တိုင်လူမျိုးများ
 | ဤ ဆောင်းပါးသည် အခြားဘာသာစကားမှ မူကြမ်းသဘောမျိုး ဘာသာပြန်ထားသော ဆောင်းပါးဖြစ်သည်။ ပါဝင်သောအကြောင်းအရာများမှာ ဘာသာနှစ်ခုလုံးကို ကျွမ်းကျင်မှုမရှိသော ကွန်ပျူတာ သို့မဟုတ် ဘာသာပြန်ဆော့ဝဲလ် တမျိုးမျိုးအသုံးပြု၍ ရရှိလာသော အကြောင်းအရာများဖြစ်သည်။ ပြည့်စုံကြွယ်ဝသော ဘာသာပြန်မှုဖြစ်စေရန် ကူညီနိုင်ပါသည်။ |
တိုင်လူမျိုး သို့မဟုတ် တိုင်းလူမျိုး တို့သည် ကမ္ဘာတစ်ဝန်း၌ ၉၃သန်းခန့်ရှိသော လူမျိုးစု ဖြစ်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၊ ထိုင်းနိုင်ငံ၊ လာအိုနိုင်ငံ၊ ဗီယက်နမ်နိုင်ငံ၊ တရုတ်နိုင်ငံတို့တွင် အများစုနေထိုင်သည်။ရှေးတိုင်လူမျိုးများသည် တရုတ်နိုင်ငံတောင်ပိုင်းရှိ ယန်ဇီမြစ်အနီးတွင် စတင်ခဲ့သည်ဟု ယူဆရသည်။ တိုင်ဘာသာစကားအား ယခင်က တရုတ်-တိဗက်အုပ်စု ၏ အခွဲ ထိုင်း-တရုတ်အုပ်စု သီအိုရီ ကိုယုံကြည်ကြသော်လည်း၊ ယခုအချိန်တွင် တိကျသော ဆက်စပ်မှုအထောက်အထားသက်သေမရှိသဖြင့် 1980တွင် ပယ်ဖျက်ခံခဲ့ရသည်။ တိုင်ဘာသာစကားသည် တရုတ်-တိဘက်အုပ်စု၊မွန်-ခမာအုပ်စု တို့နှင့် သီးခြားဖြစ်သော ခရာ-တိုင် ဘာသာစကားအုပ်စုတွင်ပါဝင်ပြီး ထိုင်း၊ လာအို၊ ရှမ်းပြည်နယ်တွင် ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် သုံးစွဲကြသည်။
| တႆး
ᨴᩱ᩠ᨿ ᥖᥭᥰ | |
|---|---|
 တိုင်လူမျိုးများပြန့်နှံ့နေထိုင်မှု | |
| အများစု နေထိုင်သည့် နေရာ | |
| အရှေ့တောင်အာရှ မြန်မာ လာအို ထိုင်း ဗီယက်နမ် တောင်အာရှ အိန္ဒိယ အရှေ့အာရှ တရုတ် | |
| ဘာသာစကား | |
| ခရာ-တိုင် ဘာသာစကားများ | |
| ကိုးကွယ်မှု | |
| ဗုဒ္ဓဘာသာ |
သမိုင်းကြောင်းနှင့်မျိုးရိုးဗီဇ
[ပြင်ဆင်ရန်]အရှေ့တောင်အာရှတွင် ကျယ်ပြန့်စွာနေထိုင်ကြသော တိုင်လူမျိုးများသည် လူမျိုးရေး၊ ဘာသာရေး၊ ယဉ်ကျေးမှုရေးအနေနှင့်သာမက မျိုးရိုးဗီဇဗေဒအရပါ သမိုင်းကြောင်းရှည်လျားသည့်အုပ်စုတစ်ခုဖြစ်သည်။ မျိုးရိုးဗီဇအချက်အလက်များအရ တိုင်လူမျိုးများသည် အရှေ့အာရှသားများနှင့် အရှေ့တောင်အာရှသားများအကြား တဖြည်းဖြည်း ပြောင်းလဲပေါင်းစည်းလာခဲ့ကြောင်း ပြသသည်။
