ဆွစ်ဇာလန်နိုင်ငံ

ဆွစ်ဇ် ကွန်ဖက်ဒရေးရှင်း ဂျာမနီ
အလံတော် အမှတ်တံဆိပ်
ဆောင်ပုဒ်: အများအတွက် တစ်ယောက်၊ တစ်ယောက်အတွက် အများ
မြို့တော်	ဘန်းမြို့
အကြီးဆုံးမြို့	ဇူးရစ်မြို့
ရုံးသုံး ဘာသာစကားများ	ဂျာမန် ပြင်သစ် အီတလီ ရိုမန်
အမျိုးအစား	ပါလီမန် စနစ် ရှိသော ဖက်ဒရယ် သမ္မတနိုင်ငံ နှင့် တိုက်ရိုက် ဒီမိုကရေစီ စနစ်
အစိုးရ
• ဖက်ဒရယ် ချန်ဆယ်လာ	ကော်ရီနာ ကာဆက်နိုဗာ
တည်ထောင်
• ထူထောင်သည့်နေ့	ဩဂုတ်လ ၁ရက်၊ ၁၂၉၁
• ဒီဖက်တို	စက်တင်ဘာလ ၂၂ရက် ၊၁၄၉၉
• အသိအမှတ် ပြုခြင်း	အောက်တိုဘာလ ၂၄ရက်၊ ၁၆၄၈
• ပြန်လည်တည်ဆောက်ခြင်း	ဩဂုတ်လ ၇ရက် ၁၈၁၅
• ဖက်ဒရယ်နိုင်ငံ တည်ထောင်ခြင်း	စက်တင်ဘာလ ၁၂ရက် ၁၈၄၈
ဧရိယာ
• စုစုပေါင်း	၄၁,၂၈၅ စတုရန်းကီလိုမီတာ (၁၅၉၄၀ စတုရန်းမိုင်) (အဆင့်: ၁၃၃)
• ရေထု (%)	၄.၂
လူဦးရေ
• ခန့်မှန်း	၇,၇၈၅,၆၀၀ (အဆင့် - ၉၄)
• သိပ်သည်းမှု	၁၈၈ /km2 (အဆင့် - ၆၅)
GDP (PPP)	ခန့်မှန်း
• စုစုပေါင်း	၃၁၄.၈၆၉ ဘီလီယံ
• Per capita	အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၄၃,၀၀၇
HDI	၀.၈၇၄ (အမြင့်)  · ၁၃
ငွေကြေး	ဆွစ်ဖရန့်
အချိန်ဇုန်	+၁
တယ်လီဖုန်းကုဒ်	+၄၁
Internet TLD	.ch

ဆွစ်ဇာလန်နိုင်ငံ

ဆွစ်ဇာလန်နိုင်ငံသည် ဥရောပတိုက်၏ အလယ်ဗဟိုတွင် တောင်များပတ်လည်ဝိုင်း လျက်တည်ရှိသော သမ္မတနိုင်ငံဖြစ် သည်။ ဂျာမနီ၊ ပြင်သစ်၊ အီတလီ၊ ဩစတြီးယား စသော နိုင်ငံကြီးများသည် ဆွစ်ဇာလန်နိုင်ငံကို လေးဘက်လေးတန်မှ ခြံရံလျက်ရှိသည်။ သို့သော် နိုင်ငံကြီးများသည် သူတို့၏ ကိုယ် ကျိုးအတွက် ထောက်မျှော်လျက်၊ ဤနိုင်ငံကို စစ်ရေးစစ်ရာနှင့် စပ်လျဉ်း၍အစဉ်ထာဝရ ကြားနေနိုင်ငံ ဟု အသိအမှတ်ပြုခဲ့ကြ သည်။

ဆွစ်ဇာလန်နိုင်ငံမှာ အကြမ်းအားဖြင့် စက်ဝိုင်းခြမ်း ပုံ သဏ္ဌာန်ရှိ၏။ တိုင်းပြည်၏ ၃ ပုံ ၂ ပုံမှာ အဲ့လပတောင်ကုန်းအဲ့လပတောင်တန်း ဒေသဖြစ်သည်။

