တောင်အာဖရိကစာပေ
တောင်အာဖရိကစာပေဟူရာ၌ အဂင်္လိပ်စာဖြင့် အာဖရိက တိုက်တောင်ပိုင်းကို မူရင်းထား၍ ရေးသားသော စာပေများနှင့် တိုင်းရင်းဘာသာဖြစ်သော အာဖရိကန်စာနှင့် ရေးသားသော စာပေများဟူ၍ နှစ်မျိုးရှိလေသည်။ အာဖရိကတိုက် တောင်ပိုင်း နှင့်စပ်လျဉ်း၍ ရေးသားထားသော ရှေးဦးစာပေတို့မှာ ယင်း ဒေသနှင့် လူမျိုးများအကြောင်းကို စူးစမ်းရှာဖွေ၍ ရေးသား သော ဒေသန္တရဗဟုသုတစာအုပ်များဖြစ်သည်။ ယင်းတို့အနက် ထင်ရှားသောစာအုပ်များမှာ ခရစ် ၁၈၂၂ ခုနှစ်တွင် ဝီလျံဂျွန်ဗာ ချဲအမည်ရှိသော သဘာဝပညာရှင် ရေးသွားသည့် ‘တောင် အာဖရိကအတွင်း လှည့်လည်သော ခရီးစဉ်’နှင့် ၁၈၅ရ ခုနှစ် တွင် ခရစ်ယန်သာသနာပြုဆရာ ဒေးဗစ်လစ်ဗင်းစတုန်း ရေး သားသည့် ‘တောင်အာဖရိကအတွင်း သာသနာပြုခရီး စဉ်နှင့် စူးစမ်းရှာဖွေမှုများ’ဟူသောစာအုပ်များ ဖြစ်လေသည်။
တောင်အာဖရိကစာပေဟူ၍ သီးခြားခေါ်ဆိုလောက်သော ကဗျာများကို အဂင်္လိပ်ဘာသာဖြင့် ရေးသားရာတွင် ထောမတ် စပရင်ဂယ် (၁ရ၈၉-၁၈၃၄)နှင့် အာသာရှီယာလီကရစ်တို့သည် ထင်ရှားခဲ့သည်။ တောင်အာဖရိကတိုက်မှ ထုတ်ဝေသော ဝတ္ထု တို့တွင် အောလစ်ရှရိုင်းနားအမည်ရှိ အမျိုးသမီးတစ်ဦးက ခရစ် ၁၈၈၃ ခုနှစ်တွင် အာဖရိကတိုက်ရှိ လယ်ယာအကြောင်းကို အရင်းခံ၍ ရေးသားထားသော ဝတ္ထုသည် ထင်ရှားသည်။ အဂင်္လိပ်ဝတ္ထုရေးဆရာကြီး ဆာ ရိုက်ဒါဟက်ဂဒ် ရေးသားသော ‘ဆော်လမွန်သိုက်’အစရှိသည့် ဝတ္ထုတို့ကို တောင်အာဖရိက စာပေတွင် ပညာရှင်တို့က ထည့်သွင်း၍ ပြကြသည်။
သို့ရာတွင် အထက်ပါ အဂင်္လိပ်ဘာသာဖြင့် ထွန်းကားခဲ့ သော တောင်အာဖရိကစာပေတို့မှာ ဒေသကိုစွဲ၍သာလျှင် တောင်အာဖရိကအမည်ကို ခံယူသော်လည်း အရင်းစစ်လျှင် အဂင်္လိပ်စာပေ၌သာ အကျုံးဝင်သည်။ ခေတ်အလျောက် အမျိုးသားစိတ်ဓာတ်တို့ ထွန်းကားလာသောအခါ တိုင်းရင်းသား အာဖရိကန်၏စာပေတို့သည် ပိုမို၍ထင်ရှားလာလေသည်။ အာဖရိကန်ဟူသော အမည်မှာ ခရစ် ၁၈၀၆ ခုနှစ်တွင် တောင် အာဖရိကကို ဗြိတိသျှတို့ မသိမ်းပိုက်မီ မူလကရှိနှင့်ကြသော ကိုလိုနီတည်ထောင်သူ ဒပ်ချ၊ ပြင်သစ်နှင့် ဂျာမန်လူမျိုးတို့၏ အဆက်အနွယ်များပြောဆိုသော ဘာသာစကားကို ခေါ်ဝေါ်သော အမည်ဖြစ်သည်။
ရှေးက ထိုဘာသာစကားကို တားလဟုခေါ်သည်။ ထိုစကား မှာ ၁ရ ရာစုနှစ်က ဟော်လန်နိုင်ငံတွင် ပြောဆိုသော စကား နှင့် ဂျာမန်ပြင်သစ်စကားတို့ ရောနှော၍ ဖြစ်ပေါ်လာသော စကားဖြစ်လေရာ ခရစ် ၁ရ၅၀ ပြည့်နှစ် လွန်သောအခါမှ ပင်လျှင် ယခုခေတ်သုံး အာဖရိကန်စကားမျိုးသည် တိတိကျကျ ပေါ်ထွန်းလာလေသည်။ သို့သော် ထိုစကားကို စာအဖြစ်ဖြင့် ခရစ် ၁၈၆၀ ပြည့်နှစ်လောက်ကမှ စတင်၍ အသုံးပြုလာ သည်ဟု ဆိုကြသည်။ ထိုနှစ်တွင် တရားသူကြီးတစ်ဦးက အာဖရိကန်စကားကို စာဖြင့်ရေး၍ ထုတ်ဝေရာ၊ သူ၏နမူနာ ကိုလိုက်၍ အာဖရိကတိုင်းရင်းသားတို့က သတင်းစာများတွင် ဆောင်းပါးများကို အာဖရိကန်စာဖြင့် ရေးသားကြလေသည်။
