တိဗက်-ဗမာနွယ် ဘာသာစကားများ
တိဗက်-ဗမာဘာသာစကားအုပ်စုသည် တရုတ်-တိဗက် မိသားစုမှာ တရုတ်ဘာသာစကားမပါဝင်သော ကျန်အုပ်စုများဖြစ်ပြီး တိဗက်ဘာသာစကား၊ဗမာဘာသာစကား၊ယီဘာသာစကားတို့ပါဝင်ပြီး ဘူတန်နှင့်မြန်မာနိုင်ငံ တို့၏ တရားဝင်ရုံးသုံးဘာသာစကား များသည် ဤအုပ်စုမှဖြစ်သည် ။ မိသားစုဝင်ဘာသာစကား အုပ်စု ဖြစ်ပြီးအမျိုးကွဲပေါင်း ၄၀၀ ကျော်ကို အရှေ့အာရှ၊တောင်အာရှ၊အရှေ့တောင်အာရှ ကုန်းမြေမြင့်များ နှင့် မြန်မာနိုင်ငံမြေပြန့်ဒေသများတွင် ပြောဆိုကြသည်။
| တိဗက်-ဗမာ | |
|---|---|
| ဒေသအလိုက် ပျံ့နှံ့မှု: | အရှေ့တောင်အာရှ, အရှေ့အာရှ, တောင်အာရှ |
| ခွဲခြားမှု: | တရုတ်-တိဗက်
|
| ရှေးဦးပထမဖြစ်သော ဘာသာစကား | ရှေးဟောင်းတိဗက်-ဗမာ |
| အခွဲများ: |
|
| ISO 639-5: | tbq |
| Glottolog: | None |
 | |
တရုတ်-တိဗက် ဘာသာစကား မိသားစုကြီးကို တရုတ်နွယ် ဘာသာစကားများအုပ်စု(Sinitic) နှင့် တိဘက်-ဗမာနွယ် ဘာသာစကားများအုပ်စု(Tibeto-Burman) ဟူ၍ ကိုင်းခွဲနှစ်မျိုးဖြင့် သတ်မှတ် ဖော်ပြလေ့ ရှိသော်လည်း တရုတ်နွယ် မဟုတ်သော ဘာသာစကားများ၏ မူလအစနှင့် ပတ်သက်၍ ရှင်းလင်းတင်ပြထားခြင်း လုံးဝမရှိသေးသလို ဤသို့တရုတ်အုပ်စုနှင့်ခွဲခြားဖော်ပြခြင်းကို လက်မခံသော သုတေသနပညာရှင် ဦးရေမှာလည်း ပိုမိုများပြားလာသည်။ O3 (O2a2b1a1) DNA သည် တရုတ်-တိဗက်ဘာသာပြောသူများ၏ အဖမျိုးရိုးဗီဇတွင်တွေ့ရှိရသည့် အများဆုံး haplogroup ဖြစ်ပြီး မူလရွှေ့ပြောင်းသွားလာမှုအခြေပြုမြေပုံတွင်လည်း အဓိကအခန်းကဏ္ဍတွင်ရှိသည်။
မျိုးရိုးဗီဇနှင့် စတင်ရာဒေသ
[ပြင်ဆင်ရန်]တိဗက်–ဗမာလူမျိုးများသည် တရုတ်–တိဗက် ဘာသာမိသားစု၏ အဓိက အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုဖြစ်ပြီး၊ ဤအဖွဲ့အစည်းတွင် မြန်မာ(ဗမာ)၊ တိဗက်၊ နာဂ၊ လီဆူ၊ ကချင်၊ ချင်း နှင့် တခြား တိဗက်-ဗမာ ဘာသာပြောလူမျိုးများ ပါဝင်သည်။
သမိုင်းနှင့် ဘာသာဗေဒအခြေခံသုတေသနများအရ တိဗက်–ဗမာလူမျိုးများ၏ မူရင်းစတင်ရာဒေသကို တရုတ်နိုင်ငံတောင်ပိုင်း (ယူနန်ပြည်နယ်၊ စီချွမ်ပြည်နယ်) နှင့် တိဘက်မြောက်ပိုင်း၊ ဟိမဝန္တာတောင်တန်းဒေသများတွင် ရှာဖွေတွေ့ရှိနိုင်ကြောင်း အများအားဖြင့် ယူဆနိုင်သည်။[၁] ထိုဒေသမှတဆင့် အဆင့်ဆင့်ခွဲဖြာထွက်လာပြီး ယနေ့ခေတ် မြန်မာနိုင်ငံ၊တရုတ်နိုင်ငံ၊အိန္ဒိယအရှေ့မြောက်ပိုင်း ဒေသ အထိပြန့်နှံ့ လာခဲ့သည်ဟု ယူဆရသည်။
.svg)
