ကြေးဝါခေတ်
 |
ကြေးဝါခေတ် (Bronze Age) သည် လူသားသမိုင်း၏ ရှေးဦးခေတ်ကာလတစ်ခုဖြစ်ပြီး ကျောက်ခေတ်သစ် (Neolithic) နောက်ပိုင်းနှင့် သံခေတ် (Iron Age) မတိုင်မီ ကြားကာလတွင် တည်ရှိသည်။ ၎င်းသည် လူ့သမိုင်းကို ပိုင်းခြားရာ၌ အရေးပါသော ခေတ်သုံးခေတ်စနစ် (Stone, Bronze, Iron Age) တွင် ဒုတိယမြောက် ခေတ်ဖြစ်သည်။ ဤခေတ်၏ အဓိက ထူးခြားချက်မှာ လူသားတို့သည် ကြေးနီနှင့် သံဖြူကို ရောစပ်ထားသည့် သတ္တုစပ်တစ်မျိုးဖြစ်သော ကြေးဝါ (Bronze) ကို ကိရိယာတန်ဆာပလာများ၊ လက်နက်များ ပြုလုပ်ရန်အတွက် ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် စတင် အသုံးပြုလာခြင်းပင်ဖြစ်သည်။ ကြေးဝါသည် ကြေးနီ သို့မဟုတ် ကျောက်ထက် ပိုမိုမာကျောပြီး တာရှည်ခံသည်။
ကြေးဝါခေတ်၏ စတင်ချိန်နှင့် ပြီးဆုံးချိန်သည် ကမ္ဘာ့ဒေသတစ်ခုနှင့်တစ်ခု မတူညီဘဲ ကွဲပြားခြားနားသည်။ ယေဘုယျအားဖြင့် ဘီစီ ၄၀၀၀ ပြည့်နှစ်နောက်ပိုင်းမှ စတင်၍ ဘီစီ ၁၀၀၀ ပြည့်နှစ်ဝန်းကျင်အထိ ကြာမြင့်ခဲ့သည်ဟု ခန့်မှန်းရသည်။ ကြေးဝါခေတ်ကို အစောပိုင်းကြေးဝါခေတ် (Early Bronze Age)၊ အလယ်ပိုင်းကြေးဝါခေတ် (Middle Bronze Age) နှင့် နောက်ပိုင်းကြေးဝါခေတ် (Late Bronze Age) ဟူ၍ ထပ်မံ ခွဲခြားလေ့ရှိသည်။
ကြေးဝါခေတ်ကာလအတွင်း အရေးပါသော တိုးတက်မှုများနှင့် လူ့အဖွဲ့အစည်း အပြောင်းအလဲများ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။
- ကြေးဝါ သတ္တုဗေဒ: သံရိုင်းမှ ကြေးနီနှင့် သံဖြူကို ထုတ်လုပ်နည်း (smelting) နှင့် ယင်းတို့ကို ရောစပ်ကာ ကြေးဝါပြုလုပ်၍ ပုံသွန်းနည်း (casting) တို့ကို တီထွင်ကျွမ်းကျင်လာခြင်းသည် ဤခေတ်၏ အခြေခံအုတ်မြစ် ဖြစ်သည်။ ဤနည်းပညာကြောင့် အရည်အသွေး ပိုမိုကောင်းမွန်သည့် ကိရိယာတန်ဆာပလာများနှင့် လက်နက်များ ထုတ်လုပ်နိုင်ခဲ့သည်။
- လူမှုရေး ရှုပ်ထွေးမှုနှင့် မြို့ပြများ: လူ့အဖွဲ့အစည်းများသည် ပိုမို ရှုပ်ထွေးလာပြီး လူမှုအဆင့်အတန်း ခွဲခြားမှုများ ထင်ရှားလာသည်။ လူဦးရေ တိုးတက်လာခြင်းနှင့် စီးပွားရေး ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်လာခြင်းတို့ကြောင့် မြို့ပြများနှင့် မြို့ပြနိုင်ငံများ ပေါ်ထွန်းလာခဲ့သည်။
- ကုန်သွယ်ရေး ကွန်ရက်များ: ကြေးဝါပြုလုပ်ရန် လိုအပ်သည့် ကြေးနီနှင့် သံဖြူ ရရှိနိုင်သော ဒေသများသည် မတူညီတတ်သဖြင့် ယင်းသတ္တုများကို ရယူရန်အတွက် ဒေသအချင်းချင်း ကုန်သွယ်ရေး ကွန်ရက်များ ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ပေါ်ပေါက်လာခဲ့သည်။ ၎င်းသည် ယဉ်ကျေးမှုများ အချင်းချင်း ထိတွေ့ဆက်ဆံမှုကို မြင့်တက်စေခဲ့သည်။
- စစ်ပွဲများနှင့် နည်းပညာ: ပိုမို ခိုင်ခံ့သော ကြေးဝါလက်နက်များနှင့် ချပ်ဝတ်တန်ဆာများ ပေါ်ပေါက်လာခြင်းကြောင့် စစ်ပွဲများသည်လည်း ပိုမို ပြင်းထန်လာခဲ့သည်။
- အခြား တိုးတက်မှုများ: အချို့သော ဒေသများတွင် အရေးအသားစနစ်များ ထပ်မံဖွံ့ဖြိုးလာခြင်း၊ အနုပညာလက်ရာများနှင့် ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှုများ ပိုမို ရှုပ်ထွေးလာခြင်း၊ အလုပ်အကိုင် အထူးပြုခြင်းများ ပေါ်ပေါက်လာခြင်းတို့လည်း ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။
ကြေးဝါခေတ်သည် အရှေ့အနီးပိုင်းဒေသ၊ ဥရောပ၏ အစိတ်အပိုင်းများ၊ အာရှတိုက်၏ အစိတ်အပိုင်းများ (တရုတ်၊ အိန္ဒိယ၊ အရှေ့တောင်အာရှ) အစရှိသည့် ကမ္ဘာ့ဒေသအသီးသီးတွင် ကိုယ်ပိုင်ဖြစ်ပေါ်လာခြင်း သို့မဟုတ် အချင်းချင်း ပျံ့နှံ့မှုမှတစ်ဆင့် ဖြစ်ပေါ်လာခြင်းတို့ ရှိခဲ့ပြီး ဒေသတစ်ခုစီ၏ အချိန်ကာလနှင့် ထူးခြားချက်များ ကွဲပြားခဲ့သည်။
နောက်ဆုံးတွင် သံသတ္တုဗေဒ ပေါ်ပေါက်လာပြီး သံကို ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် စတင် အသုံးပြုလာသောအခါ ကြေးဝါခေတ်သည် ပြီးဆုံးခဲ့ပြီး သံခေတ်သို့ ကူးပြောင်းရောက်ရှိခဲ့သည်။ သံသည် သံဖြူထက် ပိုမို အလွယ်တကူ ရရှိနိုင်သော သတ္တု ဖြစ်သည်။