ကြေးဝါခေတ်လယ်
 |
ကြေးဝါခေတ်လယ် (Middle Bronze Age) သည် ကြေးဝါခေတ်၏ အလယ်ပိုင်းကာလဖြစ်ပြီး ဤကာလအတွင်း ထင်ရှားသော ယဉ်ကျေးမှုများစွာ ပေါ်ထွန်းခဲ့သည်။ ယေဘုယျအားဖြင့် လွန်ခဲ့သော ခန့်မှန်းခြေ ဘီစီ ၂၁၀၀ မှ ဘီစီ ၁၆၀၀ ခန့်အထိ ကြာမြင့်ခဲ့သည်ဟု ခန့်မှန်းရသည်။
ထင်ရှားသော ယဉ်ကျေးမှုများ
[ပြင်ဆင်ရန်]ကြေးဝါခေတ်လယ်တွင် အဓိကအားဖြင့် အောက်ပါ ထင်ရှားသော ယဉ်ကျေးမှုများကို ဖော်ပြနိုင်ပါသည်။
- အရှေ့အလယ်ပိုင်း (Near East):
- ဘေဘီလုံ ပထမမင်းဆက် (First Babylonian Dynasty): မက်ဆိုပိုတေးမီးယားဒေသ၌ ထွန်းကားခဲ့ပြီး အထင်ရှားဆုံး ဘုရင်မှာ ဟာမူရာဘီ (Hammurabi) ဖြစ်ကာ ၎င်း၏ ဥပဒေကျမ်းကြောင့် လူသိများသည်။
- အာရှုရ (Assur) မြို့နိုင်ငံ: မက်ဆိုပိုတေးမီးယား၏ မြောက်ပိုင်းတွင် အင်အားကြီးမားလာခဲ့ပြီး နောက်ပိုင်း အာရှုရ အင်ပါယာ၏ အစောပိုင်း အခြေခံ ဖြစ်လာခဲ့သည်။
- ဟစ်တိုက် အင်ပါယာ (Hittite Empire) (အစောပိုင်း): အနာတိုလီယား (ယနေ့ တူရကီ) ဒေသ၌ စတင် အင်အားကြီးလာခဲ့ပြီး နောက်ပိုင်းတွင် အင်အားကြီးမားသော အင်ပါယာတစ်ခုကို တည်ထောင်နိုင်ခဲ့သည်။ ကြေးဝါခေတ်လယ်တွင် ၎င်းတို့၏ အစောပိုင်းပုံစံများကို တွေ့ရှိရသည်။
- အီဂျစ်:
- အလယ်ပိုင်းနိုင်ငံတော် (Middle Kingdom): ပထမကြားကာလ (First Intermediate Period) နောက်ပိုင်းတွင် အီဂျစ်နိုင်ငံ ပြန်လည် စုစည်းလာကာ အင်အားနှင့် ယဉ်ကျေးမှုများ ပြန်လည် တိုးတက်လာခဲ့သည်။
- အေဂျီယန်ဒေသ (Aegean):
- မိုင်နိုအန် ယဉ်ကျေးမှု (Minoan Civilization) (အထွတ်အထိပ်): ကရိကျွန်း၌ ထွန်းကားခဲ့သည့် မိုင်နိုအန် ယဉ်ကျေးမှုသည် ကြေးဝါခေတ်လယ်တွင် အထွတ်အထိပ်သို့ ရောက်ရှိခဲ့သည်။ ၎င်းတို့၏ ခမ်းနားသော နန်းတော်များ (ဥပမာ - Knossos)၊ အနုပညာလက်ရာများနှင့် ကျယ်ပြန့်သော ကုန်သွယ်မှုများကြောင့် ထင်ရှားသည်။
- မိုင်စီနီယန် ယဉ်ကျေးမှု (Mycenaean Civilization) (အစောပိုင်း): ဂရိပင်မဒေသ၌ စတင် အင်အားကြီးလာသည့် မိုင်စီနီယန်များသည် မိုင်နိုအန် ယဉ်ကျေးမှု၏ လွှမ်းမိုးမှုကို ခံယူခဲ့ပြီး ၎င်းတို့၏ ကိုယ်ပိုင် ယဉ်ကျေးမှုကို တည်ဆောက်ခဲ့သည်။
- ဥရောပ:
- ဥရောပ၌လည်း ဒေသအလိုက် ထင်ရှားသော ကြေးဝါခေတ်လယ် ယဉ်ကျေးမှုများစွာ ရှိခဲ့သည်။ ဥပမာအားဖြင့် တူးမူလပ်စ် (Tumulus) ယဉ်ကျေးမှု (အလယ်ပိုင်း ဥရောပ)၊ ဝီတင်ဘာ့ဂ် (Wietenberg) ယဉ်ကျေးမှု (ထရန်ဆီလ်ဗေးနီးယား) နှင့် အခြား ဒေသဆိုင်ရာ ယဉ်ကျေးမှု အုပ်စုများလည်း ရှိခဲ့သည်။ ဤယဉ်ကျေးမှုများသည် ၎င်းတို့၏ ထူးခြားသော မြှုပ်နှံမှုဓလေ့များ၊ ကြွေထည်ပစ္စည်းများနှင့် သတ္တုပစ္စည်းများကြောင့် ထင်ရှားသည်။
