဂျင်တီးနားပုရွက်ဆိတ်များ (Argentine ants) သည် သန်းပေါင်းများစွာသော အသိုက်များပါဝင်သော စူပါအသိုက် (supercolonies) များဖွဲ့စည်းနိုင်သည်။ ဤစူပါအသိုက်များသည် ရာနှင့်ချီသော ကီလိုမီတာများကို ဖုံးလွှမ်းနိုင်ပြီး၊ အလွန်ထိရောက်သော ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုကို ပြသသည်။ အချို့မျိုးစိတ်များတွင် လုပ်သားများကို မတူညီသော အခန်းကဏ္ဍများအဖြစ် ပိုင်းခြားထားပြီး၊ ဥပမာ၊ စစ်သားများ (soldiers)၊ အသိုက်တည်ဆောက်သူများ၊ နှင့် အစာရှာဖွေသူများအဖြစ် ခွဲခြားထားသည်။

ဆက်သွယ်ရေးနည်းလမ်းများ

ပုရွက်ဆိတ်များသည် ဖီရိုမုန်း (pheromones)၊ အထိအတွေ့၊ နှင့် အသံများမှတစ်ဆင့် ဆက်သွယ်သည်။ ဖီရိုမုန်းများသည် အစာရင်းမြစ်များဆီသို့ လမ်းညွှန်ရန် အဓိကအသုံးပြုပြီး၊ လုပ်သားများသည် ၎င်းတို့၏ လမ်းကြောင်းများပေါ်တွင် အနံ့အမှတ်အသားများ ထားရှိသည်။ ဤအနံ့များသည် အခြားပုရွက်ဆိတ်များကို အစာရင်းမြစ်ဆီသို့ ဦးတည်စေသည်။ ထို့ပြင်၊ ပုရွက်ဆိတ်တစ်ကောင်ကို ဖျစ်ညှစ်မိပါက သတိပေးဖီရိုမုန်းများ ထုတ်လွှတ်ပြီး အနီးဝန်းကျင်ရှိ ပုရွက်ဆိတ်များကို တိုက်ခိုက်ရန် လှုံ့ဆော်သည်။

အထိအတွေ့မှတစ်ဆင့် ဆက်သွယ်ရာတွင်၊ ပုရွက်ဆိတ်များသည် ၎င်းတို့၏ အင်တာနာများနှင့် ခန္ဓာကိုယ်အစိတ်အပိုင်းများကို အသုံးပြုပြီး အချက်ပြမှုများပေးပို့သည်။ ဥပမာ၊ ပုရွက်ဆိတ်များသည် အပင်ရည်စားသော အင်းဆက်များဖြစ်သည့် ပျပိုး (aphid)များကို အင်တာနာဖြင့် ပုတ်ခတ်ကာ ဟန်းနီဒူး (honeydew) ထုတ်လွှတ်ရန် လှုံ့ဆော်သည်။ အချို့မျိုးစိတ်များသည် ခန္ဓာကိုယ်အစိတ်အပိုင်းများကို ပွတ်တိုက်ခြင်းဖြင့် အသံများ (stridulations) ထုတ်လုပ်ပြီး အန္တရာယ်သတိပေးခြင်း သို့မဟုတ် အခြားအချက်ပြမှုများပြုလုပ်သည်။

အစာအာဟာရရယူမှု

ပုရွက်ဆိတ်များ၏ အစာသည် မျိုးစိတ်အလိုက် ကွဲပြားသည်။ အများစုသည် အပင်ရည်၊ မျိုးစေ့များ၊ မှို၊ သို့မဟုတ် အခြားအင်းဆက်များကို စားသုံးသည်။ ဥပမာ၊ အရွက်ဖြတ် ပုရွက်ဆိတ်များ (leafcutter ants) သည် အရွက်များကို ဖြတ်တောက်ပြီး ၎င်းတို့ဖြင့် မှိုများကို ပြုစုပျိုးထောင်ကာ ထိုမှိုများကို အဓိကအစာအဖြစ် စားသုံးသည်။ စစ်သားပုရွက်ဆိတ်များ (army ants) သည် တခါတရံ တွားသွားသတ္တဝါများ၊ ငှက်များ၊ သို့မဟုတ် သေးငယ်သော နို့တိုက်သတ္တဝါများကိုပင် လိုက်လံဖမ်းဆီးစားသုံးသည်။

