ဒတ်ခ်ျအရှေ့အင်ဒီ

ဒတ်ခ်ျအရှေ့အင်ဒီ (သို့မဟုတ် နယ်သာလန် အရှေ့အင်ဒီ) (Dutch East Indies)သည် ခေတ်သစ် အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံ၏ ပိုင်နက်နယ်မြေ အများစုကို လွှမ်းခြုံထားသည့် ဒတ်ခ်ျကိုလိုနီနိုင်ငံတစ်ခု ဖြစ်ပြီး ၁၉၄၅ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၁၇ ရက်နေ့တွင် လွတ်လပ်ရေး ကြေညာခဲ့သည်။ အင်ဒိုနီးရှား လွတ်လပ်ရေးစစ်ပွဲပြီးနောက် ၁၉၄၉ ခုနှစ်တွင် အင်ဒိုနီးရှားနှင့် နယ်သာလန်တို့သည် ငြိမ်းချမ်းရေး ရယူခဲ့ကြသည်။ ၁၈၂၄ ခုနှစ် အင်္ဂလိပ်-ဒတ်ခ်ျစာချုပ်အရ ဒတ်ခ်ျတို့သည် ဒတ်ခ်ျမာလက္ကာ စီရင်စုနယ်ကို ဗြိတိန်သို့ လွှဲပြောင်းပေးခဲ့ရာ ၎င်းသည် ခေတ်သစ် မလေးရှားနိုင်ငံ၏ မာလက္ကာပြည်နယ်တွင် နောက်ဆုံးတွင် ပေါင်းစည်းခဲ့သည်။

ကိုလိုနီနယ်မြေ ဖွဲ့စည်းပုံနှင့် ချဲ့ထွင်မှု

ဒတ်ခ်ျ အရှေ့အင်ဒီကို ၁၈၀၀ ပြည့်နှစ်တွင် ဒတ်ခ်ျအစိုးရ၏ အုပ်ချုပ်မှုအောက်သို့ ရောက်ရှိခဲ့သော ဒတ်ခ်ျအရှေ့အင်ဒီကုန်သွယ်ရေးကုမ္ပဏီ၏ ပြည်သူပိုင်သိမ်းခဲ့သည့် ကုန်သွယ်ရေးစခန်းများမှ ဖွဲ့စည်းခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ ၁၉ ရာစုအတွင်း ဒတ်ခ်ျတို့သည် ဒေသခံအုပ်စိုးရှင်များနှင့် လူမျိုးများအား စစ်ပွဲများစွာ ဆင်နွှဲခဲ့ရာ ထောင်ပေါင်းများစွာသော လူပေါင်း ရာနှင့်ချီ၍ သေဆုံးခဲ့ရသည်။ ၂၀ ရာစုအစောပိုင်းတွင် အနောက်နယူးဂီနီကို သိမ်းပိုက်ခြင်းဖြင့် ဒတ်ခ်ျအုပ်ချုပ်မှုသည် ၎င်း၏ ပိုင်နက်နယ်မြေ အကြီးဆုံးအထိ ရောက်ရှိခဲ့သည်။ ဒတ်ခ်ျ အရှေ့အင်ဒီသည် ဥရောပအုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် အဖိုးတန်ဆုံး ကိုလိုနီများထဲမှ တစ်ခုဖြစ်သော်လည်း ၎င်း၏ အကျိုးအမြတ်များသည် ခေါင်းပုံဖြတ် အလုပ်သမားများအပေါ် မှီခိုနေခဲ့သည်။