အထက်တွင် ဖော်ပြခဲ့သည့် ယဉ်ကျေးမှုများသည် ကြေးဝါခေတ်လယ်၏ ထင်ရှားသော ဥပမာအချို့သာ ဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာ့ဒေသအသီးသီး၌ ဤအချိန်ကာလအတွင်း ကိုယ်ပိုင် လက္ခဏာများနှင့် တိုးတက်ပြောင်းလဲနေသော ယဉ်ကျေးမှုများစွာ ရှိခဲ့သည်။
လူနေမှုပုံစံ
[ပြင်ဆင်ရန်]ကြေးဝါခေတ်လယ် (Middle Bronze Age) က လူနေမှုပုံစံသည် ဒေသတစ်ခုနှင့်တစ်ခု ကွဲပြားခြားနားသော်လည်း အဓိကအားဖြင့် အောက်ပါ လက္ခဏာများကို တွေ့ရှိရပါသည်။
- လူမှုရေးနှင့် နိုင်ငံရေး:
- လူမှုအဆင့်အတန်း ပိုမို ထင်ရှားလာခြင်း: မြို့ပြများ ကြီးထွားလာသည်နှင့်အမျှ လူမှုအဆင့်အတန်းများ ပိုမို ရှင်းလင်းလာသည်။ အုပ်ချုပ်သူများ၊ ဘာသာရေး ခေါင်းဆောင်များ၊ စစ်သည်များနှင့် လက်မှုပညာရှင်များသည် သာမန် လယ်သမားများနှင့် သိုးကျောင်းသားများထက် ပိုမို အခွင့်အရေးနှင့် အာဏာ ရရှိလာကြသည်။
- နိုင်ငံငယ်များနှင့် အင်အားကြီး နိုင်ငံများ ပေါ်ပေါက်လာခြင်း: အချို့ဒေသများတွင် မြို့ပြနိုင်ငံငယ်လေးများ စုစည်းပြီး အင်အားကြီးမားသော နိုင်ငံများ သို့မဟုတ် ပဒေသရာဇ်စနစ်ဆန်သော အုပ်ချုပ်မှုပုံစံများ စတင် ပေါ်ပေါက်လာခဲ့သည်။ ဥပမာအားဖြင့် ဟစ်တိုက်များ၏ အစောပိုင်း ပုံစံနှင့် အီဂျစ်၏ အလယ်ပိုင်းနိုင်ငံတော်။
- စစ်ရေး အရေးပါလာခြင်း: နယ်မြေချဲ့ထွင်ခြင်း၊ ကုန်သွယ်ရေး လမ်းကြောင်းများကို ထိန်းချုပ်ခြင်းနှင့် အရင်းအမြစ်များကို ရယူခြင်းတို့အတွက် စစ်ရေးသည် ပိုမို အရေးပါလာခဲ့သည်။ ခံတပ်မြို့များ တည်ဆောက်ခြင်းနှင့် စစ်လက်နက်များ တိုးတက်လာခြင်းကို တွေ့ရှိရသည်။
- စီးပွားရေး:
- ကုန်သွယ်ရေး ပိုမို ကျယ်ပြန့်လာခြင်း: ကြေးဝါနှင့် အခြား အရေးပါသော ကုန်ပစ္စည်းများ (ဥပမာ - သံဖြူ၊ ရွှေ၊ ငွေ၊ ကျောက်မျက်ရတနာ) ရရှိရာ ဒေသများအကြား ကုန်သွယ်မှုသည် ယခင်ခေတ်များထက် ပိုမို ဖွံ့ဖြိုးလာခဲ့သည်။ ကုန်သည်များသည် ဝေးလံခေါင်သီသော ဒေသများသို့ သွားရောက် ကုန်သွယ်ခဲ့ကြသည်။
- စိုက်ပျိုးရေး အဓိက စီးပွားရေး: လူအများစုသည် စိုက်ပျိုးရေးကို အဓိက လုပ်ကိုင်ကြသည်။ ဆည်မြောင်းစနစ်များ တိုးတက်လာခြင်းကြောင့် ပိုမို စနစ်တကျ စိုက်ပျိုးနိုင်လာခဲ့သည်။