Y-DNA Haplogroups အနေနှင့် တိုင်လူမျိုးများတွင် O1b1a1a (O-M95) နှင့် O2 (O-M122) ကဲ့သို့သော haplogroup များကို အများဆုံး တွေ့ရသည်။ O-M95 သည် ကျောက်ခေတ်အလယ်ပိုင်းကစ၍ အရှေ့အာရှတောင်ပိုင်းတွင်နေထိုင်ခဲ့သော မွန်-ခမာ လူမျိုးများနှင့် ရင်းမြစ်အချင်းချင်းနီးစပ်သူများဖြစ်ကြောင်းသက်သေပြလျက်ရှိသည်။ mtDNA များတွင် B, F, M7, R9 စသည်ဖြင့် အရှေ့အာရှနှင့် အရှေ့တောင်အာရှတွင် တွေ့ရသော မိခင်ဘက်မှ haplogroups များဖြစ်ကြသည်။[၁][၂]
တိုင် လူမျိုးများ၏ မူလနေရာမှာ ယခု တရုတ်နိုင်ငံတောင်ပိုင်း၊ ယန်စီမြစ်ဝှမ်းတစ်ဝိုက်ဒေသဖြစ်သည်ဟု ယူဆကြသည်။ ထိုဒေသတွင် ခရစ်တော်မပေါ်မီ ယခင်ရာစုများကတည်းက ရှေ့ပြေးတိုင်လူမျိုး (Proto-Tai) အဖြစ် နေထိုင်ခဲ့ကြသည်။
ခန့်မှန်းခြေအရ ခရစ်နှစ် ၈ ရာစုမှ ၁၂ ရာစုကြားကာလအတွင်း တိုင်လူမျိုးများသည် တောင်ဘက်သို့ တဖြည်းဖြည်း ပြောင်းရွေ့လာခဲ့ကြသည်။ထိုပြောင်းရွေ့မှုသည် စုန့်မင်းဆက်၏ ဖိအားများနှင့် တောင်ဘက်အာဏာရှိအထက်တန်းလွှာ များ၏ ထောက်ခံမှုကြောင့်ဖြစ်သည်ဟု ထင်ရှားသည်။ ထိုကာလအတွင်း တိုင်လူမျိုးများသည် ထိုင်းနိုင်ငံ၊ လာအိုနိုင်ငံ၊ မြန်မာနိုင်ငံ ( ရှမ်းပြည်နယ်၊ကချင်ပြည်နယ်)၊ ဗီယက်နမ် (တိုင်ဒါမ်) နှင့် တရုတ်နိုင်ငံအခြားတောင်ပိုင်းဒေသ များသို့ ပြန်လှန်ထွက်ခွာလာကြသည်။
တိုင်လူမျိုးများသည် Sipsongpanna (စစ်ဆောင်ပန္နား), Lan Xang (လင်းဇင်း), Lanna (လန်နာ) Kingdom နှင့် Mong Mao (မိုင်းမောလုံ) တို့ကဲ့သို့သော တိုင်းပြည်ငယ်များကို ထူထောင်နိုင်ခဲ့ကြသည်။[၃][၄][၅]
ယဉ်ကျေးမှု
[ပြင်ဆင်ရန်]တိုင်လူမျိုးများ၏ ယဉ်ကျေးမှုသည် အာရှအရှေ့တောင်ပိုင်း၌ အလွန်အရေးပါသည့် အကျိုးသက်ရောက်မှုများကို ပေးစွမ်းခဲ့သည်။ တိုင်လူမျိုးများသည် ဘာသာရေး၊ ဘာသာစကား၊ အနုပညာနှင့် အထွေထွေယဉ်ကျေးမှုတွင် သီးသန့်လက္ခဏာများ ရှိသည်။ တိုင်လူမျိုးတို့သည် ဗုဒ္ဓဘာသာကို အဓိက ယုံကြည်နေကြသော်လည်း တချို့ဒေသများတွင် အဟိန်ယန်းယုံကြည်မှု၊ တိုင်းရင်းသားဒေသဆိုင်ရာထုံးတမ်းများနှင့် ရိုးရာနတ်ယုံကြည်မှုတို့လည်း ထိန်းသိမ်းထားကြသည်။ တိုင်လူမျိုးများတွင် ထိုင်းစာ၊ လာအိုစာ၊ ရှမ်းစာ စသည့် အဓိက အသုံးပြုကြသည်။ ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာအနေဖြင့် တိုင်လူမျိုးများသည် တန်ခိုးကြီးမားသော နိုင်ငံတော်တချို့ကိုတည်ထောင်ခဲ့ကြသည်။ တိုင်လူမျိုးများ၏ အနုပညာနှင့် ဗိသုကာများသည် နေရာဒေသအလိုက် အနောက်တရုတ်၊ ဗမာနှင့် မွန်တို့၏ အကျိုးသက်ရောက်မှုများစွာ ရှိသော်လည်း တိုင်ယဉ်ကျေးမှု၏ အထူးသီးသန့်ဆန်သည့် လက္ခဏာများလည်း ထိန်းသိမ်းထားနိုင်ခဲ့သည်။