ပုံမှန်အားဖြင့် တိဗက်–ဗမာလူမျိုးများတွင် အချို့ Haplogroup များ ထင်ရှားစွာ တွေ့ရသည်။ဖခင်ဘက်မှမျိုးရိုးလိုင်းတွင်အဓိကတွေ့ရသော Haplogroup O-M175 သည် အရှေ့အာရှလူမျိုးအများစုတွင် တွေ့ရသည့် Haplogroup ဖြစ်ပြီး၊ တိဗက်–ဗမာလူမျိုးများတွင်လည်း အများဆုံး ရှိနေသည်။[၆] Haplogroup D-M174 သည် တိဘက်လူမျိုးများ နှင့် တောင်ပိုင်း တိဗက်–ဗမာအစုများတွင် သီးခြားထင်ရှားသည်။ ဤ Haplogroup သည် ဂျပန်တွင်လည်း တွေ့ရသဖြင့် သမိုင်းအရ အနက်ပါအရာများကို ညွှန်းနိုင်သည်။[၇] Haplogroup N နှင့် Haplogroup C တို့သည် ရာခိုင်အနှုန်းအနည်းငယ်သာ တွေ့ရသော်လည်း တချို့ တိဗက်–ဗမာ အုပ်စုများတွင် သက်ဆိုင်မှုရှိကြောင်း သုတေသနများ ဖော်ပြထားသည်။
မိခင်မျိုးရိုးလိုင်းတွင် Haplogroup M နှင့် N ၏အခွဲများနှင့် အရှေ့အာရှနှင့် တောင်အာရှတို့၏ မူရင်းမိခင်မျိုးရိုး အနက်သက်ဆိုင်မှုများကို ဖော်ပြပေးသည်။၄င်းအပြင် Haplogroup A, G, D တိဘက်မြင့်တန်းနေထိုင်သူများတွင် တွေ့ရပြီး အအေးဒဏ်ဒေသသို့ လိုက်လျောညီထွေ ဖြစ်စေသည်ဟု ယူဆသည်။[၈] တိဗက်–ဗမာလူမျိုးများ၏ မျိုးရိုးဗီဇပုံစံများသည် တိဘက်ကုန်းမြေမြင့်တွင် အလွန်ထင်ရှားသော အဆင့်မြင့်နေထိုင်နိုင်စွမ်းများ နှင့် ဆက်စပ်ပြီး ဥပမာအားဖြင့် EPAS1 မျိုးရိုးဗီဇ သည် သွေးတွင်းအောက်စီဂျင်ပမာဏ အနည်းငယ်ဖြင့်နေထိုင်နိုင်သည့် ဗီဇဖြစ်ပြီး တိဘက်လူမျိုးများတွင်သာ ထင်ရှားပါသည်။[၉]
သဒ္ဒါအသုံးပြုပုံ
[ပြင်ဆင်ရန်]တိဗက်-ဗမာစကားများတွင် သဒ္ဒါပုံစံများသည် အခြား အာရှဘာသာများနှင့် နှိုင်းယှဉ်ကြည့်သော်လည်း ထူးခြားမှုရှိသည်။ အများအားဖြင့် SOV (ကတ္တား–ကံ–ကြိယာ) စာကြောင်းဖွဲ့စည်းပုံကို အသုံးပြုကြသည်။ဥပမာ “ငါသူ့ကိုပြောတယ်” ဟူသောစာကြောင်းတွင် “ငါ”သည် ကတ္တားဖြစ်ပြီး “သူ”သည်ကံဖြစ်သည် “ပြောတယ်၊ပြောသည်”သည် ကြိယာဖြစ်သည်။ [၁၀] ဥပမာ အားဖြင့်မြန်မာဘာသာစကားတွင် "ငါ သစ်သီး စားတယ်။"၊ တိဗက်ဘာသာတွင် "Nga za za yin" (ငါ သစ်သီး စားသည်) ။ နာဂဘာသာများတွင်လည်း သဘောတူပုံစံတူသည်။ မြန်မာ – "ငါ၏ စာအုပ်"။ တိဗက် – "Nga’i deb" (ငါ၏ စာအုပ်)။ ကချင် – "Nga ai kaw" (ငါ၏ စာအုပ်)။
တိဗက်-ဗမာ အုပ်စုဝင်များ
[ပြင်ဆင်ရန်]- တိဗက်အုပ်စု (Tibetic)
- တိဗက် (Amdo, Kham, Ü-Tsang)
- Dzongkha (ဘူတန်)
- ဆစ်ခ်ကင်း, Sherpa(ရှဲပါ့)
- လိုလို-ဗမာအုပ်စု (Lolo-Burmese)
- ဗမာနှင့် ဗမာနွယ်ဝင်များ၊အာချန်(မိုင်းသာ)၊လော်ဝေါ် or မရူ ( mainstream linguistics အရ Sal အုပ်စု)
- လိုလို (ယီ), လီဆူ, နရှီး, အာခါ
- ကရင်အုပ်စု (Karenic)
- စကောကရင်
- ပိုးကရင်
- ကယား (ကရင်နီ)
- ပအိုဝ်း
- ကယန်း
- Qiangic အုပ်စု
- Qiang
- Pumi
- Muya
- Ersu, etc. (စီချွမ်ကုန်းမြင့်)
- နာဂ-ကူကီး-ချင်း အုပ်စု
- နာဂများ
- ကူကီး, ဇိုမီး
- ချင်း (တီးတိန်,ဟားခါး, etc.)
