ဂျပ်စတီနီယံ၊ (ပထမ)

ဖိုင်:Justinian1.jpg

ပထမ ဂျပ်စတီနီယံ(၄၈၃-၅၆၅)

အရှေ့ရောမအင်ပါယာ ရဲ့ ဧကရာဇ်ပထမ ဂျပ်စတီနီယံ(Justinian-I)(၄၈၃-၅၆၅) သည်သူစိုးစံနေချိန်အတွင်း ရောမဥပဒေကို ကျမ်းအဖြစ်ပြုစုပေးခဲ့သူအဖြစ်ထင်ရှားသည်။ ဂျပ်စတီနီယံ ကိုဒဥပဒေ(the Code of justinian)သည် ရောမတရားစီရင်ရင်ရေးဆိုင်ရာ အဖြစ်သာမက နောင်ဥရောပနိုင်ငံများကပါ မှီငြမ်းအသုံးပြုကြရသည်အထိ ဥပဒေကျမ်းကြီး ဖြစ်လာသည်။

ဂျပ်စတီနီယံကို တာရက်စီယံ(Tauresium)(ယနေ့ ဆားဘီးယားနိုင်ငံ)၌ ခရစ်နှစ် ၄၈၃တွင်ဖွားမြင်သည်။ ကျေးတောသား၊ စာမတတ်ပေမတတ်ဘ၀မှ စစ်ဘက်သို့၀င်ရောက်ပြီးနောက် အရှေ့ရောမအင်ပါယာ၏အရှင်သခင်ဖြစ်လာသည့် ဦးလေးဖြစ်သူ ပထမဂျပ်စတင်း(Justin-I)၏ မစမှုဖြင့် ပညာကောင်းစွာသင်ခွင့်ရပြီး အမြင့်ရောက်ခဲ့သည်။သားသမီးမရှိသည့် ဂျက်စတင်းက ၅၂၇တွင် ဂျက်စတီနီယံကို တွဲဖက်ဧကရာဇ်အဖြစ် ခန့်အပ်ခဲ့ပြီးနောက်တစ်နှစ်အကြာတွင် ကွယ်လွန်သွားသဖြင့် ဂျက်စတီနီယံမှာ အရှေ့ရောမအင်ပါယာ၏ ဧကရာဇ်အဖြစ် အချိန်တိုအတွင်း ရောက်ရှိခဲ့သည်။

ဖိုင်:Justinian code.jpg

ဂျပ်စတီနီယံကိုဒဥပဒေ

ဂျပ်စတီနီယံ မမွေးခင်ကပင် အနောက်ရောမအင်ပါယာကို ဂျာမန်မျိုးတူစုများက တိုက်ခိုက်ဖျက်ဆီးလိုက်သဖြင့် ပျက်စီးသွားခဲ့ရကာ ဂျက်စတီနီယံစိုးစံရမည့် အရှေ့ရောမအင်ပါယာသာကျန်ရှိတော့သည်။ ထို့ကြောင့် ဂျပ်စတီနီယံသည် အနောက်ဖက်မှ လက်လွတ်လိုက်ရသည့် နယ်မြေများကို ပြန်ရနိုင်ရန်၊ရောမအင်ပါယာကြီးကို တဖန်ပြန်ထူထောင်နိုင်ရန် ကွယ်လွန်ချိန်ရောက်သည်အထိ အချိန်ရှိသ၍ကြိုးပမ်းခဲ့သော်လည်း အကျိုးအနည်းငယ်သာ ခံစားခဲ့ရရှာသည်။ အီတလီ၊မြောက်အာဖရိက နှင့် စပိန်၏ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းသာ ပြန်လည်ရယူနိုင်ခဲ့သည်။

ဂျပ်စတီနီယံ ကိုဒဥပဒေ

ဧကရာဇ်ဖြစ်ပြီး နောက်တစ်နှစ် ၅၂၈တွင် ဧကရာဇ်ဓမ္မသတ်ကို ပြုစုနိုင်ရန် ကော်မရှင်တရပ်ကိုဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ မူကြမ်းကို ၅၂၉တွင်ပုံနှိပ်ပြီး နောက် လိုက်နာရန် ပြင်ဆင်ဖြည့်စွပ်မဥများပြုထားသည့် အတည်ပြုသည့် ဥပဒေကျမ်းကို ၅၃၄တွင် ပြဌာန်းသည်။ထိုပြဌာန်းချက်၊ကြေငြာချက်အရ ဤဥပဒေတွင်မပါရှိသည့် ယခင်ဥပဒေများကို ပယ်ဖျက်သည်။

ကျမ်းအနေဖြင့် ထိုကျမ်း(Codex)မှာ ကော့ပါးစ် ဂျူစီ ဆီဗီလစ် တရားမကျင့်ထုံးပေါင်းချုပ် ( the Copus Juris Civilis)၏ပထမပိုင်းဖြစ်သည်။နောက်ဆက်တိုက်ဆိုသလိုပင် ဒုတိယပိုင်းအဖြစ် ပန်ဒက်(Pandects) (ကျော်ကြားသည့် ရောမဥပဒေပညာရှင်များ၏ အကြောင်း)၊နောက် တတိယပိုင်းအဖြစ် အင်စတီကျု(the Instutites)တို့ ထွက်ရှိခဲ့သည်။ ဂျပ်စတီနီယံကွယ်လွန်ပြီးနောက်တွင် အထက်ပါဥပဒေများ၏ ပေါင်းချုပ်အဖြစ် နိုဗယ်လေ(the Novellae) ထွက်ရှိလာခဲ့သည်။

