ရုပ်ကလာပ်
| တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း ဖော်ပြချက် |
| ဗုဒ္ဓဘာသာ |
|---|
 |
- ရုပ်ကလာပ် ဟူသည် (`ရူပ` = ရုပ် + `ကလာပ` = အစု၊ အပေါင်း၊ အဖွဲ့၊ အစည်း) အတူတကွ ဖြစ်ကြကုန်သော၊ တစ်ခုနှင့်တစ်ခု ခွဲခြား၍မရနိုင်သော အခြေခံရုပ်တရားများ စုစည်းနေသည့် အလွန်သေးငယ်သော ရုပ်အမှုန်၊ ရုပ်အစုအဝေးကို ဆိုလိုပါသည်။[၁] ၎င်းသည် ပရမတ်ရုပ်တရားတို့၏ အသေးဆုံးသော အဖွဲ့အစည်းတစ်ခု ဖြစ်ပြီး ပရမာဏုမြူထက် များစွာ သေးငယ်ပါသည်။
ရုပ်ကလာပ် အမျိုးအစားများ (စုစုပေါင်း ၂၁ စည်း)
ရုပ်ကလာပ်များကို ဖြစ်စေသောအကြောင်း (သမုဋ္ဌာန်) ကိုလိုက်၍ အဓိကအားဖြင့် (၄) မျိုး ခွဲခြားနိုင်ပြီး၊ ထိုမှတဆင့် အသေးစိတ်အားဖြင့် (၂၁) စည်း (သို့မဟုတ် ဝင်သက်ထွက်သက် အသံကလာပ်များပါ ထည့်တွက်လျှင် ၂၃ စည်း) အထိ ခွဲခြားနိုင်ပါသည်-
ကမ္မဇ ကလာပ် (ကံကြောင့်ဖြစ်သော ရုပ်ကလာပ်) - ၉ စည်း
[ပြင်ဆင်ရန်]အတိတ်ဘဝက ပြုခဲ့သော ကံတရားကြောင့် ပဋိသန္ဓေအခါမှစ၍ ဖြစ်ပေါ်လာသော ရုပ်ကလာပ်များ ဖြစ်ကြသည်။
- စက္ခုဒသက ကလာပ် (၁၀): စက္ခုပသာဒ (မျက်စိအကြည်) + အဝိနိဗ္ဘောဂရုပ် (၈) + ဇီဝိတရုပ် (၁)
- သောတဒသက ကလာပ် (၁၀): သောတပသာဒ (နားအကြည်) + အဝိနိဗ္ဘောဂရုပ် (၈) + ဇီဝိတရုပ် (၁)
- ဃာနဒသက ကလာပ် (၁၀): ဃာနပသာဒ (နှာခေါင်းအကြည်) + အဝိနိဗ္ဘောဂရုပ် (၈) + ဇီဝိတရုပ် (၁)
- ဇိဝှါဒသက ကလာပ် (၁၀): ဇိဝှါပသာဒ (လျှာအကြည်) + အဝိနိဗ္ဘောဂရုပ် (၈) + ဇီဝိတရုပ် (၁)
- ကာယဒသက ကလာပ် (၁၀): ကာယပသာဒ (ကိုယ်အကြည်) + အဝိနိဗ္ဘောဂရုပ် (၈) + ဇီဝိတရုပ် (၁)
- ဣတ္ထိဘာဝဒသက ကလာပ် (၁၀): ဣတ္ထိဘာဝရုပ် (မိန်းမသဘာဝရုပ်) + အဝိနိဗ္ဘောဂရုပ် (၈) + ဇီဝိတရုပ် (၁)
- ပုမ္ဘာဝဒသက ကလာပ် (၁၀): ပုမ္ဘာဝရုပ် (ယောက်ျားသဘာဝရုပ်) + အဝိနိဗ္ဘောဂရုပ် (၈) + ဇီဝိတရုပ် (၁)
- ဝတ္ထုဒသက ကလာပ် (၁၀): ဟဒယဝတ္ထုရုပ် (စိတ်၏မှီရာ) + အဝိနိဗ္ဘောဂရုပ် (၈) + ဇီဝိတရုပ် (၁)
