ကြေးဝါခေတ်နှောင်း
ကြေးဝါခေတ်နှောင်း (Late Bronze Age)
ကြေးဝါခေတ်နှောင်း (Late Bronze Age) ဆိုသည်မှာ ကြေးဝါခေတ်၏ နောက်ဆုံးပိုင်းကို ခေါ်ဆိုပြီး ကြေးဝါယဉ်ကျေးမှုများ အထွတ်အထိပ်သို့ ရောက်ရှိခဲ့သည့် ကာလလည်း ဖြစ်သည်။ ဤကာလအတွင်း နိုင်ငံရေး အင်အားကြီးမားသည့် အင်ပါယာများ ထွန်းကားလာခဲ့ပြီး ကုန်သွယ်မှုသည် ပိုမို ကျယ်ပြန့်လာခဲ့သည်နည်းတူ လူမှုရေးနှင့် ယဉ်ကျေးမှုများသည်လည်း ယခင်ခေတ်ကာလများထက် ပိုမို ရှုပ်ထွေးလာခဲ့သည်။ နောက်ပိုင်းတွင် သံခေတ်သို့ ကူးပြောင်းရောက်ရှိခဲ့သည်။[၁]
ကြေးဝါခေတ်နှောင်း၏ အချိန်ကာလသည် ဒေသတစ်ခုနှင့်တစ်ခု မတူညီသော်လည်း ယေဘုယျအားဖြင့် လွန်ခဲ့သော ခန့်မှန်းခြေအားဖြင့် ဘီစီ ၁၆၀၀ မှ ဘီစီ ၁၂၀၀ ခန့်အထိ ကြာမြင့်ခဲ့သည်ဟု ခန့်မှန်းရသည်။ အချို့ဒေသများတွင် ယင်းထက် နောက်ကျသော အချိန်အထိ ကြေးဝါကို ဆက်လက် အသုံးပြုခဲ့သည်ကိုလည်း တွေ့ရှိရသည်။
ကြေးဝါခေတ်နှောင်းကာလတွင် အရေးပါသော တိုးတက်မှုများစွာ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။
- အင်ပါယာများ ထွန်းကားလာခြင်း: အီဂျစ်နိုင်ငံ၌ နိုင်ငံသစ်ခေတ် (New Kingdom)၊ အရှေ့အလယ်ပိုင်းဒေသ၌ ဟစ်တိုက် အင်ပါယာ (Hittite Empire) နှင့် မစ်တန်နီ (Mitanni) နိုင်ငံများ အင်အားကြီးမားလာခဲ့သည်။ မိုင်စီနီယန် ယဉ်ကျေးမှုသည်လည်း ဂရိဒေသ၌ အထွတ်အထိပ်သို့ ရောက်ရှိခဲ့သည်။
- ကုန်သွယ်ရေး ကွန်ရက် ကျယ်ပြန့်လာခြင်း: အရှေ့အလယ်ပိုင်း၊ အေဂျီယန်ဒေသနှင့် ဥရောပဒေသများအကြား ကုန်သွယ်မှုသည် ယခင်ကထက် ပိုမို ကျယ်ပြန့်လာခဲ့သည်။ ကြေးနီ၊ သံဖြူ၊ ရွှေ၊ ငွေ၊ အမွှေးနံ့သာများနှင့် အခြား ကုန်ပစ္စည်းများကို ဒေသအနှံ့အပြားသို့ သယ်ယူ ရောင်းဝယ်ခဲ့ကြသည်။ သင်္ဘောများ၏ အရေးပါမှုသည်လည်း မြင့်တက်လာခဲ့သည်။
- စစ်ရေး နည်းပညာ တိုးတက်လာခြင်း: ရထား (chariot) များကို စစ်ပွဲများ၌ အဓိက အသုံးပြုလာခဲ့ကြသည်။ လက်နက်များနှင့် ချပ်ဝတ်တန်ဆာများ၏ အရည်အသွေးသည်လည်း ပိုမို ကောင်းမွန်လာခဲ့သည်။
- အရေးအသားနှင့် စာပေ ပိုမို ဖွံ့ဖြိုးလာခြင်း: အက္ခရာ အရေးအသားစနစ်များ စတင် ပေါ်ပေါက်လာခဲ့သည်။ ဥပမာအားဖြင့် ယူဂရစ်တစ် (Ugaritic) အက္ခရာ။ စာပေ အရေးအသားများလည်း ပိုမို များပြားလာခဲ့သည်။
- ဗိသုကာနှင့် အနုပညာ လက်ရာများ: ခမ်းနားသော နန်းတော်များ၊ ဘုရားကျောင်းများနှင့် အထိမ်းအမှတ် အဆောက်အအုံများကို တည်ဆောက်ခဲ့ကြသည်။ အနုပညာ လက်ရာများတွင်လည်း ပိုမို သဘာဝကျပြီး အသေးစိတ်ကျသော ဖော်ပြချက်များကို တွေ့ရှိရသည်။
သို့သော်လည်း ကြေးဝါခေတ်နှောင်းပိုင်းကာလတွင် အင်အားကြီး နိုင်ငံများ ပြိုကွဲခြင်း၊ ကုန်သွယ်ရေး လမ်းကြောင်းများ ပျက်စီးခြင်း နှင့် လူမျိုးစုများ ရွှေ့ပြောင်း အခြေချခြင်း စသည့် အရေးပါသော အပြောင်းအလဲများလည်း ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။ ယင်းအပြောင်းအလဲများသည် နောက်ဆုံးတွင် ကြေးဝါခေတ်၏ အဆုံးသတ်သို့ ဦးတည်စေခဲ့ပြီး သံခေတ်သို့ ရောက်ရှိစေခဲ့သည်။
အချုပ်အားဖြင့် ကြေးဝါခေတ်နှောင်းသည် ကြေးဝါယဉ်ကျေးမှုများ၏ အထွတ်အထိပ်ကို ပြသခဲ့သည့် ကာလတစ်ခုဖြစ်ပြီး နိုင်ငံရေး၊ စီးပွားရေးနှင့် ယဉ်ကျေးမှု နယ်ပယ်များတွင် သိသာထင်ရှားသော တိုးတက်မှုများနှင့် အပြောင်းအလဲများကို တွေ့မြင်ရသည်။