စီးပွားရေးနှင့် လူမှုရေး အသွင်အပြင်

ဤကိုလိုနီနယ်မြေသည် ၁၉ ရာစုတွင် နံ့သာမျိုးနှင့် စီးပွားဖြစ်သီးနှံ ကုန်သွယ်ရေးတွင် ဒတ်ခ်ျတို့၏ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ထင်ရှားမှုကို အထောက်အကူပြုခဲ့ပြီး ၂၀ ရာစုတွင် ကျောက်မီးသွေးနှင့် ရေနံတူးဖော်ရေးကိုလည်း အထောက်အကူပြုခဲ့သည်။ ကိုလိုနီလူမှုရေးစနစ်မှာ အသားအရောင်ခွဲခြားမှု ပြင်းထန်ပြီး ဒတ်ခ်ျလူတန်းစားများသည် ဒေသခံများနှင့် သီးခြားနေထိုင်သော်လည်း ဆက်စပ်နေခဲ့ကြသည်။ "အင်ဒိုနီးရှား" ဟူသော ဝေါဟာရကို ၁၈၈၀ ပြည့်နှစ်နောက်ပိုင်းတွင် ပထဝီဝင်တည်နေရာအတွက် အသုံးပြုခဲ့သည်။ ၂၀ ရာစုအစောပိုင်းတွင် ဒေသခံ ပညာတတ်များသည် အင်ဒိုနီးရှားကို အမျိုးသားနိုင်ငံတော်အဖြစ် စိတ်ကူးခဲ့ကြပြီး လွတ်လပ်ရေးလှုပ်ရှားမှုအတွက် လမ်းခင်းပေးခဲ့သည်။

ဒုတိယကမ္ဘာစစ်နှင့် လွတ်လပ်ရေး

ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အတွင်း ဂျပန်၏ သိမ်းပိုက်မှုသည် ဒတ်ခ်ျကိုလိုနီနိုင်ငံနှင့် စီးပွားရေးအများစုကို ဖျက်ဆီးခဲ့သည်။ ၁၉၄၅ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၁၅ ရက်နေ့တွင် ဂျပန်လက်နက်ချပြီးနောက် အင်ဒိုနီးရှား အမျိုးသားရေးခေါင်းဆောင်များဖြစ်ကြသော ဆူကာနိုနှင့် ဟာတာတို့သည် လွတ်လပ်ရေးကြေညာခဲ့ရာ အင်ဒိုနီးရှား အမျိုးသားတော်လှန်ရေးကို ဖြစ်ပွားစေခဲ့သည်။ ကျွန်းစုများအား ထိန်းချုပ်မှု ပြန်လည်ထူထောင်ရန် ရည်ရွယ်သည့် ဒတ်ခ်ျတို့သည် စစ်သား ၂၂၀,၀၀၀ ခန့်ကို ချထားခဲ့ပြီး အင်ဒိုနီးရှား အမျိုးသားရေးသမားများနှင့် တိုက်ပွဲဆင်နွှဲခဲ့သည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုက နယ်သာလန်အား အင်ဒိုနီးရှားသို့ အချုပ်အခြာအာဏာ လွှဲပြောင်းပေးရန် သဘောတူခြင်းမရှိပါက မာရှယ်စီမံကိန်းအောက်ရှိ ဘဏ္ဍာရေးအကူအညီများကို ရပ်ဆိုင်းမည်ဟု ခြိမ်းခြောက်ခဲ့ရာ ၁၉၄၉ ခုနှစ် ဒတ်ခ်ျ-အင်ဒိုနီးရှား စားပွဲဝိုင်းညီလာခံတွင် ဒတ်ခ်ျတို့က အင်ဒိုနီးရှား၏ အချုပ်အခြာအာဏာကို အသိအမှတ်ပြုရန် ဦးတည်ခဲ့သည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ပြီးနောက် အာရှလွတ်လပ်ရေးလှုပ်ရှားမှု၏ ထိပ်တန်းနိုင်ငံများထဲမှ တစ်နိုင်ငံ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ တော်လှန်ရေးကာလနှင့် အင်ဒိုနီးရှားလွတ်လပ်ရေးရရှိပြီးနောက် ဒတ်ခ်ျနိုင်ငံသားအားလုံးနီးပါးသည် နယ်သာလန်သို့ ပြန်လည်ပြောင်းရွှေ့ခဲ့ကြသည်။

နောက်ဆုံးပိုင်ဆိုင်မှု လွှဲပြောင်းခြင်း

၁၉၆၂ ခုနှစ်တွင် ဒတ်ခ်ျတို့သည် ၎င်းတို့၏ အရှေ့တောင်အာရှရှိ နောက်ဆုံးပိုင်ဆိုင်မှုဖြစ်သော ဒတ်ခ်ျနယူးဂီနီ (အနောက်နယူးဂီနီ) ကို နယူးယောက်သဘောတူညီချက်၏ ပြဋ္ဌာန်းချက်များအရ အင်ဒိုနီးရှားသို့ လွှဲပြောင်းပေးခဲ့သည်။ ထိုအချိန်တွင် ကိုလိုနီနယ်မြေတစ်ခုလုံး ပျောက်ကွယ်သွားခဲ့သည်။