ပုရွက်ဆိတ်များသည် ၎င်းတို့၏ ကိုယ်အလေးချိန်ထက် ၁၀ ဆမှ ၅၀ ဆအထိ သယ်ဆောင်နိုင်စွမ်းရှိပြီး၊ ၎င်းသည် ၎င်းတို့၏ ခန္ဓာကိုယ်ဖွဲ့စည်းပုံရှိ သိပ်သည်းသော ကြွက်သားများကြောင့်ဖြစ်သည်။ အချို့မျိုးစိတ်များတွင် ဟန်းနီပေါ့ပုရွက်ဆိတ်များ (honeypot ants) ကဲ့သို့ အထူးလုပ်သားများရှိပြီး၊ ၎င်းတို့သည် အစာခေါင်းပါးချိန်တွင် အသိုက်အတွက် အစာသိုလှောင်ရန် ၎င်းတို့၏ ဝမ်းဗိုက်အတွင်း အရည်များကို သိမ်းဆည်းထားသည်။

ဂေဟစနစ်ဆိုင်ရာ အခန်းကဏ္ဍ

ပုရွက်ဆိတ်များသည် ဂေဟစနစ်တွင် အဓိကအခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်သည်။ ၎င်းတို့သည် မြေဆီလွှာပြန်လည်ဖြည့်တင်းခြင်း၊ မျိုးစေ့ဖြန့်ကျဲခြင်း၊ နှင့် အင်းဆက်ပိုးမွှားများကို ထိန်းချုပ်ခြင်းတို့ကို လုပ်ဆောင်သည်။ ဥပမာ၊ ပုရွက်ဆိတ်များသည် မြေဆီလွှာကို လေဝင်လေထွက်ကောင်းစေပြီး၊ အာဟာရဓာတ်များ ပြန်လည်ဖြန့်ဖြူးပေးသည်။ ၎င်းတို့သည် အပင်မျိုးစေ့များကို ဖြန့်ကျဲပေးခြင်းဖြင့် အပင်မျိုးစိတ်များ ပျံ့နှံ့မှုကို အထောက်အကူပြုသည်။

ပုရွက်ဆိတ်များသည် အပင်များနှင့် အပြန်အလှန်အကျိုးပြုသော ဆက်ဆံရေးများရှိပြီး၊ ဥပမာ၊ ပျပိုး (aphid)များကို ကာကွယ်ပေးပြီး ဟန်းနီဒူးကို ရယူသည်။ ဤဆက်ဆံရေးသည် အပင်များကို ပိုးမွှားများမှ ကာကွယ်ပေးပြီး ပုရွက်ဆိတ်များအတွက် အာဟာရဓာတ်ကို ထောက်ပံ့သည်။ ထို့ပြင်၊ ပုရွက်ဆိတ်များသည် ပိုးမွှားအင်းဆက်များကို စားသုံးခြင်းဖြင့် သဘာဝပိုးသတ်ဆေးအဖြစ် လုပ်ဆောင်သည်။ ဥပမာ၊ ဝီဗာ ပုရွက်ဆိတ်များ (weaver ants) သည် အရှေ့တောင်အာရှရှိ စိုက်ပျိုးရေးလယ်ကွင်းများတွင် ဇီဝထိန်းချုပ်ရေးအေးဂျင့်အဖြစ် အသုံးပြုသည်။

နောက်ဆုံးပေါ် သုတေသနများ

မကြာသေးမီက သုတေသနများအရ ပုရွက်ဆိတ်များသည် ၎င်းတို့၏ ဂေဟစနစ်ဆိုင်ရာ အခန်းကဏ္ဍထက် ကျော်လွန်သော စွမ်းရည်များရှိကြောင်း ဖော်ပြထားသည်။ ၂၀၂၃ ခုနှစ်တွင် ထုတ်ပြန်သော လေ့လာမှုတစ်ခုအရ၊ ပုရွက်ဆိတ်များသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် သန်းပေါင်း ၂၀,၀၀၀ သန်း (20 quadrillion) ခန့်ရှိပြီး၊ ၎င်းသည် လူသားတစ်ဦးလျှင် ပုရွက်ဆိတ် ၂.၅ သန်းနှုန်းနီးပါးဖြစ်သည်။ ဤအရေအတွက်သည် ပုရွက်ဆိတ်များ၏ ဂေဟစနစ်အပေါ် သက်ရောက်မှုကို ထင်ရှားစွာ ပြသသည်။

၂၀၂၄ ခုနှစ်တွင် ဆိုက်ပရပ်စ်ရှိ ပုရွက်ဆိတ်မျိုးစိတ်များကို လေ့လာသော ဝက်ဘ်ဆိုက်တစ်ခုဖြစ်သည့် Ants of Cyprus မှ ဒေသတွင်းရှိ ပုရွက်ဆိတ်မျိုးစိတ်များ၏ ဇီဝမျိုးစုံမှုနှင့် ကျူးကျော်မျိုးစိတ်များကို စူးစမ်းလေ့လာနေကြောင်း ဖော်ပြထားသည်။ ၎င်းသည် ပုရွက်ဆိတ်များ၏ ပထဝီဝင်ဆိုင်ရာ ပျံ့နှံ့မှုနှင့် ဒေသဆိုင်ရာ ဂေဟစနစ်များအပေါ် သက်ရောက်မှုကို နားလည်ရန် အထောက်အကူပြုသည်။

