တူနီးရှားနိုင်ငံ

တူနီးရှား သမ္မတနိုင်ငံ الجمهورية التونسية al-Jumhūriyya at-Tūnisiyya [République tunisienne]
အလံတော် အမှတ်တံဆိပ်
နိုင်ငံတော် သီချင်း: Humat Al Hima
မြို့တော် နှင့် အကြီးဆုံးမြို့	တူနစ်စ်
ရုံးသုံး ဘာသာစကားများ	အာရပ်
အမျိုးအစား	သမ္မတဦးဆောင်သော အစိုးရ
အစိုးရ
• ခေတ္တသမ္မတ	ဖိုဟပ် မမ်ဘဇာ
• ဝန်ကြီးချုပ်	မိုဟာမက် ဂန်နိုချီ
တည်ထောင်
• လွတ်လပ်ရေး (ပြင်သစ်ထံမှ)	၂၀ မတ် ၁၉၅၆
ဧရိယာ
• စုစုပေါင်း	၁၆၃,၆၁၀ km² (၆၃,၁၇၀ sq mi) (အဆင့်: ၉၂)
• ရေထု (%)	၅.၀
လူဦးရေ
• ခန့်မှန်း	၁၀,၄၃၂,၅၀၀ (အဆင့် - ၇၉)
• သိပ်သည်းမှု	၆၃/km² (၁၆၃/sq mi) (အဆင့် - ၁၃၃)
GDP (PPP)	ခန့်မှန်း
• စုစုပေါင်း	$၈၆.၀၈၆ billion
• Per capita	$၈,၂၅၄
HDI	၀.၆၈၃ အလယ် · ၈၃
တယ်လီဖုန်းကုဒ်	+၂၁၆
Internet TLD	.tn

တူနီးရှားနိုင်ငံကို ရုံးသုံးဘာသာစကားဖြင့် တူနီရှား သမ္မတနိုင်ငံဟု ခေါ်ဆိုကြပြီး အာဖရိက တွင် မြောက်ဖက်အကျဆုံး နိုင်ငံဖြစ်သည်။ မာဂရပ် ဒေသအတွင်းတွင် တည်ရှိသော နိုင်ငံဖြစ်ပြီး အနောက်ဘက်တွင် အယ်လ်ဂျီးရီးယားနိုင်ငံ၊ အရှေ့တောင်ဖက်တွင် လစ်ဗျားနိုင်ငံ၊ အရှေ့ဘက်နှင့် မြောက်ဘက်တို့တွင် မြေထဲပင်လယ်တို့က ဝန်းရံထားကြသည်။ ဧရိယာ စတုရန်းမိုင်ပေါင်း ၆၄,၀၀၀ (၁၆၅,၀၀၀ စတုရန်းကီလိုမီတာ) ခန့် ရှိပြီး လူဦးရေ ၁၀.၄ သန်းကျော် ရှိသည်။ နိုင်ငံ၏အမည်မှာ နိုင်ငံ အရှေ့မြောက်ပိုင်းတွင် ရှိသော မြို့တော် တူနစ်မြို့ကို အစွဲပြု၍ ခေါ်ဆိုခြင်း ဖြစ်သည်။

တူနီးရှားသည် အက်တလပ်စ် တောင်တန်းတလျှောက်တွင် တည်ရှိသော နိုင်ငံများတွင် အသေးငယ်ဆုံးသော နိုင်ငံဖြစ်သည်။ နိုင်ငံ၏ တောင်ပိုင်းတွင် ဆဟာရ သဲကန္တာရ ပါဝင်ပြီး ကျန်ရှိသော နေရာများတွင်မူ စိုက်ပျိုးနိုင်သော မြေနေရာများနှင့် မိုင်ပေါင်း ၈၁၀ (၁၃၀၀ ကီလိုမီတာ) ရှည်လားသော ကမ်းရိုးတန်း ပါဝင်သည်။ ထိုနှစ်ခုစလုံးသည် ရှေးခေတ်အခါက အရေးပါသော အခန်းကဏ္ဍတွင် ပါဝင်ခဲ့ကြသည်။ ပထမ တစ်ခု အနေနှင့် ထင်ရှားကျော်ကြားသော ဖိုနီးရှန်းတို့၏ မြို့တော် ကားသေ့မြို့ ဖြစ်ပြီး ဒုတိယ အနေနှင့်မူ အာဖရိကရှိ ရောမနယ်မြေ အဖြစ် တည်ရှိခဲ့ခြင်း ဖြစ်ကာ ရောမ၏ ပေါင်မုန့်ခြင်းတောင်း ဟူ၍ပင် တင်စားခေါ်ဝေါ်ခဲ့ကြသည်။ နောက်အခါ အေဒီ ၅ ရာစုခန့်တွင် အဖျက်သမားများ၊ ၆ ရာစုတွင် ဘိုင်ဇန်တိုင်းများ နှင့် ၈ ရာစုတွင် အာရပ်တို့က ကျူးကျော်ဝင်ရောက် ခဲ့ကြသည်။