ကျန် ၃ ပုံ ၁ ပုံမှာမြေဩဇာကောင်းမွန်ထက်သန်သော မြေနိမ့်လွင်ပြင်များဖြစ်သည်။ ထိုလွင်ပြင်များသည် ကွန်စတန့်နှင့် ဂျီနီးဗားရေအိုင်ကြီးနှစ်ခုအကြားတွင် တည်ရှိသည်။ အဓိကရ မြစ်ကြီးများမှာ ရုန်းမြစ်၊ အားမြစ်၊ ရိုင်းမြစ်၊ တိချီးနိုမြစ်တို့ ဖြစ်၏။ ရာသီဥတုမှာ နေရာကိုလိုက်၍ ကွဲပြား ခြားနားလေရာ၊ မြင့်သောဒေသများ၌ နှစ်ပတ်လည်ဆီးနှင်းတို့ ဖြင့် ဖုံးအုပ်လျက်ရှိ၍၊ နိမ့်ရှိုင်းရာတောင်ကြားများ၌ကား ပူနွေး သည်။

တိုင်းပြည်၏ ၄ ပုံ ၁ ပုံမှာ တောများဖုံးအုပ်နေလျက်၊ ကျန် ၄ ပုံ ၁ ပုံမှာ ထွန်ယက်စိုက်ပျိုးနိုင်၏။ သို့သော် ဆွစ် လူမျိုးများသည် အလွန်အပင်ပန်းခံနိုင်၍၊ ဝိရိယကောင်းသော လူမျိုးများဖြစ်သည့်အတိုင်း၊ တောင်ကျချောင်းများ၊ ရေတံခွန် များမှ အင်အားကိုယူပြီးလျှင် စက်မှုအလုပ်ရုံများကို တည် ထောင်ကြ၏။ သို့ပင်ဖြစ်လင့်ကစား၊ အသီးအနှံလုံလောက်စွာ မထွက်သဖြင့် ဆွစ်ဇာလန်နိုင်ငံသည် အစားအစာအတွက် အခြားနိုင်ငံများကို မှီခိုအားထားရလေသည်။ တောနယ်ရှိ ဆွစ် လူမျိုးများမှာ အလွန်ဝိရိယကောင်း၍၊ ချွေတာကြသည်။ မြေ ကွက်တစ်ခုရှိက၊ ထိုမြေကွက်ကို အမှီပြုကာ၊ သားစဉ်မြေးဆက် အဆက်မပြတ်နေထိုင်တတ်ကြ၏။ ဂျူးရားတောင်တန်းနှင့် အဲ့လပတောင်တန်းများ၏ နေပူခံတောင်စောင်းများပေါ်တွင် စပျစ်နွယ်ပင်များ၊ သစ်သီးပင်များကို စိုက်ပျိုး၍၊ အရက် ချက်လုပ်၏။

ကျွဲနွားများမွေးမြူ၍၊ နွားနို့ထွက် ပစ္စည်းများကိုလည်း လုပ်ကိုင်ရောင်းချကြသည်။ ဆွစ်ဇာလန်နိုင်ငံမှ ပိုးထည်၊ ခြည်ထည်၊ နာရီနှင့် ကျောက်မျက် ရတနာများထွက်၏။ လှပသောသဘာဝရှုခင်းများ ရှိသည့်အပြင် သန့်ရှင်း အေးမြခြောက်သွေ့သော လေကောင်းလေသန့် ရနိုင် သဖြင့် ဆွစ်ဇာလန်ပြည်မှာ ကျန်းမာရေးချို့တဲ့သူများ သွား ရောက်နေထိုင်ရာဖြစ်၏။ လူအများ အပျင်းပြေသွားရောက် လည်ပတ်သော တိုင်းပြည်လည်းဖြစ်၏။ အယ်လပိုင်းတောင် တန်းကို မော်တော်ကားလမ်း၊ မီးရထားလမ်းများဖြင့် ဖြတ်ကျော် ရာ၌ စိန် ဂေါ့တတ်နှင့် ဆင်ပလွန်စသော ထင်ရှားသည့် ဥမင် လိုဏ်ခေါင်းကြီးများကို တွေ့ရှိနိုင်သည်။

ဆင်ပလွန်ဥမင်လိုဏ်ခေါင်းမှာ ၁၂ မိုင်ခွဲမျှရှည်၍၊ ကမ္ဘာ ပေါ်တွင် အရှည်လျားဆုံးသော လိုဏ်ခေါင်းဖြစ်၏။ ထိုလိုဏ် ခေါင်းအတွင်းရှိ လမ်းများဖြင့် အီတလီမှ မီးရထားများသည် ဆွစ်ဇာလန်သို့ ဖြတ်သန်းသွားရ လေသည်။