၁၈ရ၂ ခုနှစ်တွင် အာဖရိကန်စာကို သုံးစွဲရန်အတွက် လှုံ့ဆော် သော အဖွဲ့တစ်ရပ် ပေါ်ပေါက်လာသည်။ ၁၈ရ၅ ခုနှစ်၌ကား အာဖရိကန်စာနှင့် ရေးသားထားသော သမ္မာကျမ်းစာဖြစ်မြောက် ရေးနှင့် အာဖရိကန်စာကို အများသုံးဖြစ်အောင် ပြုလုပ်ရေး အတွက် အသင်းတစ်ခု ပေါ်ပေါက်လာပြန်သည်။ ထိုခေတ်တွင် သတင်းစာတစ်စောင်နှင့် လစဉ်ထုတ်မဂ္ဂဇင်းတစ်စောင်ကို အာဖရိကန်စာဖြင့် ထုတ်ဝေခဲ့ကြသည်။ ခရစ် ၁၈၆၀ ပြည့် နှစ်နှင့် ၁၉၀၀ ပြည့်နှစ်များအကြား အချိန်ကာလမှာ အာဖရိ ကန်စာပေ တည်ထောင်မှုကို ကြိုးပမ်းသည့် ပထမပိုင်းကာလ ဖြစ်သည်။
ခရစ် ၁၈၉၉-၁၉၀၂ ခုနှစ်တွင်ဖြစ်ပွားသော ဗိုးဝါး စစ်ပွဲကြီး ပြီးသည့်နောက်၌မူကား ခေတ်သစ်တခေတ် ဖြစ်ထွန်း လာလေရကား၊ အာဖရိကန်စာပေ ပြန့်ပွားရေးသည် ဒုတိယ အကြိမ် လှုပ်ရှားလာလေသည်။ ထိုဒုတိယခေတ်၏ ခေတ်ဦး တွင် အာဖရိကန်စာဖြင့် ဝတ္ထု၊ ကဗျာစသည်တို့ကို ရေးသားကြ သည့်အပြင် အာဖရိကန်စာကို အားပေးသော အာဖရိကန်စာဖြင့် ရေးသားသည့် မဂ္ဂဇင်းများလည်း ပေါ်ပေါက်လာလေသည်။ ထို့ ကြောင့် ၁၉၁၄ ခုနှစ်တွင် အာဖရိကန်ဘာသာစကားနှင့် စာပေ တို့ကို ကျောင်းများ၌ သင်ကြားလာရသည်။
၁၉၁၉ ခုနှစ်၌ကား တက္ကသိုလ်တို့တွင် အာဖရိကန်စာပေအတွက် ပါမောက္ခများ ခန့်အပ်၍ ဌာနများ တီထွင်ပေးလာ၇လေသည်။ ၁၉၂၄ ခုနှစ် တွင် အာဖရိကန်ဘာသာကို ရုံးသုံးဘာသာဟု အသိအမှတ်ပြု လာကြသည်။ ၁၉၃ရ ခုနှစ်တွင် သမ္မာကျမ်းစာကို အာဖရိ ကန်ဘာသာဖြင့် ပြန်ဆိုခြင်းသည် ပြီးမြောက်ခဲ့၏။ ၁၉၂၅ ခုနှစ်တွင် အာဖရိကန်ဘာသာကို ပါလီမန်က ဥပဒေပြုရာ၌ ပင်လျှင် သုံးစွဲရန် ပြဋ္ဌာန်းခဲ့လေသည်။
ဤနည်းဖြင့်လျှင် အာဖရိကန်စာပေသည် တစ်နေ့တစ်ခြား တိုးတက်လာခဲ့လေရာ အာဖရိကတိုင်းရင်းသား ကဗျာဆရာ၊ ဝတ္ထုဆရာစသော စာရေးဆရာအပေါင်းတို့သည်လည်း ထွန်း ကားလာခဲ့လေသည်။ စကားပြေ အရေးအသားတွင် ဆန်ဂီရိုဟု ကလောင်အမည်ခံကိုခံယူသော အေ၊ အေ၊ ပိုင်းနားအမည်ရှိ စာရေးဆရာ၏ ‘ခြသေင့်္မိသားစု၏ စွန့်စားခြင်း’အမည်ရှိသော ဝတ္ထုမှာ အရှေ့အာဖရိကတိုက်ရှိ တိရစ္ဆာန်တို့၏ အမူအကျင့်တို့ ကို ဖော်ပြသော စာအုပ်ဖြစ်ရာ ကမ္ဘာကျော်ခဲ့လေသည်။ ယင်း ဝတ္ထုကို အဂင်္လိပ်ဘာသာဖြင့် ပြန်ဆိုထားလေသည်။
ကိုးကား[ပြင်ဆင်ရန်]
မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း အတွဲ ၅