တိုင်နှစ်သစ်ကူး သည် တိုင်လူမျိုးများတွင် နိုဝင်ဘာလ၌ ကျင်းပသည့် ယဉ်ကျေးမှုရေး အထိမ်းအမှတ်ပွဲတစ်ခုဖြစ်ပြီး အဓိကအားဖြင့် ထိုင်းနိုင်ငံ၊ လာအိုနိုင်ငံနှင့် မြန်မာနိုင်ငံ၏ တောင်ပိုင်းတိုင်းရင်းသား တိုင်လူမျိုးများအနက်တွင် အလွန်ကျယ်ပြန့်စွာကျင်းပသည်။ ယင်းပွဲကို ထိုင်းတွင်Loi Krathong ဟု ခေါ်ကြပြီး မြောက်ထိုင်းတွင်Yi Pengဟုလည်း သိရှိကြသည်။
ပွဲတော်၌ လူတို့သည် မီးဖလောင်၊ စက်ရုပ်အလင်းများ၊ တိုင်းရင်းသားအဝတ်အစားများဖြင့် တင်ဆောင်ပြီး မြစ်ကမ်းများတွင် တိုင်ယဉ်ကျေးမှုအထူးအစဉ်အလာဖြစ်သည့် ညှိမီးအလင်း (krathong) များကိုရေထဲသို့ လွှတ်ခြင်းပြုလုပ်ကြသည်။ ဤအစဉ်အလာသည် သန့်ရှင်းမှု၊ အကျိုးဆောင်ရာအဆိုးများကို ရေဖြင့်ဆွေးနွေဖယ်ရှားသည့် အဓိပ္ပာယ်ပါရှိသည်။ ထို့အပြင် တိုင်လူမျိုးတို့၏ သဘာဝကိုဂရုစိုက်စွာ အလေးထားသည့်ယဉ်ကျေးမှုကိုလည်း ထင်ဟပ်ပေးသည့် အထိမ်းအမှတ်ဖြစ်သည်။
ထိုကဲ့သို့ တိုင်နှစ်သစ်ကူးပွဲသည် ဗုဒ္ဓဘာသာနှင့် သဘာဝအားလေးထားမှုတို့ ပေါင်းစပ်ထားသည့် အထိမ်းအမှတ်ဖြစ်သကဲ့သို့ တိုင်လူမျိုးတို့၏ ယဉ်ကျေးမှုရေးအမှတ်တရ အဓိကပွဲတော်များအနက် တစ်ခုအဖြစ် သဘာဝအလှအပနှင့် ယဉ်ကျေးမှုအဆက်အသွယ်တို့ကို သက်သေပြလျက်ရှိသည်။[၆] [၇]
အနောက်တောင်ပိုင်းတိုင်လူမျိုးများစာရင်း
[ပြင်ဆင်ရန်]မြောက်ပိုင်းဌာနခွဲ
[ပြင်ဆင်ရန်]ကျိုင်းသေဉ်ဌာနခွဲ
[ပြင်ဆင်ရန်]- ထိုင်း
- ထိုင်းမြောက်ပိုင်း
- လာအို
- Tai Daeng
- ဒွန်ရှမ်း
- ဟန်တုံရှမ်း
- လူးရှမ်း
- ဒံထိုင်း
- ခွန်
- ဖူအန်
- သောင်ထိုင်း
- Tày Tac
တောင်ပိုင်းအုပ်စု
[ပြင်ဆင်ရန်]- ထိုင်းတောင်ပိုင်း
တရုတ်အနောက်တောင်ပိုင်းတိုင်အုပ်စုများနှင့်အမည်များ
[ပြင်ဆင်ရန်]| တရုတ် | Pinyin | Tai Lü | Tai Nüa | ထိုင်း | သမားရိုးကျ | (ရိယာ (များ) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 仂 </br>西雙版納傣） |
ဒီလီ (Xīshuāngbǎnnà Dǎi) |
tai˥˩ lɯː˩ | ลื้อ | Tai Lü, Tai Lue | Xishuangbanna (တရုတ်) | |
| 那 </br>德宏傣） |
ဒန (Déhóng Dǎi) |