- ကသည်း
- နုံ အုပ်စု (Nungish)
- ရဝမ်
- ထရုံ
- ဆယ်လ် အုပ်စု(Sal)
- ဂျိန်းဖော (ကချင်)
- ဇိုင်ဝါး (historical classification အရ လိုလို-ဗမာအုပ်စု)
- လာချိဒ် (historical classification အရ လိုလို-ဗမာအုပ်စု)
- Luish (သက်,ကတူး, Andro-Sengmai)
- Tani အုပ်စု
- Galo
- Apatani
- Nyishi
- အခြား Tani ဘာသာစကားများ (Arunachal Pradesh ပြည်နယ်)
- Bodic အုပ်စု
- Tamang
- Gurung
- Magar
- Thakali
- Chepangic, Raji-Raute, Dura
- Kiranti အုပ်စု
- Rai များ (Bantawa, Chamling, Kulung, etc.)
- Limbu
- Newaric / Himalayish
- Newar (Nepal Bhasa)
- Baram
- အခြား သေးငယ်သော အုပ်စုများ
- Dhimalic (Dhimal, Toto)
- Lepcha
- Dhambojiya
ဘာသာစကား၏ အမည်မှာ အဓိက စကားပြောသူများ ဖြစ်သည့် ၃၅ သန်းကျော်သော မြန်မာဘာသာစကား ပြောသူ နှင့် ၈ သန်းကျော်သော တိဗက်စကား ပြောသူများကို အစွဲပြု၍ မှည့်ခေါ်ထားသည်။ ထို တိဘက်-ဗမာအနွယ်ဝင် ယီ(လိုလို) ဘာသာစကားပြောသူအရေအတွက် ၁၀သန်းခန့် ရှိသည်။ တရုတ်ပြည်တောင်ပိုင်းတွင် နေထိုင်ကြသည်။ အခြားဘာသာစကားများမှာ လူနည်းစု အဖွဲ့အစည်းများမှ အသုံးပြုကြသည်။ တိဘက်- မြန်မာစကား ဘာသာစကားအုပ်စုတွင် ပြောဆိုသူအရေအတွက်သည် ၆၁သန်းနီးပါးရှိ၍ ဗမာဘာသာသည် ထိုအရေအတွက်၏ ၅၀%ကျော်ရှိသည်။
သမိုင်း
[ပြင်ဆင်ရန်]18 ရာစုအတွင်းတွင် ကျယ်ပြန့်သော စာပေထုံးတမ်းစဉ်လာများရှိသည့် ဘာသာစကားနှစ်ခု ဖြစ်သည့် တိဗက်နှင့် ဗမာအကြား တူညီသည်ကို ပညာရှင်အများအပြား သတိပြုမိခဲ့ကြသည်။နောက်ရာစုနှစ်များတွင် Brian Houghton Hodgson သည် ဟိမဝန္တာတောင်တန်းများနှင့် အိန္ဒိယအရှေ့မြောက်ဘက်ရှိ ဘာသာစကားများအကြောင်း အချက်အလက်များစွာကို စုဆောင်းခဲ့ပြီး လေ့လာခဲ့ရာ အများစုမှာ တိဗက်နှင့် ဗမာ ဘာသာစကား တို့နှင့် ဆက်စပ်မှုများရှိကြောင်း သတိပြုမိလာခဲ့သည်။ [၁၁]အချို့သော အရှေ့တောင်အာရှကုန်းမြင့်နှင့် တရုတ်နိုင်ငံအနောက်တောင်ပိုင်းရှိ ဆက်စပ်ဘာသာစကားများကို ဖော်ထုတ်နိုင်ခဲ့သည်။"တိဗက်-ဗမာ" ဟူသောအမည်ကို 1856 ခုနှစ်တွင် ပညာရှင် James Logan မှ ပထမဆုံးအသုံးပြုခဲ့ပြီး၊ကရင်ဘာသာစကားများကိုလည်းထိုအဖွဲ့တွင်ထည့်သွင်းခဲ့သည်။ [၁၂] [၁၃]Charles Forbes က မိသားစုသည် Max Muller 's Turanian ၏ Gangetic နှင့် Lohitic အကိုင်းအခက်များကို ပေါင်းစည်းခြင်းအဖြစ် ရှုမြင်သုံးသပ်ခဲ့ပြီး ဆီးမိုက် ၊ "အာရီယန်" ( အင်ဒို-ဥရောပ ) နှင့် တရုတ်ဘာသာစကားများမှလွဲ၍ Eurasian ဘာသာစကားများအားလုံးပါဝင်သော ဧရာမမိသားစုကြီးဖြစ်သည်။ [၁၄]အိန္ဒိယဘာသာဗေဒစစ်တမ်း ၏ တတိယမြောက်အတွဲကို ဗြိတိသျှအိန္ဒိယ၏ တိဘက်-ဗမာဘာသာစကားများ အကြောင်းရှင်းလင်းထားသည်။