ထို့ပြင်၊ ပုရွက်ဆိတ်များသည် စိုက်ပျိုးရေးနှင့် ဆက်စပ်သော အပြုအမူများကို ပြသကြသည်။ ဥပမာ၊ အရွက်ဖြတ် ပုရွက်ဆိတ်များသည် မှိုများကို စိုက်ပျိုးပြီး ၎င်းတို့၏ အဓိကအစာအဖြစ် အသုံးပြုသည်။ မကြာသေးမီက သုတေသနများအရ၊ ပုရွက်ဆိတ်များသည် အပင်ပေါင်း ၁၁,၀၀၀ ကျော်၏ မျိုးစေ့ဖြန့်ကျဲမှုတွင် ပါဝင်ပြီး၊ အနည်းဆုံး အပင်မျိုးစိတ် ၇၀၀ နှင့် အပြန်အလှန်အကျိုးပြုဆက်ဆံရေးရှိသည်။

လူသားများနှင့် ဆက်နွယ်မှု

ပုရွက်ဆိတ်များသည် လူသားများနှင့် ရှုပ်ထွေးသော ဆက်ဆံရေးရှိ ပုရွက်ဆိတ်အချို့သည် အိမ်တွင်းသို့ ကျူးကျော်ဝင်ရောက်ပြီး အစာသိုလှောင်မှုများကို ဖျက်ဆီးတတ်သည်။ ဥပမာ၊ အာဂျင်တီးနားပုရွက်ဆိတ်များနှင့် ဖာရိုပုရွက်ဆိတ်များ (pharaoh ants) သည် အိမ်တွင်းပိုးမွှားများအဖြစ် လူသိများသည်။ ထို့ပြင်၊ မီးပုရွက်ဆိတ်များ (fire ants) သည် နာကျင်စေသော အဆိပ်ထိုးဖောက်နိုင်ပြီး၊ အချို့လူများတွင် ဓာတ်မတည့်မှုဖြစ်ပေါ်စေသည်။

သို့သော် ပုရွက်ဆိတ်များသည် လူသားများအတွက် အကျိုးပြုမှုများလည်း ရှိသည်။ အချို့ဒေသများတွင် ပုရွက်ဆိတ်များကို အစားအသောက်အဖြစ် စားသုံးကြသည်။ ဥပမာ၊ ထိုင်းနိုင်ငံတွင် ဝီဗာ ပုရွက်ဆိတ်၏ သားလောင်းများသည် ပရိုတင်းဓာတ်ကြွယ်ဝသော အစားအစာဖြစ်ပြီး၊ ဈေးကွက်တွင် အလွန်တန်ဖိုးရှိသည်။ ထို့ပြင်၊ ပုရွက်ဆိတ်များသည် သိပ္ပံသုတေသနတွင် အရေးပါသော အကြောင်းအရာဖြစ်ပြီး၊ ၎င်းတို့၏ အပြုအမူများသည် စက်ရုပ်နည်းပညာနှင့် အယ်လဂိုရစ်သမ်များဖွံ့ဖြိုးရေးတွင် လှုံ့ဆော်မှုပေးသည်�।

အနာဂတ်စိန်ခေါ်မှုများ

ပုရွက်ဆိတ်များသည် ဂေဟစနစ်အတွက် အရေးပါသော်လည်း၊ ကျူးကျော်မျိုးစိတ်များသည် ဒေသခံဂေဟစနစ်များကို ထိခိုက်စေသည်။ ၁၉၃၀ မှ ၂၀၂၁ ခုနှစ်အတွင်း ကျူးကျော်ပုရွက်ဆိတ်များကြောင့် စီးပွားရေးဆုံးရှုံးမှု ဒေါ်လာ ၅၁ ဘီလီယံခန့် ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်ဟု လေ့လာမှုများက ဖော်ပြထားသည်။ ဥပမာ၊ မီးပုရွက်ဆိတ်များသည် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ တောင်ပိုင်းဒေသများသို့ ကျူးကျော်ဝင်ရောက်ပြီး ဒေသခံအင်းဆက်များကို ထိခိုက်စေသည်။

ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုသည်လည်း ပုရွက်ဆိတ်များ၏ ပျံ့နှံ့မှုနှင့် အပြုအမူများကို သက်ရောက်မှုရှိသည်။ ပိုမိုပူနွေးသော ရာသီဥတုသည် ပုရွက်ဆိတ်မျိုးစိတ်အချို့၏ နယ်မြေချဲ့ထွင်မှုကို အထောက်အကူပြုနိုင်ပြီး၊ ၎င်းသည် ဒေသခံဂေဟစနစ်များအပေါ် သက်ရောက်မှုရှိသည်။