- ဇီဝိတနဝက ကလာပ် (၉): အဝိနိဗ္ဘောဂရုပ် (၈) + ဇီဝိတရုပ် (၁) (ပသာဒရုပ်၊ ဘာဝရုပ်၊ ဟဒယဝတ္ထု မပါသော ကမ္မဇကလာပ်)
(မှတ်ချက်: အဝိနိဗ္ဘောဂရုပ် (၈) ပါး - ပထဝီ၊ အာပေါ၊ တေဇော၊ ဝါယော၊ ဝဏ္ဏ၊ ဂန္ဓ၊ ရသ၊ ဩဇာ တို့သည် ရုပ်ကလာပ်အားလုံး၏ အခြေခံဖြစ်ပြီး အမြဲတမ်း အတူတကွ ပါရှိပါသည်။ ကမ္မဇကလာပ်များတွင် ဇီဝိတရုပ် ပါ အမြဲပါရှိပါသည်။)
စိတ္တဇ ကလာပ် (စိတ်ကြောင့်ဖြစ်သော ရုပ်ကလာပ်) - ၆ စည်း
[ပြင်ဆင်ရန်](ဝိသုဒ္ဓိမဂ်၌ ၈ စည်းကို ရှင်းပြထားသည်)
ဖြစ်ဆဲစိတ်ကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာသော ရုပ်ကလာပ်များ ဖြစ်ကြသည်။
- စိတ္တဇ-သုဒ္ဓဋ္ဌက ကလာပ် (၈): အဝိနိဗ္ဘောဂရုပ် (၈) ပါး သက်သက်။
- ကာယဝိညတ္တိနဝက ကလာပ် (၉): အဝိနိဗ္ဘောဂရုပ် (၈) + ကာယဝိညတ် (၁)
- လဟုတာဒေကဒသက ကလာပ် (၁၁): အဝိနိဗ္ဘောဂရုပ် (၈) + လဟုတာ (၁) + မုဒုတာ (၁) + ကမ္မညတာ (၁)
- ကာယဝိညတ္တိလဟုတာဒိဒွါဒသက ကလာပ် (၁၂): အဝိနိဗ္ဘောဂရုပ် (၈) + ကာယဝိညတ် (၁) + လဟုတာ (၁) + မုဒုတာ (၁) + ကမ္မညတာ (၁)
- ဝစီဝိညတ္တိဒသက ကလာပ် (၁၀): အဝိနိဗ္ဘောဂရုပ် (၈) + ဝစီဝိညတ် (၁) + သဒ္ဒ (အသံ) (၁)
- ဝစီဝိညတ္တိသဒ္ဒလဟုတာဒိတေရသက ကလာပ် (၁၃): အဝိနိဗ္ဘောဂရုပ် (၈) + ဝစီဝိညတ် (၁) + သဒ္ဒ (၁) + လဟုတာ (၁) + မုဒုတာ (၁) + ကမ္မညတာ (၁)
- အဿာသပဿာသ-စိတ္တဇသဒ္ဒနဝက ကလာပ် (၉): (ဝင်သက်ထွက်သက်ကြောင့်ဖြစ်သော) အဝိနိဗ္ဘောဂရုပ် (၈) + သဒ္ဒ (၁)
- အဿာသပဿာသ-စိတ္တဇသဒ္ဒလဟုတာဒိဒွါဒသက ကလာပ် (၁၂): (ဝင်သက်ထွက်သက်ကြောင့်ဖြစ်သော) အဝိနိဗ္ဘောဂရုပ် (၈) + သဒ္ဒ (၁) + လဟုတာ (၁) + မုဒုတာ (၁) + ကမ္မညတာ (၁)
ဥတုဇ ကလာပ် (ဥတုကြောင့်ဖြစ်သော ရုပ်ကလာပ်) - ၄ စည်း:
[ပြင်ဆင်ရန်]တေဇောဓာတ် (အပူအအေး) ကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာသော ရုပ်ကလာပ်များ ဖြစ်ကြသည်။
- ဥတုဇ-သုဒ္ဓဋ္ဌက ကလာပ် (၈): အဝိနိဗ္ဘောဂရုပ် (၈) ပါး သက်သက်။
- ဥတုဇ-သဒ္ဒနဝက ကလာပ် (၉): အဝိနိဗ္ဘောဂရုပ် (၈) + သဒ္ဒ (၁) (ဥပမာ- ဝမ်းအော်သံ၊ လေတိုက်သံ)
