ကြိယာ

ကြိယာ

ကြိယာသည် လုပ်ခြင်း၊ ဖြစ်ခြင်း၊ တည်ရှိခြင်း တစ်ခုခုကို ဖော်ပြသော စကားလုံးဖြစ်၏။ ကြိယာသည် ဝါကျတွင် နာမ်ကဲ့သို့ အရေးကြီး၍ ကြိယာမပါဘဲ ဝါကျ မဖြစ်နိုင်။ ကြိယာသည် ကတ္တား၏လုပ်ခြင်း၊ ဖြစ်ခြင်း၊ တည်ရှိခြင်းတို့ကို ဖော်ပြသည်။

• ဥပမာ။ ။ 'သူ' 'နေ့စဉ်' 'ထမင်း' ဟူသော စကား သုံးလုံးမှာ အဓိပ္ပာယ် မပြည့်စုံချေ။
  

'သူနေ့စဉ် ထမင်းစားသည်' ဟူ၍ 'စားသည်'ဟူသော ကြိယာပုဒ်ကို ထည့်သွင်းမှသာ အဓိပ္ပာယ်ပြည့်စုံလေသည်။

အချို့ကြိယာသည် လုပ်ခြင်းကိုပြ၍၊ အချို့ကား ဖြစ်ခြင်း၊ အချို့ကား တည်ရှိခြင်းကို ပြသည်။

• ဥပမာ။ ။ 'ဓါးပြသည် လူကို သတ်သည်' 'မောင်ဘ သေပြီ' 'ခွေး တစ်ကောင်ရှိ၏' ဤဝါကျသုံးခုတွင် ပထမဝါကျ၌ 'သတ်သည်'ဟူသော ကြိယာသည် လုပ်ခြင်းကိုပြ၍ ဒုတိယဝါကျ၌ 'သေပြီ'၊ တတိယ ဝါကျ၌ 'ရှိ၏'ဟူသော ကြိယာတို့သည် ဖြစ်ခြင်းတည်ရှိခြင်းကို ပြသည်။

ကြိယာတို့ကို ကံပါကြိယာ၊ ကံမပါကြိယာ ဟူ၍ ခွဲခြားနိုင်သည်။ 'သူသည် မြင်းကိုစီးသည်'ဟူသော ဝါကျ၌ 'စီးသည်'ဟူသော ကြိယာပုဒ်သည် ကြိယာလုပ်ရာ ခံရသည့် 'မြင်းကို'ဟူသော ကံပုဒ်မပါဘဲ အဓိပ္ပာယ် မပြည့်စုံချေ။ 'သူအိပ်သည်'ဟူသော ဝါကျတွင်ကား 'အိပ်သည်'ဟူသော ကြိယာပုဒ်နှင့် အဓိပ္ပာယ် ပြည့်စုံ၍၊ ကြိယာလုပ်ရာခံရသည့် ကံပုဒ်ကို ဆောင်ရန်မလိုချေ။ ကြိယာများကို အကူအညီပေးသည့် ပစ္စည်းများလည်း ရှိကြသေးသည်။ ယင်းတို့ကို ကြိယာနှင့် တွဲသုံးလျှင် အချိန်၊ အခြေအနေ စသည်တို့ကို ထင်ရှားစွာပြသည်။

• ဥပမာ။ ။ 'ပြေးလိမ့်မည်'ဟု ဆိုရာ၌

'ပြေး'သည် ကြိယာဖြစ်၍၊ 'လိမ့်မည်'မှာ ထိုကြိယာကို ကူညီ သော ပစ္စည်း ဖြစ်၏။ အချိန်ကာလကို ပြ၏။ 'ပြေးလိမ့် မည်'၌ ဖြစ်လတ္တံ့ကာလ သဘောပါ၏။ ယခု မပြေးသေး၊ နောင်အခါ၌ ပြေးလိမ့်မည်ဟူသော အဓိပ္ပာယ်သည် ထင်ရှား ၏။

ကြိယာတစ်ခုတွင် ဆိုင်ရာပစ္စည်း တွဲလျှင်၊ ထို ကြိယာပြသော ကာလသည် ပြောင်းလဲသွားသည်။

• ဥပမာ။ ။

'သွားသည်'ဟူသော ကြိယာမှာ 'ယခုသွား သည်'ဟူသောအနက် ရှိ၍ ဖြစ်ဆဲကာလကို ညွှန်ပြသည်။ 'သွားခဲ့သည်'ဟူသော ကြိယာမှာ ပြီးစီးကြောင်း အနက်ရှိ၍၊ ဖြစ်ပြီးကာလကို ညွှန်ပြသည်။ 'သွားလိမ့်မည်'မှာ 'မပြီး မြောက်သေးကြောင်း အနက်ရှိ၍၊ ဖြစ်လတ္တံ့ကာလကို ညွှန်ပြသည်။

