ကျုံးဝန်

ကျုံးဝန်သည် မြို့တော်သစ် တည်ရာ၌ ကျုံးတော် တူးဖော်ရေးလုပ်ငန်းကို ကြီးကြပ်ရသူဖြစ်သည်။ သို့ဖြစ်၍ ကျုံးဝန်ရာထူးကို မြို့တည်နန်းတည်မင်းများ လက်ထက်တွင်သာ တွေ့နိုင်ကြောင်း ယေဘုယျ မှတ်ယူနိုင်သည်။

ရတနာသိဃင်မြို့တော်

အလောင်းမင်းတရားသည် ၁၇၅၂ ခုနှစ်တွင် မင်းအဖြစ်ကို ခံယူခဲ့ပြီးနောက် ၂၁ ဇွန် ၁၇၅၃ မြို့တော် ၇ ဌာနကို စတင်တည်ထောင်ခဲ့သည်။ ယင်းမြို့တော်မှာ ရတနာသိင်္ဃမြို့တော်ကြီးပင် ဖြစ်သည်။ မြို့တည် ၇ ဌာနတွင် မြို့မှ ၁၀ တာ အကွာ အပြောတာ ၂၀ ရှိသော ကျုံးတော် ဌာနကိုလည်း တည်ဆောက်ခဲ့သည်။ ထိုစဉ်ကပင် ကျုံးတော် တူးဖော်ရေး၊ လိုအပ်သည့် တံတားများ တည်ဆောက်ရေးလုပ်ငန်းများကို လုပ်ဆောင်ရန် ကျုံးဝန်ရာထူးခန့်အပ်ခဲ့သည်ဟု မှန်းဆရ၏။

ကျုံးဝန်ဘုမ္မဇေယျ

အလောင်းမင်းတရားလက်ထက်တွင် ခန့်အပ်ခဲ့ရသည့် ကျုံးဝန်မှာ ဘုမ္မဇေယျ ဖြစ်သည်။ ကျုံးဝန်ဘုမ္မဇေယျသည် ရာတနသိင်္ဃမြို့တော်ကြီး တည်ဆောက်စဉ်က ကျုံးတော် ဆောက်လုပ်ရေးလုပ်ငန်းကို ကြီးကြပ်လုပ်ဆောင် ပေးခဲ့ရဟန် တူသည်။ သူသည် ပညာရှိတစ်ဦးလည်း ဖြစ်ပြီး မနုရသေ့ပါဠိ ဘာသာဖြင့် စီရင်ခဲ့သည်ဆိုသော မနုကျယ်ဓမ္မသတ်ကျမ်းကြီးအား အပိုင်း ၁၈ ပိုင်းခွဲ၍ မြန်မာဘာသာပြန်ဆိုခဲ့သူ ဖြစ်သည်။ အလောင်းမင်းတရားကြီးလက်ထက်၌ပင် မဟာသီရိဥတ္တမဇေယျသင်္ကြန်ဘွဲ့ရရှိခဲ့သည် ဆိုသည်။ ဘုမ္မဇေယျသည် အင်းဝ အပျက်တွင် ထန်းတပင်(ရွှေဘိုမြောက်)တွင် ဆူးသစ်တပ်ကာရံပြီး မင်းပြုခဲ့သလို ငါးစို့ဇင် အရပ်တွင် ဘုရင်လုပ်ခဲ့သည်ဟု သမိုင်းပါရဂူ ဒေါက်တာ ရီရီက ဆို၏။ ထို့နောက် ဦးအောင်ဇေယျလက်ထက် ဘွဲများ ပေးသောအခါမှ ကံတူ၊ဘုရားပျံ၊ပြွန်ဦး၊ရွာသာ၊ရွာရပ်ခေါင်းကို ဘုမ္မဇေယျဟူသော ဘွဲ့နှင့် ကျုံးဝန် ရာထူးကို ပထမဆုံး ထွင်ပေးသည်ဟု သိရသည်။ ပါးစပ်ရာဇဝင်အရ၊ ထန်းတပင်ရွာတွင် ကျုံးဝန်ဘုမ္မဇေယျ၏ အမည်မှာ ဦးညိုစိမ့် ဖြစ်ပြီး ‌ဗေဒင်တစ်ဖက်ကမ်းခတ်တတ်ကျွမ်းသည်။ အလောင်းမင်းတရား မလည်အရပ်မှ လည်း(၅၀၀)ဖြင့်အပြန်၊ ဗောဓိကျောင်းတွင် ရေဝင်တောင်းစဉ် ဦးအောင်ဇေယျက ဆရာတောင်အား ဦးချချိန်တွင် ဦးညိုစိမ့်သည် ဦးအောင်ဇေယျ၏ ခြေခဏာကို မြင်ရပြီး ဘုရင်ဖြစ်မည့်သူမှန်းအတတ်သိသဖြင့် မိတ်ဖွဲ့ပြီး ဘုန်းကြီးအားလှူမည့်ဆွမ်းကိုပင် မလှူတော့ဘဲ ဦးအောင်ဇေယျအား ယခုအောင်မြေကုန်း(ထန်းတပင်ရွာထိပ်)၌ ဦးအောင်ဇေယျသည် မင်းဧကရာဇ် ဧကန်ဖြစ်လိမ့်မည် ဖြစ်ကြောင်း၊ ယခုသူတို့လှည်းစခန်းချထားသော နေရာသည်လည်း ‌အောင်မြေဖြစ်ကြောင်း၊ ဘုရင်ြဖစ်လျင် သူ့အားမမေ့ရန် ကတိတောင်းပြီးမှ ယူလာသော ဆွမ်းအုပ်ထဲမှ ထမင်းကို ကျွေးသည်ဟု ဒေသခံများက အစဉ်အဆက်ပြောဆိုကြသည်။ ထန်းတပင်သာသနာပိုင် ဆရာတော် ရှင်နန္ဒမေဓါ၏ ဒကာလည်းဖြစ်သည်။ ယင်းဘုမ္မဇေယျမှာ ရွာခေါင်း ၄၆ ဦးအဝင် ကန်တူရွာခေါင်းဖြစ်ဟန်ရှိသည်။ ဗောဓိကျောင်းဒါယိကာမကြီး၏ မောင်ဟုလည်း ပြောကြသည်။