- လဟုတာဒေကဒသက ကလာပ် (၁၁): အဝိနိဗ္ဘောဂရုပ် (၈) + လဟုတာ (၁) + မုဒုတာ (၁) + ကမ္မညတာ (၁)
- သဒ္ဒလဟုတာဒိဒွါဒသက ကလာပ် (၁၂): အဝိနိဗ္ဘောဂရုပ် (၈) + သဒ္ဒ (၁) + လဟုတာ (၁) + မုဒုတာ (၁) + ကမ္မညတာ (၁)
အာဟာရဇ ကလာပ် (အာဟာရကြောင့်ဖြစ်သော ရုပ်ကလာပ်) - ၂ စည်း
[ပြင်ဆင်ရန်]ခန္ဓာကိုယ်တွင်းရှိ အာဟာရဓာတ် (ဩဇာ) ကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာသော ရုပ်ကလာပ်များ ဖြစ်ကြသည်။
- အာဟာရဇ-သုဒ္ဓဋ္ဌက ကလာပ် (၈): အဝိနိဗ္ဘောဂရုပ် (၈) ပါး သက်သက်။
- လဟုတာဒေကဒသက ကလာပ် (၁၁): အဝိနိဗ္ဘောဂရုပ် (၈) + လဟုတာ (၁) + မုဒုတာ (၁) + ကမ္မညတာ (၁)
ကလာပ်တွင် မပါဝင်သော ရုပ်များ
[ပြင်ဆင်ရန်]အောက်ပါ ရုပ် (၅) ပါးသည် မည်သည့် ရုပ်ကလာပ်တွင်မှ မပါဝင်ပါ-
- အာကာသဓာတ်: ကလာပ်တစ်ခုနှင့်တစ်ခုကြားရှိ ဟင်းလင်းပြင်။
- လက္ခဏရုပ် (၄) ပါး: ဥပစယ (ဖြစ်ခြင်း/တိုးပွားခြင်း)၊ သန္တတိ (အစဉ်ဆက်ဖြစ်ခြင်း)၊ ဇရတာ (အိုခြင်း)၊ အနိစ္စတာ (ပျက်ခြင်း)။ (ဤရုပ်များသည် ရုပ်အစစ်တို့၏ အခြေအနေကို ပြသော လက္ခဏာများသာ ဖြစ်သည်။)
ရုပ်ကလာပ်ကို ဓာတ်ခွဲခြင်း၏ အရေးပါပုံ
[ပြင်ဆင်ရန်]- ပညတ်မှ ပရမတ်သို့: ရုပ်ကလာပ်များကို အမှုန်အဖြစ် သို့မဟုတ် အတုံးအခဲ (`ဃန`) အဖြစ် မြင်နေရုံသည် ပညတ်အမြင်သာ ဖြစ်သည်။ ပရမတ်သဘောသို့ ဉာဏ်အမြင်ဆိုက်ရန် ကလာပ်တစ်ခုစီအတွင်းရှိ ပရမတ်ရုပ်များ (အဝိနိဗ္ဘောဂရုပ်များ၊ ပသာဒရုပ်များ စသည်) ကို တစ်ခုချင်းစီ ဉာဏ်ဖြင့် ခွဲခြားစိတ်ဖြာ၍ (`ဓာတ်ခွဲ၍`) သိမ်းဆည်းနိုင်ရန် လိုအပ်သည်။
- ဃနတရား ပြိုကွဲခြင်း: ဤသို့ ဓာတ်ခွဲနိုင်မှသာ ရုပ်တရားတို့၏ အတုံးအခဲသဖွယ် ထင်မှတ်စေသော သန္တတိဃန (အဆက်မပြတ်ဟု ထင်ခြင်း)၊ သမူဟဃန (အစုအဝေးဟု ထင်ခြင်း)၊ ကိစ္စဃန (လုပ်ငန်းတစ်ခုတည်းဟု ထင်ခြင်း) တို့ ပြိုကွဲပြီး ပရမတ်သဘာဝကို မြင်နိုင်သည်။