ဂျပ်စတီနီယံအနေဖြင့် စစ်ရေး၊အုပ်ချုပ်ရေးဘက်တွင် အချိန်ပေးနေရသည်များသဖြင့် တရားရေးဖြစ်သည့် ကော့ပါးစ် ဂျူစီ ဆီဗီလစ် တရားမကျင့်ထုံးပေါင်းချုပ် ( the Copus Juris Civilis)ကိုရေးရာတွင် ကိုယ်တိုင်ဦးစီးနိုင်ခြင်းမရှိပေ။ ကိုယ်စားအဖြစ် အလွန်ထူးချွန်သည့် ဥပဒေပညာရှင် ထရီဗောနီယံ(Tribonian)၏ကြီးကြပ်မှုဖြင့်သာ ရေးခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ထိုကျမ်းကို အရှေ့ရောမအင်ပါယာ၊ဘန်ဇင်တိုင်းအင်ပါယာ တို့တွင် နှစ်ထောင်ချီသုံးစွဲခဲ့ပြီး အတန်ကြာမေ့ပျောက်ခံနေရရာမှ ခရစ်နှစ် ၁၁၀၀ လောက်မှစကာ အီတလီတက္ကသိုလ်များတွင် ဥပဒေလေ့လာသင်ယူသူများအား ပို့ချသည့်ကျမ်းအဖြစ် ပြန်လည်ကျော်ကြားလာသည်။ ထိုနောက်တွင် ဥရောပတစ်၀ှမ်းသို့ ပျံနှံပြီး မှီးငြိမ်းပြုရာ ကျမ်းအဖြစ်အထူးပြုရသည့် အဆင့်သို့ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။ကျမ်းတစ်ခုလုံးကို ဆွဲယူသည့်ပုံစံမဟုတ်သည့်တိုင် ကိုက်ညီမှုရှိလျှင် ရှိသလိုအသုံးပြုကြခြင်း ဖြစ်သည်။

ဖိုင်:Justinian coin.jpg

ပထမ ဂျပ်စတီနီယံ ပုံပါ အကြွေစေ့

အခြားစွမ်းဆောင်ချက်များ

ဂျပ်စတီနီယံသည် အလုပ်ကိုကြိုးစားပြီး အလွန်ထူးချွန်သူဖြစ်သည်။ အုပ်ချုပ်ရေးတွင် အဂတိလိုက်စားမှုများကို ထိရောက်စွာနှိမ်နှင်းခဲ့သည်။ ရောင်းရေး၀ယ်တာ၊ကုန်စည်ကူးသန်းရေးကို အားပေးသည်။အဆောက်အဦးများစွာဆောက်လုပ်ပေးခဲ့ရာ ခံတပ်ကြီးများဆောက်လုပ်ခြင်း ၊ ကွန်စတန်တီနိုပယ် မြို့ကိုမွမ်းမံတိုးချဲ့ခြင်း နှင့် နာမည်ကြီး ဟာဂီရ ဆိုဖီယာ (the Hagia Sophia) အပါအ၀င် ဘာသာရေးအဆောက်အဦးများကိုလည်း တည်ဆောက်ပေးသည်။ထိုသို့တည်ဆောက်ရေးများကို ဆောက်ရာ ငွေကြေးလိုအပ်ချက်အရ အခွန်ငွေများတိုးမြှင့်ကောက်ခံရာ ပြည်သူတို့၏ အုံကြွမှုကိုလည်းခံခဲ့ရသေးသည်။ ၅၃၂တွင်ဖြစ်ပွားသည့် နီးကား ဆူပူမှု(the Nika rids)ဆိုလျှင် ဧကရာဇ်ပလ္လင်မှပင်ဆင်းပြေးရတော့ရမတတ် ကြီးမားခဲ့သည်။ သို့သော် ထိုအရေးအခင်းကိုအောင်နိုင်ပြီးနောက် အာဏာတည်မြဲပြီဟုဆိုနိုင်သည်။ထိုသို့ အာဏာကြီးရသည်တွင် အလွန်တော်သည့် မိဖုရားဖြစ်သူ သီအိုဒိုရာ(Theodora)ကြောင့်လည်းဖြစ်သည်။၅၄၈တွင် ကင်ဆာရောဂါဖြင့် မိဖုရားကွယ်လွန်ရာ အလွန်ပင် စိတ်ထိခိုက်ရှာသည်။ သို့သော် ကွယ်လွန်ချိန် ၅၆၅ ထိတစ်ဦးတည်းအုပ်ချုပ်ရေးမှာလည်း ခိုင်မြဲသည်ဟုဆိုနိုင်သည်။သို့ဖြင့် ဂျပ်စတီနီယံ ကွယ်လွန်သော် ပြည်သူအများ အထင်အရှားပင်၀မ်းမြှောက်ကြသည်တွေ့ရသည်။

ရည်ညွှန်းကိုးကား

• ကျော်စွာ၁၀၀-ဒေါက်တာသန်းထွန်း