ဆွစ်ဇာလန်နိုင်ငံ၏ ဖွဲ့စည်းအုပ်ချုပ်ပုံစနစ်မှာ ပြည်ထောင် စုစနစ် ဖြစ်သည်။ ကန်တန်ခေါ် တောင်ကြား ပြည်နယ်များကို စုပေါင်း၍ ဖွဲ့စည်းထားခြင်းဖြစ်၏။ ခရစ် ၁၂၉၁ ခုနှစ် ဩဂုတ် လ တရက်နေ့တွင် ဆွစ်ဇာလန်ရှိ ပြည်နယ်သုံးနယ်တို့သည် ဟက်စဗတ်ဘုရင်များ၏ နိုင်လိုမင်းထက်ပြုခြင်းမှ ကာကွယ်ရန် အလို့ငှာ ပူးပေါင်းဖွဲ့စည်းသော ပြည်နယ်တို့မှာ ရှစ်ပြည်နယ်ဖြစ် သည်။ ၁၅၁၃ ခုနှစ်၌တစ်ဖန် ၁၃ ပြည်ထောင် တိုး၍လာလေ သည်။ ၁၆၄၈ ခုနှစ်တွင် ယင်းသို့ပေါင်းရုံးဖွဲ့စည်းသော ပြည် နယ်ပေါင်းချုပ် အဖွဲ့သည် ရောမသာသနာစောင့် နိုင်ငံတော် လက်အောက်မှ လွတ်မြောက်၍၊ လွတ်လပ်သော နိုင်ငံဖြစ်လာ သည်။ ၁၈ဝ၃ ခုနှစ်၊ နပိုလီယန်ဘုရင်လက်ထက်၌ ပြည်နယ် ပေါင်း ၁၉ ပြည်နယ်တိုးလာပြန်သည်။ ၁၈၁၅ ခုနှစ်တွင် ဆွစ် ဇာလန်နိုင်ငံအား လွတ်လပ်သော ကြားနေနိုင်ငံဟူ၍ ဩစတြီး ယား၊ ပြင်သစ်၊ ဗြိတိန်၊ ပေါ်တူဂီ၊ ပရပ်ရှား၊ ရုရှ၊ စပိန်နှင့် ဆွီဒင်နိုင်ငံတို့က အသိအမှတ်ပြုကြလေရာ၊ ထိုနှစ်တွင် နောက် ထပ်ပြည်နယ် ၃ နယ်တိုးလာ၍၊ အားလုံးပြည်နယ်ပေါင်း ၂၂ နယ်ဖြစ်လာသည်။ ၁၈၄၈ ခုနှစ်တွင် နိုင်ငံခြားမှ အနှောင့် အရှက်ကင်းသော ဖွဲ့စည်းအုပ်ချုပ်ပုံ အခြေခံဥပဒေကို သတ်မှတ် လိုက်သည်။ ၁၈၇၄ ခုနှစ် မေလ ၂၉ ရက်နေ့တွင်မူကား၊ ထို အခြေခံဥပဒေသစ်တစ်ရပ်ကို ပြန်လည်ရေးဆွဲပြဌာန်းခဲ့ရာ၊ ယနေ့တိုင် ထိုအခြေခံဥပဒေသည် တည်မြဲလျက် ရှိလေသည်။ ဆွစ်ဇာလန်နိုင်ငံတွင် အများအားဖြင့် ပြင်သစ်၊ အီတလီ နှင့် ဂျာမန်စကားတို့ကို ပြောဆိုသုံးစွဲကြ၏။ ၁၉၅ဝ ပြည့်နှစ် တွင် လူဦးရေ ၄၇၁၄၉၉၂ ယောက်ခန့်ရှိသည်။ တိုင်းပြည် အတွင်း တက္ကသိုလ် ၇ ခုမျှရှိ၏။ မြို့တော်မှာ ဗန်းမြို့ဖြစ် သည်။ အခြားမြို့ကြီးများမှာ ဇူးရစ်၊ ဗားလ၊ ဂျီနီးဗား၊ လိုဇန်း၊ ဖရီးဗူး၊ နျူရှားတဲမြို့များဖြစ်၏။ လူဦးရေ ၁ဝဝဝဝ ကျော်သော မြို့ကြီး ၂၅ မြို့ခန့်ရှိ၏။ ဂျီနီးဗားမြို့မှာ ယခင်က နိုင်ငံပေါင်း ချုပ်အသင်းကြီး တည်ရာဌာနဖြစ်ခဲ့၏။