ဂျာမန်လူမျိုး ဘာသာဗေဒပညာရှင်၊ သမိုင်းပညာရှင်၊ လူမျိုးရေးဆရာ Julius Klaproth က ဗမာ၊ တိဗက်နှင့် တရုတ်အားလုံးတွင် တူညီသော အခြေခံ ဝေါဟာရများကို မျှဝေကြသည်၊ သို့သော် ထိုင်း ၊ မွန် နှင့် ဗီယက်နမ်တို့ သည် အတော်လေး ကွဲပြားကြောင်း ၁၈၂၃ ခုနှစ်တွင် မှတ်ချက်ချခဲ့သည်။ [၁၅]1883 ခုနှစ်တွင် Ernst Kuhn နှင့် 1896 ခုနှစ် ဂျာမန် ဘာသာဗေဒပညာရှင် August Conrady အပါအဝင် စာရေးဆရာအများအပြားသည် တိဗက်-ဗမာ နှင့် ထိုင်းတရုတ် ဟူ၍ ကိုင်းဆက်နှစ်ခုပါရှိသော "အင်ဒို-ချိုင်းနား" ဘာသာစကားမိသားစုကို ဖော်ပြခဲ့သည်။ [၁၅]တိုင် ဘာသာစကားများကို တရုတ်နှင့် မျှဝေထားသော ဝေါဟာရနှင့် typological features များကို အခြေခံ၍ ထည့်သွင်းထားခဲ့ပြီးJean Przyluski သည် Sino-Tibétain (Sino-Tibetan) ဟူသော ဝေါဟာရကို Antoine Meillet နှင့် Marcel Cohen 's Les Langues du Monde တွင် 1924 ခုနှစ်တွင် အဖွဲ့၏အခန်းခေါင်းစဉ်အဖြစ် မိတ်ဆက်ပေးခဲ့သည်။ [၁၆]
ဒုတိယကမ္ဘာစစ်နောက်ပိုင်း အနောက်တိုင်းအကောင့်အများစုတွင် တိုင် ဘာသာစကားများကို တရုတ်-တိဗက်ဘာသာစကားများ တွင်မထည့်သွင်းကြတော့သော်လည်း တရုတ်ဘာသာဗေဒပညာရှင်အများအပြားက ၎င်းတို့ကို ထည့်သွင်းထားဆဲဖြစ်သည်။၁၉၇၇ခုနှစ် တွင် Li Fang-Kuei နှင့် Laurent Sagart တို့က တိုင်ဘာသာစကားများ နှင့် တရုတ်-တိဗက်ဘာသာစကားများ အကြား၌ regular sound correspondences မရှိကြောင်း ပြသသည်။၁၉၉၀ကျော်ခုနှစ်များတွင် တိုင်နှင့် တရုတ်စကားအကြား အခြေခံဝေါဟာရတူညီမှုများ မရှိကြောင်း၊ ဝေါဟာရတူမှုများသည် “loanwords” ဖြစ်ကြောင်း သက်သေပြထားသည်။[၁၇]တိဗက်-ဗမာ နှင့် တရုတ်တို့ကြား ဆက်စပ်မှုကို ယခုအခါ ဘာသာဗေဒ ပညာရှင် အများစု က Roy Andrew Miller နှင့် Christopher Beckwith ကဲ့သို့သော လက်ခံထားသည်။ [၁၈] [၁၉] [၂၀]မကြာသေးမီက အငြင်းပွားမှုများသည် တရုတ်-တိဗက်ကို တရုတ်နှင့် တိဗက်-ဗမာ အုပ်စုခွဲများအဖြစ် အဆိုပြုထားခြင်းကြောင့်ဖြစ်သည်။ဒီခွဲခြားမှုစနစ်ဟာ Kuhn နဲ့ Conrady တို့က ပထမဦးဆုံးတင်ပြခဲ့တာဖြစ်ပြီး၊ နောက်ပိုင်းမှာလည်း Paul Benedict (1972) နဲ့ James Matisoff တို့က ထပ်မံကျယ်ပြန့်အောင်တိုက်ပွဲလုပ်ခဲ့ပေမဲ့ “Tibeto-Burman” ဆိုတဲ့အုပ်စုသည် သီးသန့်အုပ်စု တစ်ခုဖြစ်တယ်ဆိုတာကို သက်သေပြနိုင်ဖူးသေးတာ မရှိပါ။ [၂၁]
ခြုံငုံသုံးသပ်ချက်