ရန်ကုန်မြို့တော်ကျုံး

အလောင်းမင်းတရားလက်ထက် ၂ မေ ၁၇၅၅ တွင် ရန်ကုန်မြို့တော်ကို တည်ခဲ့သည်။ တောအုပ်ထူထပ်လှသဖြင့် မြေတိုင်းတာရာ၌ အခက်အခဲအချို့ ကြုံတွေ့ခဲ့ရ၏။ တစ်ခါတစ်ရံ ရေအိုင်များအတွင်းသို့ ဖြတ်သန်းတိုင်းတာရသည်လည်း ရှိသည်။ ထိုစဉ်က ကျုံးကို လက်ဝဲသုန္ဒရ (ဦးမြတ်သာနေ)နှင့် ဝေဠုရာဇာတို့ စီစဉ်ဆောင်ရွက်ခဲ့ရကြောင်း အလောင်းမင်းတရား အရေးတော်ပုံ ရာဇဝင်၌ တွေ့ရှိရ၏။ ဝေးလံခေါင်ဖျားဒေသ ဖြစ်သည့်အပြင် စစ်ရေးအတွက်ပါ အရေးတကြီးပြင်ဆင်နေချိန်ဖြစ်သဖြင့် ရန်ကုန်မြို့ ကျုံးတူးဖော်ရေး၌ ကျုံးဝန်ဘုမ္မဇေယျ ပါဝင်ခဲ့ခြင်း မရှိပေ။ ရန်ကုန်မြို့တော်မှ အလောင်းမင်းတရားလက်ထက် ကျုံးကြီးမှာ ကိုလိုနီခေတ်ဦးကာလအထိ အစိတ်အပိုင်းအချို့ ကျန်ရှိနေဆဲဖြစ်သည်။ ရှေးခေတ် ရေမြှပ်နေသော ကျုံးကြီးရှိခဲ့၏။ ၁၉၀၇ ခုနှစ်တွင် ယင်းကျုံးကြီးအား ကြည့်မြင်တိုင် ဗားကရာဘက်မှ မြေနီတောင်ကုန်းအား ဖြိုကာ မီးရထားလမ်းငယ် ဆောက်လုပ်သယ်ယူဖို့ပေးခဲ့သည်။ ၁၉၀၉ ခုနှစ်တွင် ကျုံးကြီးအား မြေဖို့လုပ်ငန်းပြီးစီးသွားသည်။ ယင်းမြေကွက်လပ်တွင် ရွက်ထည်ရုံထိုးပြီး ရုပ်ရှင်ပြပွဲများ စတင်ပြသခဲ့ဖူးသကဲ့သို့ နောက်အိမ်ခြံကွက်များချပေးကာ လူနေအိမ်များတည်ဆောက်ကြသော အခါ၌လည်း၎င်းဖို့မြေထက်မှ လမ်းအမည်ကို ကျုံးကြီးလမ်းဟု ခေါ်ဆိုခဲ့ကြသည်။