ဆွစ်ဇာလန်နိုင်ငံမှာ အလှအပအသုံးအဆောင်ပစ္စည်းများစွာ ထွက်၍၊ နာရီအမျိုးမျိုး၊ နာရီနှင့်သက်ဆိုင်သော ပစ္စည်း၊ ဓာတ် စက်၊ ခြေချင်း၊ လက်ကောက်များမှစ၍ နို့ဆီ၊ ဒိန်ခဲ၊ ချောက လက်စသော စားစရာများကို လုပ်ကိုင်ရောင်းချ၏။

ဆွစ်တိုင်းသူပြည်သားများတွင် မိန်းမများက အိမ်မှုကိစ္စနှင့် ရက်လုပ်ခြင်းလုပ်ငန်းများကို လုပ်ကိုင်ကြပြီး လျှင်၊ ယောကျာ်းများက အလုပ်ကြမ်းနှင့် လမ်းပြအလုပ်များကို လုပ်ကိုင်ကြသည်။

ဆွစ်ဇာလန်နိုင်ငံကို ရုံးသုံးဘာသာစကားဖြင့် ဆွစ်ဇ်ကွန်ဖက်ဒရေးရှင်း (ဆွစ်ဇ်နိုင်ငံ အဖွဲ့အစည်း) ဟု ခေါ်ဝေါ်လေ့ ရှိပြီး ကန်တွန် (ဖက်ဒရယ် အဖွဲ့ဝင်ပြည်နယ်) ၂၆ ခုပါဝင်သော ဖက်ဒရယ် သမ္မတနိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ ဘန်းသည် ဖက်ဒရယ်အစိုးရ၏ အချက်အချာ ဒေသဖြစ်သည်။ အနောက်ဥရောပတွင် တည်ရှိပြီး မြောက်ဘက်တွင် ဂျာမနီနိုင်ငံ၊ တောင်ဘက်တွင် အီတလီနိုင်ငံ နှင့် အရှေ့ဘက်တွင် ဩစတြီးယားနိုင်ငံနှင့် လစ်တင်ရှတိုင်းနိုင်ငံ တို့က ဝန်းရံထားသည်။

ဆွစ်ဇာလန်နိုင်ငံသည် ကုန်းပိတ်နိုင်ငံဖြစ်ပြီး ပထဝီအနေအထားအားဖြင့် အယ်လ်ပ် တောင်တန်း ၊ အလယ်ပိုင်းမြေပြန့်နှင့် ဂျူရာတောင်ကုန်းများတွင် ဧရိယာ အကျယ်အဝန်း စုစုပေါင်း ၄၁,၂၈၅ ကီလိုမီတာ ( ၁၅,၉၄၀ စတုရန်းမိုင်) မျှ ဖြန့်ကျက်တည်ရှိသည်။ အယ်လ်တောင်တန်းသည် နယ်မြေ၏ အစိတ်အပိုင်း အတော်များများတွင် တည်ရှိသော်လည်း ဆွစ်ဇာလန်နိုင်ငံ၏ လူဦးရေ ၇.၈ သန်းမှာ မြေပြန့်ဒေသတွင်သာ စုစည်းနေထိုင်ကြသည်။ မြို့ကြီးများကိုလည်း ထိုမြေပြန့်ဒေသတွင်သာ တွေ့ရပြီး ကမ္ဘာ့မြို့ကြီးများ စာရင်းဝင်နှင့် စီးပွားရေး အချက်အချာ ဖြစ်သော ဇူးရစ်ချ်မြို့ နှင့် ဂျနီဗာမြို့ တို့ကို ထိုနေရာတွင် တွေ့ရသည်။