[ပြင်ဆင်ရန်]တိဗက်-ဗမာဘာသာစကား အများစုသည် သွားလာရန်ခက်ခဲသော တောင်တန်းဒေသများတွင် ပြောဆိုကြသောကြောင့် ထိုဘာသာစကားများကို လေ့လာရာတွင် အခက်အခဲများရှိခဲ့သည်။ ထိုဘာသာစကားအများစုသည် အရေးအသားစနစ်မရှိကြသေးပါ။အခြားဘာသာစကားများနှင့်တိကျသောဆက်နွယ်မှုကို ဆုံးဖြတ်ရန်ထက် တိဗက်-ဗမာဘာသာစကားကို ယေဘူယျအားဖြင့် ခွဲခြားသတ်မှတ်ရန် ပိုမိုလွယ်ကူသည်။ [၂၁]ဘာသာစကား အုပ်စုခွဲ ဒါဇင်ပေါင်းများစွာရှိပြီး ပြောဆိုသူသန်းပေါင်းများစွာရှိသောလည်း အချို့သော တိဗက်-ဗမာအုပ်စုဝင်ဘာသာစကားများသည် ပျောက်ကွယ်သွားမည့် အန္တရာယ်နှင့်ရင်ဆိုင်ရမှုများရှိသည် [၂၂]။ဤအုပ်စုခွဲများကို ဤနေရာတွင် ပထဝီဝင်အနေအထားအရ စစ်တမ်းကောက်ယူထားပါသည်။
အရှေ့တောင်အာရှနှင့် တရုတ်နိုင်ငံ အနောက်တောင်ပိုင်း
[ပြင်ဆင်ရန်]
တိဗက်-ဗမာဘာသာစကား၏ တောင်ဘက်အကျဆုံးအုပ်စုဖြစ်သော ကရင်ဘာသာစကားများကို မြန်မာ-ထိုင်းနယ်စပ် နှစ်ဖက်စလုံးတွင် လူသုံးသန်း နီးပါးပြောဆိုကြသည်။ ကရင်ဘာသာစကားသည် ခရာ-ဒိုင် ဘာသာစကားများ နှင့် ဩစထြိုအေးရှားတစ် ဘာသာစကားများ နှင့် ထိတွေ့မှုကြောင့် ရည်ညွှန်းထားသည့် ကတ္တား-ကြိယာ-ကံ စကားလုံးအစီအစဥ်ရှိခြင်းတွင် အခြားတိဗက်-ဗမာဘာသာစကားများ (Bai မှလွဲ၍) နှင့် ကွဲပြားသည်။ [၂၃]
တိဗက်-ဗမာဘာသာစကားအုပ်စု၏ အကျယ်ပြန့်ဆုံးသော ဘာသာစကားမှာ ဗမာ ဘာသာစကားဖြစ်ပြီး မြန်မာနိုင်ငံ၏တရားဝင်ရုံးသုံးဘာသာစကားအဖြစ် စံသတ်မှတ်ကာ မြန်မာဘာသာစကားအဖြစ် ပြောဆိုသူပေါင်း ၃၂ သန်းကျော်ရှိပြီး ၁၂ ရာစုအစောပိုင်းကတည်းက စာပေအစဉ်အလာတစ်ခုဖြစ်သည်။ ဗမာဘာသာစကားသည် မြန်မာနှင့် ထိုင်း၊ လာအို၊ ဗီယက်နမ်၊ နှင့် အနောက်တောင်တရုတ် ကုန်းမြင့်တို့တွင် ဘာသာစကား ၁၀၀ ခန့် ပြောဆိုသော ဘာသာစကား 100 ခန့် ပါဝင်သည့် လိုလို-ဗမာအုပ်စုတွင်ပါဝင်ပြီး အပြင်းအထန်လေ့လာပြီး ကောင်းစွာသတ်မှတ်ထားသော အုပ်စုတစ်ခုဖြစ်သည် ။ အဓိကဘာသာစကားများတွင် လိုလိုနွယ် ဘာသာစကားများ ပါဝင်ပြီး အနောက်ဘက် စီချွမ် နှင့် ယူနန် မြောက်ပိုင်းတွင် ပြောဆိုသူ နှစ်သန်း၊ အာခါဘာသာစကား နှင့် ဟာနီဘာသာစကားများ ပါဝင်ပြီး ယူနန်တောင်ပိုင်း၊ မြန်မာအရှေ့ပိုင်း၊ လာအိုနှင့် ဗီယက်နမ်နိုင်ငံတို့တွင် ပြောဆိုသူ နှစ်သန်းနှင့် ယူနန်၊ မြန်မာမြောက်ပိုင်းနှင့် ထိုင်းနိုင်ငံမြောက်ပိုင်းရှိ လီဆူ နှင့် လားဟူ တို့ဖြစ်သည်။ လိုလို အုပ်စုခွဲရှိ ဘာသာစကားအားလုံးသည် ဩစထြိုအေးရှားတစ်ဘာသာစကား၏ လွှမ်းမိုးမှုကို သိသိသာသာပြသသည်။ [၂၃]၁ ရာစုတွင် တရုတ်အက္ခရာဖြင့် ရေးထားသော ပါလန် သီချင်းများသည် လိုလို-ဗမာဘာသာစကားမှ စကားလုံးများကို မှတ်တမ်းတင်ထားပုံရပြီး တရုတ်အစီအစဥ်ဖြင့် စီစဉ်သည်။ [၂၄]