နိုင်ငံရေး

တူနီးရှား သမ္မတနိုင်ငံ၏ ဖွဲ့စည်းအုပ်ချုပ်ပုံ အခြေခံဥပဒေကို ၁၉၅၉ ခုနှစ် ဇွန် ၁ ရက်နေ့တွင် ထုတ်ပြန်ပြဋ္ဌာန်းခဲ့သည်။ ထိုအခြေခံဥပဒေအရ နိုင်ငံတော်သမ္မတနှင့် အမျိုးသားလွှတ်တော်တို့ကို သက်တမ်း ငါးနှစ်စီအတွက် တစ်ပြိုင်တည်း ပြည်သူလူထုက ရွေးကောက်တင်မြှောက်ရသည်။ သမ္မတရာထူးအတွက် ရာထူးသက်တမ်း သုံးကြိမ်ထက်ပို၍ အရွေးခံနိုင်ခွင့် မရှိပေ။ ၁၉၅၉-ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလ ၈ ရက်နေ့တွင် အမျိုးသား လွှတ်တော် ရွေးကောက်ပွဲများကျင်းပခဲ့ရာ နီယိုဒက်စတူး ဆိုရှယ်လစ်ပါတီက အမတ်နေရာ (၉ဝ)လုံးတွင် အရွေးခံခဲ့ရသည်။ ထိုနေ့တွင်ပင် အမ်ဟာဗစ် ဗူဂီးဗားကို သမ္မတအဖြစ် ရွေးကောက်တင်မြှောက်လေသည်။ အစိုးရအဖွဲ့ကို သမ္မတက ရွေးချယ်ခန့်ထား၍ 'သမ္မတအစိုးရ' ပုံစံမျိုးဖြစ်သဖြင့် အစိုးရဌာန ဆိုင်ရာတာဝန်ခံများကို နိုင်ငံတော်အတွင်းဝန်များဟု ခေါ်သည်။ သမ္မတသည်၎င်း၊ ယင်း၏အစိုးရအဖွဲ့သည်၎င်း အမျိုးသားလွှတ်တော်သို့ တာဝန်ခံခြင်းမရှိပေ။ ၁၉၅၇ ခုနှစ်မှအစပြု၍ သမ္မတဖြစ်လာခဲ့သော အမ်ဟာဗစ် ဗူဂီးယားသည် အနောက်ယိမ်း နိုင်ငံခြားရေးဝါဒကို ကျင့်သုံးခဲ့ရာ ရန်သူများရှိလာခဲ့သည်ဟုဆိုသည်။ ၁၉၆၂-ခုနှစ်တွင် အယ်လ်ဂျီးရီးယားနှင့် အာရပ် ပြည်ထောင်စုအစိုးရတို့က သူ့အား မြှောက်ပြုခဲ့သည်ဟု စွပ်စွဲခဲ့လေသည်။ နောင်အခါ တူနီးရှား နိုင်ငံကို ဆန့်ကျင်သည့်နိုင်ငံများတွင် ဆီးရီးယားနိုင်ငံလည်း ပါဝင်လာခဲ့သည်။ တူနီးရှား နိုင်ငံသည် ၁၉၆၇-ခုနှစ် ဇွန်လအတွင်းက ဖြစ်ပွားခဲ့သော အာရပ်-အစ္စရေး စစ်ပွဲအတွင်း၌ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုနှင့် အဆက်ဖြတ်ရန် ငြင်းဆန်ခဲ့သည့်အပြင် အမေရိကန်သံရုံးနှင့် ဗြိတိသျှသံရုံးတို့ကို တိုက်ခိုက်ကာ၊ ရဟူဒီ ဘုရားရှိခိုးကျောင်းတစ်ခုကို မီးရှို့ဆန္ဒပြ သူများကိုလည်း အပြင်းအထန် နှိပ်ကွပ်ခဲ့လေသည်။

ပြင်ပလင့်ခ်များ

• တူနီးရှားနိုင်ငံ အစိုးရ (တရားဝင်ဝက်ဘ်ဆိုဒ်)
• ဘီဘီစီသတင်းဌာန၏ တူနီးရှားနိုင်ငံအကြောင်း