ဆွစ်ဇာလန်နိုင်ငံတွင် ဘာသာစကားနှင့် ယဉ်ကျေးမှု ကွဲပြားခြားနားသော အဓိက ဒေသကြီး ၃ ခု ပါဝင်ပြီး ဂျာမန်၊ ပြင်သစ်နှင့် အီတလီ ဘာသာစကားတို့ကို အသုံးပြုကြကာ ရိုမန့်ရှ်ဘာသာစကားကို အသုံးပြုသော တောင်ကြားဒေသများလည်း ပါဝင်သည်။ ထို့အတွက်ကြောင့် ဆွစ်ဇာလန်နိုင်ငံသည် တူညီသော ဘာသာစကားနှင့် လူမျိုးတို့ကို စုစည်းထားသော နိုင်ငံမျိုး မဟုတ်ဘဲ တူညီသော သမိုင်းနောက်ခံ၊ အများလက်ခံသော အယူအဆ( ဖက်ဒရယ်စနစ်၊ တိုက်ရိုက်ဒီမိုကရေစီစနစ် နှင့် ဘက်မလိုက်ခြင်း) နှင့် အယ်လ်ပ်တောင်တန်း သွေးချင်းစိတ်ဓာတ်တို့ အပေါ်တွင် အခြေခံ၍ တည်ထောင်ထားသော နိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ ဘာသာစကား ၂ မျိုး အသုံးပြုသော ကန်တွန် ၃ ခု ရှိပြီး ဂရောဘန်ဒန်မှာ ရုံးသုံးဘာသာစကား ၃ မျိုး အသုံးပြုသော တစ်ခုတည်းသော ကန်တွန် ဖြစ်သည်။ ဆွစ်ကွန်ဖက်ဒရေးရှင်းကို တည်ထောင်သော နေ့ရက်ကို ဩဂုတ်လ ၁ ရက်၊ ၁၂၉၁ ခုဟု သတ်မှတ်ကြပြီး နှစ်စဉ် ဆွစ်ဇ်အမျိုးသားနေ့ကို ထိုနေ့တွင် ကျင်းပလေ့ ရှိကြသည်။

ဆွစ်ဇ်ကွန်ဖက်ဒရေးရှင်းတွင် ဘက်မလိုက်ခြင်းနှင့် ပတ်သက်၍ ရှည်လျားသော သမိုင်းကြောင်း ရှိခဲ့သည်။ ၁၈၁၅ ခုနှစ်မှစ၍ စစ်မက်ဖြစ်ပွားခြင်း မရှိခဲ့ပေ။ ကုလသမဂ္ဂ ကိုလည်း ၂၀၀၂ ခုနှစ်အထိ ဝင်ရောက်ခြင်း မရှိခဲ့ပေ။ ဆွစ်ဇာလန်နိုင်ငံသည် နိုင်ငံတကာအဖွဲ့အစည်း အများအပြား၏ အခြေစိုက်ရာ မြို့ဖြစ်ပြီး ကုလသမဂ္ဂ၏ ဒုတိယ အကြီးဆုံးရုံး၊ ကမ္ဘာ့ကြက်ခြေနီအဖွဲ့၊ ကမ္ဘာ့ကုန်သွယ်ရေးအဖွဲ့၊အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ အလုပ်သမားအဖွဲ့ စသည်တို့၏ ရုံးများရှိပြီး အားကစားအဖွဲ့အစည်းများ ဖြစ်သော အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ အိုလံပစ်ကော်မတီနှင့် ကမ္ဘာ့ဘောလုံးအဖွဲ့ချုပ် (ဖီဖာ) တို့၏ ရုံးများလည်း ရှိသည်။ ဥရောပနှင့် စပ်လျဉ်း၍ ဆွစ်ဇာလန်သည် ဥရောပ လွတ်လပ်စွာကုန်သွယ်ရေး အဖွဲ့ကို စတင်တည်ထောင်သူ ဖြစ်ပြီး ရှန်ဂန်သဘောတူညီချက်၏ အစိတ်အပိုင်းလည်း ဖြစ်သည်။ သို့သော်လည်း ဥရောပ သမဂ္ဂ နှင့် ဥရောပ စီးပွားရေးဇုံတို့၏ အဖွဲ့ဝင် မဟုတ်ပေ။

ဆွစ်ဇာလန်နိုင်ငံသည် လူတစ်ဦးချင်း ပျမ်းမျှနှစ်စဉ်ဝင်ငွေ အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၆၉,၈၃၈ ရှိသဖြင့် တစ်ဦးချင်း ဝင်ငွေဖြင့် တွက်လျှင် ကမ္ဘာပေါ်တွင် အချမ်းသာဆုံးနိုင်ငံများတွင် အပါအဝင်ဖြစ်သည်။ ၂၀၁၀ ခုနှစ် စာရင်းအရ ဆွစ်ဇာလန်သည် လူတစ်ဦးချင်း ချမ်းသာကြွယ်ဝမှု အများဆုံးသော နိုင်ငံဖြစ်ပြီး တစ်ဦးလျှင် အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၃၇၂,၆၉၂ မျှ ချမ်းသာသည်။