ကျုံးဝန် ဦးလွန်းပြေ

ဒီပဲယင်းမင်း (နောင်တော်ကြီး) နန်းတက်လာသောအခါ နန်းတက်စ ၁၇၆၀ ပြည့်နှစ်တွင် နေမျိုးဇေယျသူဘွဲ့ခံ ဦးလွန်းပြေကို ကျုံးဝန်အရာခန့်အပ်ခဲ့သည်။ သို့သော် ဦးလွန်းပြေမှာ မကြာမီ ဝန်ထောက်ရာထူး တိုးမြှင့်ခန့်အပ်ခံခဲ့ရ၏။ ထိုစဉ်က ကျုံးဝန်ကို ကျုံးမဝန်ဟူ၍လည်း ဖော်ပြထားသည်ကို တွေ့ရှိရ၏။

ဘိုးတော်ဘုရားလက်ထက်

ဗဒုံမင်း (ဘိုးတော်ဘုရား) (၁၇၈၂-၁၈၁၉) လက်ထက်တွင် အိမ်ရှေ့မင်းသား ဦးပေါ်၏ အိမ်ရှေ့ မိဖုရားများထဲ၌ ကျုံးဝန်၏ သမီးရှင် ရွှေမင်းဆိုသူတစ်ဦး ပါဝင်ကြောင်းတွေ့ရှိရ၏။ ကျုံးဝန်၏ ဘွဲ့အမည်ကို ဖော်ပြထားခြင်းမရှိသဖြင့် မည်သူမည်ဝါဟူ၍ မသိရှိရပေ။

အမရပူရမြို့တော်သစ်

ဗဒုံမင်းလက်ထက် ၃၀ ဒီဇင်ဘာ ၁၇၈၂ တွင် ကျုံးတော်အပါအဝင် အမရပူရမြို့တော် ၇ ဌာနကို ပန္နရိုက်ပြီး ဖေဖော်ဝါရီ ၁၇၈၃ တွင် တစ်ပြိုင်နက် စတင်တည်လုပ်ကြသည်။ သို့သော် ကျုံးဝန်၏ ဘွဲ့မည်ကိုမူ မသိရပေ။ အမရပူရမြို့ဟောင်းတွင် ကျုံးရာအကျယ်ပေတစ်ရာခန့်ကို မြို့ ၄ မျက်နှာစလုံး၌ ပြတ်တောင်း ပြတ်တောင်း တွေ့ရှိနိုင်ကြ၏။ တည်ဆောက်စ ကာလက ကျုံးအကျယ် ဆယ်တာ (အဆောင် ၇၀)၊ အနက် ဆယ်တောင် (၁၀ တောင်) ရှိခဲ့သည်။ အရှည်အားဖြင့် အရှေ့ဘက်တွင် ၄၅၉ တာ ၂ တောင်၊ တောင်ဘက် တွင် ၄၈၃ တာ ၆ တောင် ၂ မိုက် ၄ သစ်၊ အနောက်ဘက်တွင် ၄၄၂ တာ ၁ တောင် ၆ သစ်၊ မြောက်ဘက်တွင် ၃၉၂ တာ ၅ တောင် ၂ သစ် စုစုပေါင်း ၁၆၉၈ တာ ၁၀ တောင် ၄ သစ် ရှိခဲ့၏။

ရတနာပုံမြို့တော်သစ် ကျုံးဝန် ဦးချုံ

မင်းတုန်းမင်းလက်ထက် ၂၂ မေ ၁၈၅၉ တွင် ရတနာပုံနန်းမြို့ကို ၇ ဌာနတစ်ပြိုင်နက် တည်ဆောက်ကြသည်။ ရတနာပုံခေတ်တွင် ကျုံးဩန်နေမျိုးမင်းထင်သူရိန်ဘွဲ့ခံ ဦးချုံ၏ အမည်ကို ကုန်းဘောင်ဆက် မဟာရာဇဝင်တော်ကြီး (တတိယတွဲ)၌ တွေ့ရှိရလေရာ ကျုံးဝန်ဦးချုံသည်ပင် ရတနာပုံမြို့တော် ကျုံးကို ကြီးကြပ်တူးဖော်ခဲ့လေသလောဟု မှန်းဆမိပါသည်။ ဦးချုံသည် သီပေါမင်း လက်ထက်တိုင် ကျုံးဝန်အဖြစ် အမှုထမ်းခဲ့ကြောင်း သိရှိရ၏။