- လက်မှုပညာ တိုးတက်လာခြင်း: ကြေးဝါနှင့် သတ္တုပစ္စည်းများကို ကျွမ်းကျင်စွာ ပြုလုပ်နိုင်သည့် လက်မှုပညာရှင်များ ပေါ်ပေါက်လာသည်။ ၎င်းတို့သည် ကိရိယာများ၊ လက်နက်များအပြင် အနုပညာ လက်ရာများကိုပါ ဖန်တီးခဲ့ကြသည်။
- လူနေမှုပုံစံ:
- အခြေချ နေထိုင်မှု ပိုမိုများပြားလာခြင်း: မြို့ပြများ ကြီးထွားလာသည်နှင့်အမျှ လူအများစုသည် အခြေချ နေထိုင်ကြသည်။ မြို့များသည် အုပ်ချုပ်ရေး၊ ဘာသာရေးနှင့် ကုန်သွယ်ရေး၏ အဓိက ဗဟိုချက်များ ဖြစ်လာသည်။
- အိမ်ဆောက်လုပ်ပုံ ပြောင်းလဲလာခြင်း: လူမှုအဆင့်အတန်းအလိုက် အိမ်ဆောက်လုပ်ပုံများ ကွဲပြားလာသည်။ ချမ်းသာသူများနှင့် အုပ်ချုပ်သူများသည် ပိုမို ခိုင်ခံ့ပြီး ကျယ်ဝန်းသော အိမ်များတွင် နေထိုင်ကြသည်။
- အစားအသောက်နှင့် အဝတ်အထည်: အဓိက အစားအစာများမှာ စိုက်ပျိုးရေးမှ ရရှိသော သီးနှံများ (ဂျုံ၊ ဘာလီ) နှင့် မွေးမြူရေးမှ ရရှိသော အသားနှင့် နို့ထွက်ပစ္စည်းများ ဖြစ်သည်။ အဝတ်အထည်များကို သိုးမွေး၊ လျှော်ပင်နှင့် အခြား သဘာဝ အမျှင်များမှ ပြုလုပ်ကြသည်။
- ဘာသာရေးနှင့် ယုံကြည်မှု: ဘာသာရေးနှင့် ယုံကြည်မှုသည် လူ့အဖွဲ့အစည်း၌ အရေးပါသော အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်သည်။ သဘာဝ၏ စွမ်းအားများကို ကိုးကွယ်ခြင်း၊ ဘိုးဘွားများကို ပူဇော်ခြင်း စသည့် ယုံကြည်မှုများ ရှိသည်။ ဘုရားကျောင်းများနှင့် ပူဇော်ပွဲများသည် အရေးပါသော လူမှုရေး အခမ်းအနားများ ဖြစ်သည်။
အထက်ပါတို့မှာ ကြေးဝါခေတ်လယ်၏ ယေဘုယျ လူနေမှုပုံစံအချို့ ဖြစ်ပါသည်။ ဒေသတစ်ခုနှင့်တစ်ခု၏ ပထဝီဝင် အနေအထား၊ ရာသီဥတုနှင့် ယဉ်ကျေးမှု အစဉ်အလာများအပေါ် မူတည်၍ လူနေမှုပုံစံများ ကွဲပြားနိုင်သည်။
ကြေးဝါခေတ်ဦးနှင့် ကြေးဝါခေတ်လယ် ကွာခြားချက်များ
[ပြင်ဆင်ရန်]ကြေးဝါခေတ်ဦး (Early Bronze Age) နှင့် ကြေးဝါခေတ်လယ် (Middle Bronze Age) အကြား၌ သိသာထင်ရှားသော ကွာခြားချက်များစွာ ရှိသည်။ အဓိက ကွာခြားချက်များကို အောက်ပါအတိုင်း ဖော်ပြနိုင်ပါသည်။
၁။ ကြေးဝါ ထုတ်လုပ်မှုနှင့် အသုံးပြုမှု-
- ကြေးဝါခေတ်ဦး: ဤကာလတွင် ကြေးဝါကို စတင် အသုံးပြုခဲ့သော်လည်း ထုတ်လုပ်မှု နည်းပညာမှာ အစောပိုင်း အဆင့်၌သာ ရှိသေးသည်။ ကြေးဝါပစ္စည်းများသည် အရေအတွက်အားဖြင့် နည်းပါးပြီး ပုံစံအားဖြင့်လည်း ရိုးရှင်းသည်။ ကြေးနီကိုလည်း ဆက်လက် အသုံးပြုနေဆဲ ဖြစ်သည်။