ကြိယာဖြင့် အမိန့်ပေးခြင်း၊ တောင်းပန်ခြင်း၊ ဆုတောင်းခြင်း စသည့်အနက်တို့ကို ပေါ်လွင်စေလိုသော အခါယင်းတွင် ဆိုင်ရာပစ္စည်း ထည့်ပေးရသည်။

• ဥပမာ။ ။ ကျွန်ုပ်ကို အစာပေး'ပါ'။ စား'ပါရစေ'။ ဘုရင်မင်းမြတ် သက်တော်ရှည် 'ပါစေ'ဟူသော ပစ္စည်းများကြောင့် အနက်

အမျိုးမျိုး ထွက်ရှိလာကြသည်။ တောင်းဆိုသည့်အခါ ညင်သာပျော့ပျောင်းသော စကားလုံးများကို သုံးကြ၏။

'ယခုချက်ခြင်း ထွက်သွားလိုက်'၊'လက်မြှောက်လိုက်'ဟူသော ဝါကျများ၌၊ အာဏာသံပါသော ညွှန်ကြားနည်းကို သုံးထား၏။ ယင်းကဲ့သို့ 'စားသည်'၊ 'သွားလိုက်' စသည်ဖြင့် လိုရာအနက် ပေါ်လွင်အောင် အမျိုးမျိုးခွဲ၍ သုံးစွဲနိုင်လေသည်။ 'ခွေးသည် ကလေးကို ကိုက်သည်'ဟူသော လုပ်ခြင်း သဘောပြသည့် ဝါကျကို ခံရခြင်းသဘောပြသည့် ဝါကျဖြစ်စေလိုလျှင်၊ ကတ္တားကို ကံနေရာ၌ထား၍၊ ကံကို ကတ္တား နေရာ၌ထားကာ 'ကလေးခွေးကိုက်ခံရသည်' (ကလေးသည် ခွေး၏ ကိုက်ခြင်းကို ခံရသည်)ဟူ၍ ဆိုနိုင်သည်။

နာမ်သဘောသက်ရောက်သော ကြိယာများကို နာမ်ကဲ့သို့ ကတ္တား ကံနေရာ၌ သုံးစွဲကြသေးသည်။

• ဥပမာ။ ။ 'စောစောအိပ်ရာထခြင်းသည် ကျန်းမာစေ သည်'ဟု ဆိုရာ၌ 'ခြင်း'ဟူသော ပစ္စည်းကို (ထ) ကြိယာ နောက်၌ ထည့်ခြင်းဖြင့် (ထ) ကြိယာသည် (ထခြင်း)နာမ် ဖြစ်လာသည်။

ကြိယာစကားလုံးများကို တစ်ခါတစ်ရံ နာမဝိသေသနအဖြစ်နှင့်လည်း သုံးနိုင်သည်။

• ဥပမာ။ ။ ဤမိန်းမပျိုလှသည် (ကြိယာ)
  

'လှသော မိန်းမပျို' (နာမဝိသေသန)။

ကြိယာများကိုသုံးရာတွင် အချိန်ကာလအလိုက် ရှေ့နောက်ညီရန် အရေးကြီးသည်။

• ဥပမာ။ ။ 'လုပ်ခဲ့သည်'ဟူသော ဖြစ်ပြီးကာလကို နက်ဖြန်နှင့်တွဲ၍၊ 'နက်ဖြန်လုပ်ခဲ့သည်'ဟု ဆိုလျှင် မှားသည်။
  

'နက်ဖြန်လုပ်ခဲ့ပါ'၊ သို့မဟုတ် 'နက်ဖြန်လုပ်ခဲ့မည်'ဟု ဆိုမှသာ မှန်မည်။

ထို့အပြင် ကြိယာသည် ကတ္တားနှင့် ကိန်းချင်းတူရန် သတိပြုအပ်သည်။ ကတ္တားက တစ်ခုပြကိန်းဖြစ်လျှင်၊ ကြိယာသည် လည်း တစ်ခုပြကိန်း ဖြစ်သင့်သည်။ ကတ္တားက အများပြကိန်း ဖြစ်လျှင်၊ ကြိယာသည်လည်း အများပြကိန်းပင် ဖြစ်သင့်သည်။

• ဥပမာ။ ။ ကျွန်ုပ်လမ်းလျှောက်သွားသည်။ (တစ်ခုပြ)
  

ကျွန်ုပ်တို့ လမ်းလျှောက်သွားကြသည်။ (အများပြ)