တရုတ်နိုင်ငံ အနောက်တောင်ပိုင်းရှိ တိဗက်-ဗမာ ဘာသာစကားများသည် ကာလကြာရှည်စွာ တရုတ်၏ လွှမ်းမိုးမှု ကြီးမားသောကြောင့် ဆက်နွယ်မှုကို ဆုံးဖြတ်ရန် ခက်ခဲစေသည်။ ယူနန်ပြည်နယ်တွင် စကားပြောသူတစ်သန်းဖြင့် ဘိုင်ဘာသာစကား သည် အငြင်းပွားဖွယ်ဖြစ်ပြီး အလုပ်သမားအချို့က တရုတ်ဘာသာစကားများ၏ ညီမ ဘာသာစကားဖြစ်သည်ဟု အကြံပြုကြသည်။ ယူနန်မြောက်ပိုင်းရှိ နာဇီဘာသာစကားကို လိုလို-ဗမာနွယ်ဘာသာစကားများ တွင် ထည့်သွင်းလေ့ရှိသော်လည်း အခြားပညာရှင်များက ၎င်းကို အမျိုးအစားခွဲခြားမထားဘဲ ထားလိုကြသည်။ [၂၃] စီချွမ်ပြည်နယ် အနောက်မြောက်ပိုင်းရှိ တောင်ကုန်းများသည် ရှေးဟောင်းအင်္ဂါရပ်များစွာကို ထိန်းသိမ်းထားသည့် Qiangic နှင့် Rgyalrongic ဘာသာစကားအုပ်စုငယ်များနေထိုင်ရာ နေရာဖြစ်သည်။ တိဘက်-ဗမာဘာသာစကားများတွင် ဟူနန်၊ ဟူဘေး၊ ကွေ့ကျိုးနှင့် ချုံကင်းနယ်နိမိတ်ရှိ ဝူလင်တောင်တန်းများ တွင် ပြောဆိုသော Tujia သည် အရှေ့ဘက်အကျဆုံးဘာသာစကားဖြစ်သည်။
ပျူနှင့်တန်ဂွတ်ကဲ့သို့ သမိုင်းဝင်ဘာသာစကားနှစ်ခုကိုလည်း တိဗက်-ဗမာဟု ယူဆကြသော်လည်း တိကျသောဆက်နွယ်မှုမှာ မသေချာပါ။ ပထမရာစုနှစ်များက မြန်မာနိုင်ငံအလယ်ပိုင်းရှိ ပျူဘာသာစကားကို ဂုပတ္တအက္ခရာ ပုံစံတစ်မျိုးဖြင့် ကမ္ပည်းစာများမှ လူသိများသည်။ ၁၂ ရာစု တရုတ်နိုင်ငံ မြောက်ပိုင်းရှိ အနောက် Xia ၏ တန်ဂွတ်ဘာသာစကားကို တရုတ် တန်ဂတ်အက္ခရာ ဖြင့် ရေးသားထားသော စာသားများစွာဖြင့် ထိန်းသိမ်းထားသည်။ [၂၃]
တိဗက်နှင့် တောင်အာရှ
[ပြင်ဆင်ရန်]
Baltistan ၊ Ladakh ၊ နီပေါနိုင်ငံ ၊ ဆစ်ကင်ပြည်နယ် နှင့် ဘူတန်နိုင်ငံ ရှိ တိဗက်ကုန်းပြင်မြင့် နှင့် အိမ်နီးချင်းဒေသများတွင် လူပေါင်း ရှစ်သန်းကျော်သည် တိဗက်ဘာသာစကား များစွာကို ဆက်စပ်ပြောဆိုကြသည်။ 8 ရာစုမှစတင်ခဲ့သော Classical Tibetan တွင် ကျယ်ပြောလှသော စာပေတစ်ခုအဖြစ်ရှိခဲ့သည်။ တိဗက်ဘာသာစကားများကို အများအားဖြင့် Bodish အုပ်စုအဖြစ် ဘူတန်နှင့် အရုဏာရှယ်ပါရာဒေ့ရှ် တို့၏ သေးငယ်သော အရှေ့ Bodish ဘာသာစကားများ ဖြင့် အုပ်စုဖွဲ့ထားသည်။
ဟိမဝန္တာတောင်ဘက် တောင်စောင်းများတွင်လည်း တိဗက်-ဗမာ ဘာသာစကား အများအပြားကို ပြောဆိုကြသည်။ဖော်ထုတ်နိုင်သော အရွယ်အစားကြီးမားသောအုပ်စုများမှာ ဟိမာရှယ်ပရာဒေ့ရှ် နှင့် နီပေါနိုင်ငံတို့၏ အနောက်ဟိမဝန္တာဘာသာစကားများ ၊ Tamang တစ်သန်းရှိသော ဘာသာစကားများအပါအဝင် အနောက်နီပေါ၏ Tamangic ဘာသာစကားများ နှင့် နီပေါအရှေ့ပိုင်း Kiranti ဘာသာစကားများ ဖြစ်သည်။ကျန်အုပ်စုများသည် သေးငယ်ပြီး