- ဝိပဿနာ၏ အခြေခံ: ကလာပ်ကို ဓာတ်မခွဲဘဲ ကလာပ်၏ ဖြစ်ပျက်ကို ရှုနေခြင်းသည် ပညတ်ဖြစ်ပျက်၊ ပညတ်ဝိပဿနာသာ ဖြစ်သည်။ ပရမတ်ရုပ်တရား တစ်ခုချင်းစီ၏ ဖြစ်ပျက်ကို မြင်မှသာ ဝိပဿနာအစစ် ဖြစ်သည်။
ရုပ်အစစ် နှင့် ရုပ်အတု
[ပြင်ဆင်ရန်]- အချို့ ကလာပ်များ (ဥပမာ- ကမ္မဇကလာပ်အများစု၊ သုဒ္ဓဋ္ဌက၊ သဒ္ဒနဝက) တွင် ဝိပဿနာရှုပွားနိုင်သော ရုပ်အစစ် (နိပ္ဖန္နရုပ်) များသာ ပါဝင်သည်။
- အချို့ ကလာပ်များ (ဥပမာ- လဟုတာ စသည်ပါသော ကလာပ်၊ ဝိညတ်ပါသော ကလာပ်) တွင် ရုပ်အစစ်များနှင့်အတူ ဝိပဿနာရှုရန် မဟုတ်သော ရုပ်အတု (အနိပ္ဖန္နရုပ်) များ (လဟုတာ၊ မုဒုတာ၊ ကမ္မညတာ၊ ဝိညတ်) ရောနှောပါဝင်သည်။
- ရှုမှတ်ပုံ: နာမရူပပရိစ္ဆေဒဉာဏ်ပိုင်း (ပိုင်းခြားသိမ်းဆည်းသည့် အဆင့်) တွင် ရုပ်အတုများကိုပါ သိအောင် ပိုင်းခြားရမည် ဖြစ်သော်လည်း၊ ဝိပဿနာရှုသည့်အခါတွင်မူ ထိုရုပ်အတုများကို ပယ်၍ ရုပ်အစစ်များကိုသာ လက္ခဏာရေးတင်ကာ ရှုမှတ်ရမည် ဖြစ်သည်။
အချုပ်အားဖြင့် ရုပ်ကလာပ်သည် ပရမတ်ရုပ်တရားများ အတူတကွ စုစည်းတည်ရှိရာ အခြေခံအကျဆုံး အဖွဲ့အစည်းဖြစ်ပြီး၊ ၎င်းကို ဉာဏ်ဖြင့် စနစ်တကျ ဓာတ်ခွဲကာ အတွင်းရှိ ပရမတ်ရုပ်တရားများကို ပိုင်းခြားသိမြင်နိုင်မှသာ ပညတ်ကိုကျော်လွန်၍ ဝိပဿနာဉာဏ်အမြင်သို့ တက်လှမ်းနိုင်မည် ဖြစ်ပါသည်။ [၂]
ဆက်စပ်ဖတ်ရှုရန်
- ကမ္မဇ ရုပ်ကလာပ် (၉) စည်း
- စိတ္တဇ ရုပ်ကလာပ် (၈) စည်း
- ဥတုဇ ရုပ်ကလာပ် (၄) စည်း
- အာဟာရဇ ရုပ်ကလာပ် (၂) စည်း
ကိုးကား
- ↑ ရူပကလာပ (ပု) [ရူပ+ကလာပ။ အကျယ်ကို ရူပ-ပုဒ် ကြည့်။] ရုပ်ကလာပ်၊ ရုပ်ကလာပ် စည်း၊ ရုပ်အုပ်စု။ ရုပ်တို့၏ ပေါင်း၊ အစု၊ အဖွဲ့၊ အစည်း။ ဣမေသံ အဋ္ဌန္နံ ရူပကလာပါနံ အဗ္ဘန္တရေ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဝါယောဓာတု။အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၄။ န ဟိ ရူပကလာပေါ ဂန္ဓာယတနာဒိရဟိတော အတ္ထိ။ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၇၂။
- ↑ ဖားအောက်တောရဆရာတော်။ နိဗ္ဗာန်သို့ သွားရာ တစ်ကြောင်းတည်းသောလမ်း။