tai˥˩ nəː˥ | တိတ် </br> le6 |
คงเหนือ, ไทใต้คง | တိုင်နူ ၊ တိုင်မြောက်ပိုင်း၊ တိုင်တိုင်၊ တရုတ်ရှမ်း | Dehong (တရုတ်)၊ ဗမာ |
| 擔 | ဒǎန | tai˥˩ dam˥ | ไทดำ, ลาวโซ่ง, ผู้ไท | Tai Dam ၊ Black Tai, Tai Lam၊ Lao Song Dam *, Tai Muan, Tai Tan, Black Do, Jinping Dai, Tai Den, Tai Do, Tai Noir, Thai Den | Jinping (တရုတ်)၊ လာအို ၊ ထိုင်း | |
| 繃 | Dǎib .ng | tai˥˩pɔːŋ˥ | เมา | တေပွန် | Ruili, Gengma (တရုတ်), </br> မဲခေါင်မြစ် တစ်လျှောက်တွင် | |
| 端 | Dǎiduān | tai˥˩doːn˥ | ขาว | အိုက်ဖြူ၊ တိုင်ဒီ၊ တိုင်ခ၊ Tai Kao၊ တိုင်ဒွန်၊ ဒိုင်ကော၊ အဖြူရောင်ဒိုင်၊ အနီတိုင်၊ တိုင်ဘလန့်၊ | ဂျင်းပင်း (တရုတ်) | |
| 雅 | Dǎiyǎ | tai˥˩jaː˧˥ | หย่า | Tai Ya၊ Tai Cung၊ Cung၊ Ya | Xinping, Yuanjiang (တရုတ်) | |
| 友 | Dǎiyǒu | tai˥˩jiu˩ | แดง | Yuanyang (တရုတ်), </br> River ဒုံမြစ် တလျှောက်တွင်ရှိ၏ | ||
| * lit. "Lao [wearing] black trousers" | ||||||
- ↑ Kutanan, W., Kampuansai, J., Changmai, P., et al. (2021). Contrasting maternal and paternal genetic variation of hunter–gatherer groups in Thailand. *Scientific Reports*, 11(1), 12249. https://doi.org/10.1038/s41598-021-91590-6
- ↑ He, J., Zhang, J., Su, B., & Chen, H. (2020). Genetic origin and linguistic affinity of the Tai–Kadai-speaking Sui people. *American Journal of Physical Anthropology*, 171(4), 601–610. https://doi.org/10.1002/ajpa.23996
- ↑ Wyatt, D. K. (2003). *Thailand: A Short History* (2nd ed.). Yale University Press.
- ↑ Chamberlain, J. R. (1991). *The Origin of the Tai Peoples*. *Journal of the Siam Society*, 79(1), 27–48.
- ↑ Higham, C. (2002). *Early Cultures of Mainland Southeast Asia*. River Books.
- ↑ Swearer, Donald K. The Buddhist World of Southeast Asia. State University of New York Press, 1995.
- ↑ McGovern, Nathan. "Loy Krathong and Yi Peng: Festivals of Light in Northern Thailand." Journal of Southeast Asian Studies, 2017.