သီးခြားခွဲထားမှုများရှိသည်။နီပေါအလယ်ပိုင်းရှိ နေဝါရီ ဘာသာစကား (Nepal Bhasa) တွင် 12 ရာစုမှ စတင်ခဲ့သော စပီကာနှင့် စာပေပေါင်း တစ်သန်းရှိပြီး လူတစ်သန်းနီးပါးသည် Magaric ဘာသာစကားများကို ပြောဆိုကြသော်လည်း ကျန်ဘာသာစကားများမှာ သေးငယ်သော စကားပြောအသိုင်းအဝိုင်းများရှိသည်။နီပေါရှိ အခြားအထီးကျန်များနှင့် အုပ်စုငယ်များမှာ Dura ၊ Raji-Raute ၊ Chepangic နှင့် Dhimalish တို့ဖြစ်သည်။Lepcha ကို နီပေါအရှေ့ပိုင်းမှ ဘူတန်အနောက်ဘက်အထိ ဒေသတစ်ခုတွင် ပြောဆိုကြသည်။ [၂၅]ဘူတန်၏ဘာသာစကားအများစုမှာ Bodish ဖြစ်သော်လည်း၊ 'Ole ("Black Mountain Monpa")၊ Lhokpu နှင့် Gongduk နှင့် Tshangla ၏ပို၍ကျယ်ပြောသောအသိုက်အဝန်းကြီးသုံးခုလည်းရှိသည်။ [၂၂]
တနိုင်းဘာသာစကားများ ကို အရုဏာရှယ်ပရာဒေ့ရှ်ပြည်နယ် ၏ တိဗက်-ဗမာဘာသာစကားအများစုနှင့် တိဗက်၏ ကပ်လျက်ဒေသများ ပြောဆိုကြသည်။ [၂၆]အရုဏာရှယ်ပရာဒေ့ရှ်ပြည်နယ် ၏ ကျန်ရှိသော ဘာသာစကားများသည် Siangic ၊ Kho-Bwa (သို့မဟုတ် Kamengic)၊ Hruso ၊ Miju နှင့် Digaro ဘာသာစကားများ (သို့မဟုတ် Mishmic) အုပ်စုငယ်များမှ ကွဲပြားပါသည်။ [၂၆]ဤအုပ်စုများသည် တိဗက်-ဗမာ ဝေါဟာရအတော်လေးနည်းပါးကြပြီး၊ Bench နှင့် Post တို့သည် တရုတ်-တိဗက်တွင် ၎င်းတို့၏ပါဝင်မှုကို အငြင်းပွားကြသည်။ [၂၇]
ဘာသာစကားမျိုးစုံနှင့် အုပ်စုခွဲများကို မြန်မာနိုင်ငံ မြောက်ပိုင်းမှ အိန္ဒိယနိုင်ငံ အရှေ့မြောက်ဘက်အထိ ကုန်းမြင့်များတွင် တွေ့ရှိရသည်။
မြန်မာနိုင်ငံမြောက်ပိုင်းသည် နုံဘာသာစကားများ အုပ်စုငယ်အပြင် Jingpho-Luish ဘာသာစကားများဖြစ်သည့် Jingpho-Luish ဘာသာစကားများ နေထိုင်ရာ နေရာဖြစ်သည်။Brahmaputran သို့မဟုတ် Sal ဘာသာစကားများတွင် အနည်းဆုံး Boro-Garo နှင့် Konyak ဘာသာစကားများ ပါဝင်ပြီး အိန္ဒိယပြည်နယ်များမှတဆင့် နာဂလန်ပြည်နယ် ၊ မေဃာလယပြည်နယ် နှင့် တြိပူရပြည်နယ် တို့ကို ဖြတ်၍ မြန်မာနိုင်ငံ မြောက်ပိုင်းမှ ကျယ်ပြန့်သော ဒေသတွင် ပြောဆိုကြပြီး Jingpho-Luish အဖွဲ့တွင် ပါဝင်သည်ဟု ယူဆလေ့ရှိသည်။ [၂၃] [၂၆]
နာဂလန်း ၊ မဏိပူရ နှင့် မြန်မာနိုင်ငံအနောက်ဘက်ရှိ ကုန်းမြင့်ဒေသများသည် Ao ၊ Angami-Pochuri ၊ Tangkhulic နှင့် Zeme ဘာသာစကားအုပ်စုငယ်များအပြင် ကာဘီဘာသာစကား ဖြင့် နေထိုင်ကြသည်။ပြောဆိုသူ ၁.၄ သန်းရှိသော မဏိပူရပြည်နယ်၏ အဓိကဘာသာစကားဖြစ်သော ကသည်းဘာသာစကား သည် တစ်ခါတစ်ရံတွင် ကူကီးချင်းဘာသာစကား ၅၀ သို့မဟုတ် မီဇိုရမ်ပြည်နယ် နှင့် မြန်မာနိုင်ငံ ချင်းပြည်နယ် တို့တွင် ပြောဆိုနေကြပါသည်။