- ကြေးဝါခေတ်လယ်: ဤကာလတွင် ကြေးဝါထုတ်လုပ်မှု နည်းပညာသည် ပိုမို တိုးတက်လာခဲ့သည်။ ကြေးဝါကို ပိုမို ကျွမ်းကျင်စွာ ကိုင်တွယ်နိုင်လာပြီး အရည်အသွေးကောင်းမွန်သော ကိရိယာများ၊ လက်နက်များနှင့် အနုပညာလက်ရာများကို ပိုမို များပြားစွာ ဖန်တီးနိုင်ခဲ့ကြသည်။
၂။ မြို့ပြနှင့် လူမှုအဖွဲ့အစည်း-
- ကြေးဝါခေတ်ဦး: မြို့ပြများ စတင် ထွန်းကားလာခဲ့သော်လည်း အရွယ်အစားအားဖြင့် သေးငယ်ပြီး လူဦးရေ သိပ်သည်းမှုလည်း နည်းပါးသည်။ လူမှုအဆင့်အတန်း ကွဲပြားမှုမှာ အစောပိုင်း အဆင့်၌သာ ရှိသေးသည်။
- ကြေးဝါခေတ်လယ်: မြို့ပြများသည် ပိုမို ကြီးထွားလာပြီး အရေးပါသည့် ဗဟိုချက်များ ဖြစ်လာသည်။ လူမှုအဆင့်အတန်း ကွဲပြားမှုမှာ ပိုမို ထင်ရှားလာပြီး အုပ်ချုပ်သူများ၊ ဘာသာရေး ခေါင်းဆောင်များနှင့် လက်မှုပညာရှင်များ၏ အခန်းကဏ္ဍသည် ပိုမို အရေးပါလာသည်။
၃။ နိုင်ငံရေး အင်အား-
- ကြေးဝါခေတ်ဦး: ဒေသအလိုက် မြို့ပြနိုင်ငံငယ်လေးများ အများအပြား တည်ရှိပြီး အင်အားကြီးမားသည့် နိုင်ငံများ ပေါ်ပေါက်မှု နည်းပါးသည်။
- ကြေးဝါခေတ်လယ်: အချို့ဒေသများတွင် အင်အားကြီးမားသည့် နိုင်ငံများနှင့် အင်ပါယာများ စတင် ပေါ်ပေါက်လာသည်။ နိုင်ငံရေး အင်အားသည် ပိုမို ဗဟိုချုပ်ကိုင်မှု ရှိလာသည်။
၄။ ကုန်သွယ်ရေး-
- ကြေးဝါခေတ်ဦး: ကုန်သွယ်မှုများ စတင် ပေါ်ပေါက်လာခဲ့သော်လည်း အတိုင်းအတာအားဖြင့် သေးငယ်ပြီး ဒေသတွင်း အဓိက ဖြစ်သည်။
- ကြေးဝါခေတ်လယ်: ကုန်သွယ်မှုသည် ဒေသအများအပြားအကြား ပိုမို ကျယ်ပြန့်လာပြီး အရေးပါသော ကုန်ပစ္စည်းများ အပြန်အလှန် ဖလှယ်မှုများ များပြားလာသည်။
၅။ အရေးအသားနှင့် စာပေ-
- ကြေးဝါခေတ်ဦး: အရေးအသားစနစ် စတင် ဖွံ့ဖြိုးလာပြီး အုပ်ချုပ်ရေးနှင့် စီးပွားရေးအတွက် အသုံးပြုသည်။
- ကြေးဝါခေတ်လယ်: အရေးအသားစနစ်သည် ပိုမို စနစ်တကျ ဖြစ်လာပြီး စာပေ အရေးအသားများ စတင် ပေါ်ပေါက်လာသည်။
၆။ ဗိသုကာနှင့် အနုပညာ-
- ကြေးဝါခေတ်ဦး: အဆောက်အအုံများနှင့် အနုပညာလက်ရာများသည် ရိုးရှင်းသည့် ပုံစံများဖြင့် တည်ဆောက်ထားသည်။
- ကြေးဝါခေတ်လယ်: ခမ်းနားသည့် အဆောက်အအုံများ၊ ဘုရားကျောင်းများနှင့် ပိုမို ရှုပ်ထွေးသည့် အနုပညာ လက်ရာများကို ဖန်တီးနိုင်လာသည်။
အချုပ်အားဖြင့် ကြေးဝါခေတ်လယ်သည် ကြေးဝါခေတ်ဦးထက် နည်းပညာ၊ လူမှုရေး၊ နိုင်ငံရေးနှင့် ယဉ်ကျေးမှု နယ်ပယ်များတွင် ပိုမို တိုးတက်ပြောင်းလဲလာသည့် ကာလတစ်ခု ဖြစ်သည်။ ကြေးဝါကို ပိုမို ကျွမ်းကျင်စွာ အသုံးပြုနိုင်လာခြင်းသည် ဤတိုးတက်မှုများအတွက် အဓိက အကြောင်းအရင်းတစ်ခု ဖြစ်သည်။