မရူဘာသာစကားကို ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နှင့် မြန်မာကြား စစ်တကောင်းတောင်တန်းဒေသရှိ လူတစ်စုက ပြောဆိုကြသည်။ [၂၃] [၂၆]
ကိုးကား
[ပြင်ဆင်ရန်]- ↑ Van Driem, George (2001). Languages of the Himalayas: An Ethnolinguistic Handbook of the Greater Himalayan Region. Leiden: Brill.
- ↑ Sagart et al. (2019), pp. 10319–10320.
- ↑ van Driem (2005), pp. 94–97.
- ↑ Blench (2009), p. 14.
- ↑ NE Indian languages and NE Indian languages and the origin of Sino the origin of Sino-Tibetan (2010)။ 2021-10-28 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
- ↑ Karmin, Monika et al. (2015). "A recent bottleneck of Y chromosome diversity coincides with a global change in culture". Genome Research.
- ↑ Zhong, Hai et al. (2010). "Extended Y Chromosome Investigation Suggests Postglacial Migrations of Modern Humans into East Asia via the Northern Route". Molecular Biology and Evolution.
- ↑ Kang, Longli et al. (2013). "High-altitude adaptation of the mitochondrial genome in Tibetans". Proceedings of the National Academy of Sciences.
- ↑ Yi, Xin et al. (2010). "Sequencing of 50 human exomes reveals adaptation to high altitude". Science.
- ↑ Bradley (1997); Matisoff (2003); Thurgood & LaPolla (2003)
- ↑ Hodgson (1853).
- ↑ Logan (1856).
- ↑ Logan (1858).
- ↑ Forbes (1878).
- 1 2 van Driem (2001).
- ↑ Sapir (1925).
- ↑ Ethnologue Tai–Kadai family tree။
- ↑ Miller (1974).
- ↑ Beckwith (1996).
- ↑ Beckwith (2002).
- 1 2 Handel (2008).
- 1 2 van Driem (2011a).
- 1 2 3 4 5 6 Thurgood (2003).
- ↑ Coblin (1979).
- ↑ van Driem (2007).
- 1 2 3 4 Burling (2003).
- ↑ Blench & Post (2011).
- ↑ Source: United States Central Intelligence Agency, 1983. The map shows the distribution of ethnolinguistic groups according to the historical majority ethnic groups by region. Note this is different from the current distribution due to ongoing internal migration and assimilation.
<ref> tags exist for a group named "မှတ်စု", but no corresponding <references group="မှတ်စု"/> tag was found